DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.51065#0035
Obok Haberschracka zaś działali w tym czasie w Krakowie liczni bardzo malarze.
Do najznakomitszych, sądząc z aktów cechowych lub też zachowanych dzieł, nale-
żeli — Stanisław Stary (zm. 1490), Łukasz Molner z Wrocławia (zm. 1495), Jan Wiel-
ki (zm. 1497), Piotr Kosz, Adam z Lublina (vel z Krakowa), Marcin Czarny (zm.
1508), Jan Goray. W Poznaniu mogli współzawodniczyć z krakowskimi mistrzami
Jan Schilling (zm. 1515) i Wawrzyniec Stuler (2. poł. XV w.). Stwierdzone doku-
mentarnie autorstwo Haberschracka i Marcina Czarnego w odniesieniu do określo-
nych dzieł rokuje nadzieje, źe i pozostałe nazwiska malarzy uda może się kiedyś
związać z zachowanymi, a dotąd bezpańskimi obrazami.
Charakterystyki dążeń i możliwości krakowskiego malarstwa lat siedemdziesiątych
dopełniają dwa dalsze ocalałe tryptyki katedry wawelskiej — Tryptyk Matki Boskiej so.ss
Bolesnej oraz Tryptyk św. Mikołaja z nie istniejącej kaplicy wawelskiej pod tymże wez- 91.93
waniem (obecnie w Więcła wicach). Pierwszy z nich, jakby o tym świadczyła obec-
ność herbu domu Habsburgów obok herbów Polski i Litwy, jest zapewne fundacją
żony •Kazimierza Jagiellończyka Elżbiety. Tekst hymnu »Stabat Mater« na ramie
obrazu środkowego oraz program ikonograficzny dzieła, poświęcony Boleściom
Marii, podsunął Koperze przekonujący domysł, źe tryptyk ufundowany został
przez królową dla uczczenia pamięci zmarłego w 1484 r. królewicza Kazimierza
lub zmarłego w r. 1492 monarchy. Racje stylistyczne przemawiają wszelako za przy-
jęciem jedynie pierwszej z tych propozycyj.
Ogólny charakter malowideł tryptyku ocenić można jako zwycięską manifestację
wpływów niderlandzkich. Zapoczątkowane już dawniej, a nie ustające przez cały
w. XV kontakty artystyczne z Flandrią tym razem zyskują nowe, dużej miary świa-
dectwo w dziele sztuki polskiej. Inspiracje niderlandzkie czytelne są w dramatycznej
kompozycji Zdjęcia z krzywa, w ciepłym, intymnym opisie mieszkalnych wnętrz (na s3
przykład w Zwiastowaniu), w modelach głów męskich, z których kilka bardzo przy- So
pominą portrety niderlandzkie, wreszcie w obfitości charakterystycznych martwych
natur, w których uwagę zwraca mnogość książek oraz naczyń i sprzętów miedzia-
nych, tzw. dinanderies, tak charakterystycznych dla malarstwa niderlandzkiego. Wpły-
wy te docierały do nas także pośrednio, poprzez malarstwo śląskie. Cykl malowideł
wykonany w 1462 r. dla kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu przez Hansa Pleyden-
wurffa, wybitnego przedstawiciela niderlandyzmu w malarstwie norymberskim
i śląskim, wykazuje szereg podobieństw do naszego tryptyku. W związku z tym
można przypuszczać, że autor królewskiegę tryptyku mógł być Ślązakiem, tym bar-
dziej że na dworze królewskim w Krakowie występuje w latach 1451—1492 Sta-
nisław Durink, głośny kopista chorągwi krzyżackich, jak i ulubiony — wedle kronik
klasztornych — malarz Kazimierza Jagiellończyka, brat Jan z Nysy, krakowski ka-
nonik regularny, obaj rodowici Ślązacy.
