DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.51065#0307
I • Malarstwo gotyckie
XV w., s. 57. — M. Csanky, A bdrtfai Madonna kep, »Az Orszagos
Magyar Szepmuveszeti Muzeum livkónyvei«, X, 1941, s. 52, 67.—
Dobrowolski, Szitika Krakowa, s. 226.
MALARZ MAŁOPOLSKI ok. 1425
4. EPITAFIUM WIERZBIĘTY Z BRANIC
Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw.
Dzp. 12157/77 852 N.D. 12 / tempera, drzewo,
0,90 x 0,73 / Rama z epoki, na niej napis:
„[A1NN0 DNI MILLESIMO CCCC° XXV° SABBATO I
IN DIE SANCTI VITI OBYT NOBILIS STRENUUSQUE I
VIR DOMINUS WIRZBYANTHA HERES I DE BRA-
NICE DAPIFER CRACOVIENSIS” / Poch.: Z ko-
ścioła paraf, w Ruszczy k. Krakowa.
Obraz przedstawia scenę adoracji Madonny
z. Dzieciątkiem przez Wierzbiętę z Branic,
stolnika krakowskiego i starostę sanockiego,
którego poleca w opiekę św. Grzegorz; z le-
wej herb Gryf, z prawej — Leliwa.
To najdawniejsze spośród datowanych epita-
fiów polskich (por. nry 5 i 41) sformułowane
jest w idealistycznych tradycjach stylu mięk-
kiego: przed tronującą Madonną o nieporu-
szonej, lalkowatej twarzy klęczy niewspół-
miernie — lecz zgodnie z hierarchiczną skalą —
mała figura rycerza. Źródła stylistyczne obrazu
zgodnie upatrywane są w malarstwie czeskim
przełomu XIV i XV w. (Sokołowski, Kopera,
Walicki), niemniej samo dzieło powstało nie-
wątpliwie w środowisku krakowskim, które
w tym czasie trawestowało pomysły plastyczne
sztuki czeskiej. Walicki, podejmując próbę
wyodrębnienia tzw. pierwszego stylu krakow-
skiego (Malarstwo XV iv.), zaliczył doń na-
sze epitafium obok »Trzech świętych« z San-
domierza (por. nr 7), »Św. Katarzyny« z Bie-
cza (por. nr 8) i »Epitafium Jana z Ujazdu«
(por. nr 5). Behrens — jak zawsze tendencyj-
nie — przypisał nasz obraz tzw. Mistrzowi
»Zaśnięcia« z Długiej Wsi (Langendorf) czyn-
nemu na Śląsku. Za powstaniem naszego
obrazu w promieniu sztuki Krakowa przema-
wiają jako dalsze argumenty: współczesny mu
»Św. Grzegorz« z tegoż samego kościoła
w Ruszczy (Muzeum Narodowe w Krakowie),
powtarzający bez zmian rysy i modelunek
twarzy św. Grzegorza z naszego epitafium,
oraz ryta płyta nagrobna Wicrzbięty w koś-
ciele w Ruszczy, w swym rysunku niezwykle
bliska postaci Wierzbięty na malowanym epi-
tafium.
Bibl.: A. Przczdziecki, E. Rastawiecki, Wzory sztuki średniowiecznej
i z epoki odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce, I, Warsza-
wa 1853-55, tabl. 20 I. i. — J. Łepkowski, Przegląd zabytków przesz-
łości z okolic Krakowa, Warszawa 1863, s. 7°- — Tenże, Monumenta
cpigraphica Cracoriensia medii aevi, I, Kraków 1885, tabl. II. — Łuszcz-
kicwicz, Malarstwo religijne..., s. 137. — Tenże, Obrazy szkół cecho-
wych polskich XV, XVI i XVII wieku w Muzeum Narodowym w Kra-
kowie, »Wiad. Num.-Arch.«, III, 1896, szp. 3. — M. Sokołowski,
»Spraw. KHS«, VI, 1898, s. LIX (komunikat z 17.XII.1896).—
L. Lepszy, Kultura epoki jagiellońskiej, »Wiad. Num. -Arch.«, IV,
1902, s. 416 n. — Kopera, Dzieje malarstwa, I, s. 156. — Kopera
i Kwiatkowski, nr 9, s. 14 nn. — Walicki, Stilstufen..., s. 17 n.—
Tenże, La peinture..., s. 2. — J. Hopliński, Regeneracja nagrobkowego
obrazu Wierzbięty z Ruszczy, Kraków 1937- — Walicki, Malarstwo
XV w., s. 56 n. — Behrens, Spdtgotische Malerci..., s. 271. — Tenże,
Ein schlesisches Votivbild, »Zeitschr. des deutsch. Ver. f. Kunstwiss.«,
VIII, 1941, s. 173 nn. — Dobrowolski, Sztuka na Śląsku, s. 151.—
Malarstwo sakralne, s. 337, 11. 20.
