DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.51065#0309
I • Malarstwo gotyckie
Bibl.: M. Walicki, Madonna z jagnięciem w sandomierskim Muzeum
Diecezjalnym, wPrzegląd Historii Sztuki«, I, 1929, s. 37 nn. — Tenże,
Stilstufen..., s. 73. — Tenże, La peinture..., s. 2. — Tenże, Malar-
stwo XV w., s. 57. — Dobrowolski, Sztuka na Śląsku, s. 154 nn.—
K. Estreicher, Czeski obraz z końca w. XIV w sandomierskim Mu-
zeum Diecezjalnym, »Sprawozdania PAU«, L, 1949, s. 86. — T. Do-
browolski, Tryptyk wotywny fundacji mieszczańskiej w Domu Matejki
na tle najstarszych dziejów malarstwa sztalugowego w Polsce, »Rozprawy...
Muz. Nar... 1951«, Kraków 1952, s. 247. — A. Bochnak, Eksport
z miast pruskich w głąb Polski w zakresie rzemiosła artystycznego, »Stu-
dia Pomorskie«, II, 1957, s. 27. — Malarstwo sakralne, s. 337, ii.
19. — Dobrowolski, Sztuka Krakowa, s. 228.
MALARZ MAŁOPOLSKI ok. 1450
8. ŚW. KATARZYNA ALEKSANDRYJSKA
Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, nr inw.
145 / tempera, drzewo, 0,77 x 0,40 / Poch.:
Z kościoła farnego w Bieczu, pow. Gorlice,
woj. rzeszowskie.
Datowany pierwotnie przez Walickiego na
lata ok. 1430, na połowę stulecia przez Do-
browolskiego. Niewielki ten obrazek jest jed-
nym z najlepszych przykładów lirycznego
stylu »miękkiego«, przejętego w małopolskiej
redakcji. Dziewczęca postać świętej, lekko po-
dana ku tyłowi, przywodzi na myśl brze-
mienne »Madonny Dobrej Nadziei«, charak-
terystyczne zwłaszcza dla rzeźby początków
stulecia. Czyste, wypukłe jej czoło, wiotki tors
spowity miękko opływającym, rozrzutnie skro-
jonym płaszczem — wszystko to kojarzy się
z przedstawieniami figur kobiecych znanych
nam z »Epitafium Wierzbięty z Branic« (por.
nr 4), z »Epitafium Jana z Ujazdu« (por. nr 5)
oraz z obrazu »Trzech świętych« z Sando-
mierza (por. nr 7).
Bibl.: Braune, Wicse, Schlesische Malerei..., s. 96 ■ — Walicki, Stil-
stufen..., s. 17. — Tenże, Sztuka gotycka, s. 40, nr 142. — Dobro-
wolski, Wystawa sztuki gotyckiej, s. 244 n. — Tenże, Rzeźba i ma-
larstwo..., s. 63 n. — Walicki, La peinture..., s. 2. — Tenże, Ma-
larstwo XV w., s. 57. — T. Dobrowolski ([rcc. z:] Walicki, Malar-
stwo XV w.\ »BHS«, VIII, 1946, s. 77-
MALARZ MAŁOPOLSKI ok. 1430—1440
II. CHRYSTUS W OGROJCU • Rewers kwatery tryptyku
9. sceny pasji • Wjazd do Jerozolimy i Os-
tatnia Wieczerza, Chrystus przed Piłatem
i Ecce homo • Rewers skrzydła tryptyku
10. sceny z życia marii • Adoracja Dzie-
ciątka i Zaśnięcie Marii • Awers skrzydła tryptyku
Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, nr inw. 154/
tempera, drzewo, kwatera rewersu: 0,81 x 0,45;
kwatera awersu: 0,81 x 0,90/Poch.: Z kościo-
ła paraf, w Ptaszkowej, pow. Nowy Sącz, woj.
krakowskie.
Tryptyk posiadał rzeźbioną szafę środkową
z Madonną ze słonecznikiem w otoczeniu
ośmiu świętych. Do dziś dochował się posąg
Madonny ze słonecznikiem, w kościele w Ptasz-
kowej, oraz sześć figur świętych: Wojciecha (?),
Barbary, Doroty i Jana Chrzciciela (w Muz.