Czwarty z tego zespołu zachowanych ołtarzy krakowskiej katedry to wspomniany
już Tryptyk Więcławicki, opatrzony datą 1477 i literą »A« umieszczoną na tarczy — 91.93
przypuszczalnie inicjałem imienia malarza. Jest to — jak dotąd — najstarszy z bar-
27
Do najznakomitszych, sądząc z aktów cechowych lub też zachowanych dzieł, nale-
żeli — Stanisław Stary (zm. 1490), Łukasz Molner z Wrocławia (zm. 1495), Jan Wiel-
ki (zm. 1497), Piotr Kosz, Adam z Lublina (vel z Krakowa), Marcin Czarny (zm.
1508), Jan Goray. W Poznaniu mogli współzawodniczyć z krakowskimi mistrzami
Jan Schilling (zm. 1515) i Wawrzyniec Stuler (2. poł. XV w.). Stwierdzone doku-
mentarnie autorstwo Haberschracka i Marcina Czarnego w odniesieniu do określo-
nych dzieł rokuje nadzieje, źe i pozostałe nazwiska malarzy uda może się kiedyś
związać z zachowanymi, a dotąd bezpańskimi obrazami.
Charakterystyki dążeń i możliwości krakowskiego malarstwa lat siedemdziesiątych
dopełniają dwa dalsze ocalałe tryptyki katedry wawelskiej — Tryptyk Matki Boskiej so.ss
Bolesnej oraz Tryptyk św. Mikołaja z nie istniejącej kaplicy wawelskiej pod tymże wez- 91.93
waniem (obecnie w Więcła wicach). Pierwszy z nich, jakby o tym świadczyła obec-
ność herbu domu Habsburgów obok herbów Polski i Litwy, jest zapewne fundacją
żony •Kazimierza Jagiellończyka Elżbiety. Tekst hymnu »Stabat Mater« na ramie
obrazu środkowego oraz program ikonograficzny dzieła, poświęcony Boleściom
Marii, podsunął Koperze przekonujący domysł, źe tryptyk ufundowany został
przez królową dla uczczenia pamięci zmarłego w 1484 r. królewicza Kazimierza
lub zmarłego w r. 1492 monarchy. Racje stylistyczne przemawiają wszelako za przy-
jęciem jedynie pierwszej z tych propozycyj.
Ogólny charakter malowideł tryptyku ocenić można jako zwycięską manifestację
wpływów niderlandzkich. Zapoczątkowane już dawniej, a nie ustające przez cały
w. XV kontakty artystyczne z Flandrią tym razem zyskują nowe, dużej miary świa-
dectwo w dziele sztuki polskiej. Inspiracje niderlandzkie czytelne są w dramatycznej
kompozycji Zdjęcia z krzywa, w ciepłym, intymnym opisie mieszkalnych wnętrz (na s3
przykład w Zwiastowaniu), w modelach głów męskich, z których kilka bardzo przy- So
pominą portrety niderlandzkie, wreszcie w obfitości charakterystycznych martwych
natur, w których uwagę zwraca mnogość książek oraz naczyń i sprzętów miedzia-
nych, tzw. dinanderies, tak charakterystycznych dla malarstwa niderlandzkiego. Wpły-
wy te docierały do nas także pośrednio, poprzez malarstwo śląskie. Cykl malowideł
wykonany w 1462 r. dla kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu przez Hansa Pleyden-
wurffa, wybitnego przedstawiciela niderlandyzmu w malarstwie norymberskim
i śląskim, wykazuje szereg podobieństw do naszego tryptyku. W związku z tym
można przypuszczać, że autor królewskiegę tryptyku mógł być Ślązakiem, tym bar-
dziej że na dworze królewskim w Krakowie występuje w latach 1451—1492 Sta-
nisław Durink, głośny kopista chorągwi krzyżackich, jak i ulubiony — wedle kronik
klasztornych — malarz Kazimierza Jagiellończyka, brat Jan z Nysy, krakowski ka-
nonik regularny, obaj rodowici Ślązacy.
Czwarty z tego zespołu zachowanych ołtarzy krakowskiej katedry to wspomniany
już Tryptyk Więcławicki, opatrzony datą 1477 i literą »A« umieszczoną na tarczy — 91.93
przypuszczalnie inicjałem imienia malarza. Jest to — jak dotąd — najstarszy z bar-
27