MALARZ MAŁOPOLSKI ok. 1450
5. EPITAFIUM JANA Z UJAZDU
Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu (depo-
zyt Zakładu im. Ossolińskich we Wrocławiu) /
tempera, drzewo, 0,40 x 0,45 / Napisy: na wstę-
dze: „miserere mei deus”; na ramie (omył-
kowo nie reprodukowanej) u góry: „anno
DOMINI MILLESIMO CCCC° QUINQUAGESIMO SA-
BAT0 PROXIMO POST SANCTI lOHANNIS” (27
VI 1450); U dołu: „BAPTISTE OBIIT N0BIL-
LIS DOMINUS IOHANNES DE UGYASD 0RATE PRO
eo amen”; / Napis naklejony (w XVIII w.)
na obrazie: „nobilis dominus I ioannes og-
NADS I DUX VALACHIAE I CAPITANEUS CZCHO-
VIENSIS I IN HAC BASILICA I ANTĘ MAIUS
ALTARE I SEPULTUS QUIESCIT I BENEFACTOR EC-
CLESIAE I ANNO DOMINI I45O I DE QUO VIDE
A tergo I p.i.c.kcc 1703” / Po prawej stronie,
u góry, herb Śreniawa 7 Poch.: Z kościoła
paraf, w Czchowie, pow. Brzesko, woj. kra-
kowskie.
Chronologicznie drugie z rzędu datowane epi-
tafium (por. nr 4). Klęczącym przed Madonną
jest Jan z Ujazdu, starosta czchowski. Ćwierć-
wiecze dzielące oba epitafia nie przeminęło
artystycznie bez śladu: w naszym epitafium
postać rycerza nie różni się wymiarami od po-
staci Madonny, odbiegając w tym zdecydowa-
nie od malej, utrzymanej w idealistycznej ska-
li figurki Wierzbięty z Branic na obrazie z
Ruszczy.
W literaturze obraz nasz zgodnie uważany jest
za reprezentacyjne wczesne dzieło tablicowego
malarstwa XV w. Wagę zabytku podnosi wy-
tworność obu postaci oraz nie budząca wątpli-
wości identyfikacja portretowanego. Rysy jego
twarzy, sprawiające wrażenie indywidualnego,
choć idealistycznego ujęcia, nie wolne są od
tradycyjnej typowości, która zbliża je do oblicza
Jana Kota z toruńskiego epitafium z 1454 r.
293
XV w., s. 57. — M. Csanky, A bdrtfai Madonna kep, »Az Orszagos
Magyar Szepmuveszeti Muzeum livkónyvei«, X, 1941, s. 52, 67.—
Dobrowolski, Szitika Krakowa, s. 226.
MALARZ MAŁOPOLSKI ok. 1425
4. EPITAFIUM WIERZBIĘTY Z BRANIC
Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw.
Dzp. 12157/77 852 N.D. 12 / tempera, drzewo,
0,90 x 0,73 / Rama z epoki, na niej napis:
„[A1NN0 DNI MILLESIMO CCCC° XXV° SABBATO I
IN DIE SANCTI VITI OBYT NOBILIS STRENUUSQUE I
VIR DOMINUS WIRZBYANTHA HERES I DE BRA-
NICE DAPIFER CRACOVIENSIS” / Poch.: Z ko-
ścioła paraf, w Ruszczy k. Krakowa.
Obraz przedstawia scenę adoracji Madonny
z. Dzieciątkiem przez Wierzbiętę z Branic,
stolnika krakowskiego i starostę sanockiego,
którego poleca w opiekę św. Grzegorz; z le-
wej herb Gryf, z prawej — Leliwa.
To najdawniejsze spośród datowanych epita-
fiów polskich (por. nry 5 i 41) sformułowane
jest w idealistycznych tradycjach stylu mięk-
kiego: przed tronującą Madonną o nieporu-
szonej, lalkowatej twarzy klęczy niewspół-
miernie — lecz zgodnie z hierarchiczną skalą —
mała figura rycerza. Źródła stylistyczne obrazu
zgodnie upatrywane są w malarstwie czeskim
przełomu XIV i XV w. (Sokołowski, Kopera,
Walicki), niemniej samo dzieło powstało nie-
wątpliwie w środowisku krakowskim, które
w tym czasie trawestowało pomysły plastyczne
sztuki czeskiej. Walicki, podejmując próbę
wyodrębnienia tzw. pierwszego stylu krakow-
skiego (Malarstwo XV iv.), zaliczył doń na-
sze epitafium obok »Trzech świętych« z San-
domierza (por. nr 7), »Św. Katarzyny« z Bie-
cza (por. nr 8) i »Epitafium Jana z Ujazdu«
(por. nr 5). Behrens — jak zawsze tendencyj-
nie — przypisał nasz obraz tzw. Mistrzowi
»Zaśnięcia« z Długiej Wsi (Langendorf) czyn-
nemu na Śląsku. Za powstaniem naszego
obrazu w promieniu sztuki Krakowa przema-
wiają jako dalsze argumenty: współczesny mu
»Św. Grzegorz« z tegoż samego kościoła
w Ruszczy (Muzeum Narodowe w Krakowie),
powtarzający bez zmian rysy i modelunek
twarzy św. Grzegorza z naszego epitafium,
oraz ryta płyta nagrobna Wicrzbięty w koś-
ciele w Ruszczy, w swym rysunku niezwykle
bliska postaci Wierzbięty na malowanym epi-
tafium.
