DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.30162#0043
lecz brzmieć będą jeszcze w późniejszej znacznie działalności
Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicz-
nego. Ilustruje to, bodaj najdobitniej, tekst ułożonego przez
nią w r. 1821 z inicjatywy S. Potockiego w języku połskim
i francuskim prospektu znanej publikacji Dietricha «Monu-
menta Regum Połoniae Cracoviensia», zasługującej niewątpli-
wie na miano pierwszego bodaj rządowego wydawnictwa o cha-
rakterze inwentaryzacyjnym. Zwłaszcza charakterystycznym
jest wstęp:
«Czas i dojrzewająca w nim powszechnie oświata z wielu błędów,
w których ościenne nawet kraje względem siebie zostawały, wyprowa-
dziła, i z wzajemnych zadawnionych nienawiści, zazdrości i przesądów
uleczyła. Tego rozmaicie doznała już Polska, nieszczęściami już sławna.
Trwa dotąd jednak mniemanie, jakoby u nas nigdy sztuki piękne nie
kwitnęły. Nie możem wprawdzie, jak południowe kraje chlubić się ani
przepychem gmachów, ani pięknością dzieł pędzla i dłuta: mieliśmy
atoli i my (jak świadczą dzieje) pięknych kunsztów u siebie twory,
które już to łupem wojen stały się, już to przypadkami roztrwonione
i zniszczone zaginęły. To jednak co się nawałnicom oparło, jako to:
świątynie Pańskie, groby królów i wojowników, gdzieniegdzie przy-
najmniej los oszczędził.))
«Zachowywać od zatracenia pamiątki narodowe, podawać je wie-
kom potomnym, było zawsze i u wszystkich ludów powinnością świętą
i tkliwą...)) b
Redakcja, tych zdań, rozpoczynających się znamienną dla
swoich czasów introdukcją, wywodzi się całkowicie z trądycyj
umysłowych prądów wieku Oświecenia, odbiegając dość da-
leko, mimo pewnych zbieżności, od wybujałego historyzmu
połowy XIX-go stulecia. Brzmiąca w nich nuta społecznej dy-
daktyki jest niewspółmierną temu głębokiemu tonowi służby
narodowej, jaka po stracie ostatnich iluzyj niepodległego bytu
państwowego, ożywi działalność pierwszych budowniczych gma-
chu «Narodowej ArcheologjD — Kremera, Depkowskiego i Gra-
bowskiego.
Rozpatrując próby zorganizowania narodowego inwenta-
rza zabytków sztuki — czy może raczej, zgodnie z ówczesną
terminologją, chistorji i sztuki» — niesposób pominąć mil-
Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicz-
nego. Ilustruje to, bodaj najdobitniej, tekst ułożonego przez
nią w r. 1821 z inicjatywy S. Potockiego w języku połskim
i francuskim prospektu znanej publikacji Dietricha «Monu-
menta Regum Połoniae Cracoviensia», zasługującej niewątpli-
wie na miano pierwszego bodaj rządowego wydawnictwa o cha-
rakterze inwentaryzacyjnym. Zwłaszcza charakterystycznym
jest wstęp:
«Czas i dojrzewająca w nim powszechnie oświata z wielu błędów,
w których ościenne nawet kraje względem siebie zostawały, wyprowa-
dziła, i z wzajemnych zadawnionych nienawiści, zazdrości i przesądów
uleczyła. Tego rozmaicie doznała już Polska, nieszczęściami już sławna.
Trwa dotąd jednak mniemanie, jakoby u nas nigdy sztuki piękne nie
kwitnęły. Nie możem wprawdzie, jak południowe kraje chlubić się ani
przepychem gmachów, ani pięknością dzieł pędzla i dłuta: mieliśmy
atoli i my (jak świadczą dzieje) pięknych kunsztów u siebie twory,
które już to łupem wojen stały się, już to przypadkami roztrwonione
i zniszczone zaginęły. To jednak co się nawałnicom oparło, jako to:
świątynie Pańskie, groby królów i wojowników, gdzieniegdzie przy-
najmniej los oszczędził.))
«Zachowywać od zatracenia pamiątki narodowe, podawać je wie-
kom potomnym, było zawsze i u wszystkich ludów powinnością świętą
i tkliwą...)) b
Redakcja, tych zdań, rozpoczynających się znamienną dla
swoich czasów introdukcją, wywodzi się całkowicie z trądycyj
umysłowych prądów wieku Oświecenia, odbiegając dość da-
leko, mimo pewnych zbieżności, od wybujałego historyzmu
połowy XIX-go stulecia. Brzmiąca w nich nuta społecznej dy-
daktyki jest niewspółmierną temu głębokiemu tonowi służby
narodowej, jaka po stracie ostatnich iluzyj niepodległego bytu
państwowego, ożywi działalność pierwszych budowniczych gma-
chu «Narodowej ArcheologjD — Kremera, Depkowskiego i Gra-
bowskiego.
Rozpatrując próby zorganizowania narodowego inwenta-
rza zabytków sztuki — czy może raczej, zgodnie z ówczesną
terminologją, chistorji i sztuki» — niesposób pominąć mil-