Bibl.: A. Przczdziecki, E. Rastawiecki, Wzory sztuki średniowiecznej
i z epoki odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce, I, Warsza-
wa 1853-55, tabl. 20 I. i. — J. Łepkowski, Przegląd zabytków przesz-
łości z okolic Krakowa, Warszawa 1863, s. 7°- — Tenże, Monumenta
cpigraphica Cracoriensia medii aevi, I, Kraków 1885, tabl. II. — Łuszcz-
kicwicz, Malarstwo religijne..., s. 137. — Tenże, Obrazy szkół cecho-
wych polskich XV, XVI i XVII wieku w Muzeum Narodowym w Kra-
kowie, »Wiad. Num.-Arch.«, III, 1896, szp. 3. — M. Sokołowski,
»Spraw. KHS«, VI, 1898, s. LIX (komunikat z 17.XII.1896).—
L. Lepszy, Kultura epoki jagiellońskiej, »Wiad. Num. -Arch.«, IV,
1902, s. 416 n. — Kopera, Dzieje malarstwa, I, s. 156. — Kopera
i Kwiatkowski, nr 9, s. 14 nn. — Walicki, Stilstufen..., s. 17 n.—
Tenże, La peinture..., s. 2. — J. Hopliński, Regeneracja nagrobkowego
obrazu Wierzbięty z Ruszczy, Kraków 1937- — Walicki, Malarstwo
XV w., s. 56 n. — Behrens, Spdtgotische Malerci..., s. 271. — Tenże,
Ein schlesisches Votivbild, »Zeitschr. des deutsch. Ver. f. Kunstwiss.«,
VIII, 1941, s. 173 nn. — Dobrowolski, Sztuka na Śląsku, s. 151.—
Malarstwo sakralne, s. 337, 11. 20.
MALARZ MAŁOPOLSKI ok. 1450
5. EPITAFIUM JANA Z UJAZDU
Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu (depo-
zyt Zakładu im. Ossolińskich we Wrocławiu) /
tempera, drzewo, 0,40 x 0,45 / Napisy: na wstę-
dze: „miserere mei deus”; na ramie (omył-
kowo nie reprodukowanej) u góry: „anno
DOMINI MILLESIMO CCCC° QUINQUAGESIMO SA-
BAT0 PROXIMO POST SANCTI lOHANNIS” (27
VI 1450); U dołu: „BAPTISTE OBIIT N0BIL-
LIS DOMINUS IOHANNES DE UGYASD 0RATE PRO
eo amen”; / Napis naklejony (w XVIII w.)
na obrazie: „nobilis dominus I ioannes og-
NADS I DUX VALACHIAE I CAPITANEUS CZCHO-
VIENSIS I IN HAC BASILICA I ANTĘ MAIUS
ALTARE I SEPULTUS QUIESCIT I BENEFACTOR EC-
CLESIAE I ANNO DOMINI I45O I DE QUO VIDE
A tergo I p.i.c.kcc 1703” / Po prawej stronie,
u góry, herb Śreniawa 7 Poch.: Z kościoła
paraf, w Czchowie, pow. Brzesko, woj. kra-
kowskie.
Chronologicznie drugie z rzędu datowane epi-
tafium (por. nr 4). Klęczącym przed Madonną
jest Jan z Ujazdu, starosta czchowski. Ćwierć-
wiecze dzielące oba epitafia nie przeminęło
artystycznie bez śladu: w naszym epitafium
postać rycerza nie różni się wymiarami od po-
staci Madonny, odbiegając w tym zdecydowa-
nie od malej, utrzymanej w idealistycznej ska-
li figurki Wierzbięty z Branic na obrazie z
Ruszczy.
W literaturze obraz nasz zgodnie uważany jest
za reprezentacyjne wczesne dzieło tablicowego
malarstwa XV w. Wagę zabytku podnosi wy-
tworność obu postaci oraz nie budząca wątpli-
wości identyfikacja portretowanego. Rysy jego
twarzy, sprawiające wrażenie indywidualnego,
choć idealistycznego ujęcia, nie wolne są od
tradycyjnej typowości, która zbliża je do oblicza
Jana Kota z toruńskiego epitafium z 1454 r.
293