Diecez. w Tarnowie), Wawrzyńca .i Jadwigi
(w Muz. Nar. w Krakowie). Część malowana
(skrzydła) przetrwała w całości. Awersy: skrz.
1. — Zwiastowanie, Pokłon Trzech Króli; skrz.
p. — Adoracja Dzieciątka, Zaśnięcie. Rewersy:
skrz. 1. — Wjazd do Jerozolimy, Ostatnia Wie-
czerza, Chrystus przed Piłatem, Ecce homo;
skrz. p. — Chrystus w Ogrojcu, Pocałunek Ju-
dasza, Niesienie krzyża, Obnażanie z szat.
Po raz pierwszy opracowany przez Dutkiewi-
cza, który przeprowadził rekonstrukcję zabytku
oraz przypisał go Szkole Sądeckiej, datując na
lata ok. 1420. Walicki (pierwotnie) i Dobrowol-
ski przesunęli datowanie na ok. 1430.
Wbrew często wypowiadanym opiniom przy-
pisującym nasz tryptyk Szkole Sądeckiej skłon-
ni jesteśmy obecnie widzieć w nim dzieło
stojące na pograniczu Szkoły Sądeckiej i ma-
larstwa krakowskiego. Z malarstwem ziemi
sądeckiej, a częściowo i Spiszą, łączy je istotnie
szereg wspólnych cech: podobieństwo typów
fizjognomicznych, gatunek realiów, sposób
konstruowania przestrzeni architektonicznych,
tłoczna kompozycja scen pasyjnych. Zbliżone
cechy wykazują tryptyki z Niedzicy, Sasowej
i Maciejowic na Spiszu oraz z Zarzecza i Ło-
pusznej — wszystkie zaliczane do Szkoły Są-
deckiej. Ale i poza tym kręgiem nie brak po-
dobieństw formalnych, jak o tym świadczy
na przykład tryptyk z Kamionki Wielkiej (por.
nr 38). Tryptyk z Ptaszkowej różni się zastoso-
waniem odmiennego podziału skrzydeł (zbliżo-
ne do kwadratu pola awersów), łagodniejszą i
bardziej płynną fakturą, wreszcie wytwornością
rysunku —- zwłaszcza w scenach Maryjnych.
Delikatnie zarysowane głowy postaci awersów
przywodzą na myśl finezyjne rysunki tzw. Wie-
deńskiego Szkicownika z ok. 1400 r. (w Kunst-
historisches Museum).
Słusznie podnoszono znajomość czeskich wzo-
rów ikonograficznych, przejawiającą się w re-
dakcji takich scen, jak »Zaśnięcie Marii«,
»Chrystus w Ogrojcu«, »Adoracja Dzieciąt-
ka« czy »Hołd Magów«. Mogły się one prze-
dostać poprzez północne Węgry (»Hołd Ma-
gowi! ze Zlate Moravce), niektóre za pośred-
nictwem piętnastowiecznych drzeworytów (np.
295
Bibl.: M. Walicki, Madonna z jagnięciem w sandomierskim Muzeum
Diecezjalnym, wPrzegląd Historii Sztuki«, I, 1929, s. 37 nn. — Tenże,
Stilstufen..., s. 73. — Tenże, La peinture..., s. 2. — Tenże, Malar-
stwo XV w., s. 57. — Dobrowolski, Sztuka na Śląsku, s. 154 nn.—
K. Estreicher, Czeski obraz z końca w. XIV w sandomierskim Mu-
zeum Diecezjalnym, »Sprawozdania PAU«, L, 1949, s. 86. — T. Do-
browolski, Tryptyk wotywny fundacji mieszczańskiej w Domu Matejki
na tle najstarszych dziejów malarstwa sztalugowego w Polsce, »Rozprawy...
Muz. Nar... 1951«, Kraków 1952, s. 247. — A. Bochnak, Eksport
z miast pruskich w głąb Polski w zakresie rzemiosła artystycznego, »Stu-
dia Pomorskie«, II, 1957, s. 27. — Malarstwo sakralne, s. 337, ii.
19. — Dobrowolski, Sztuka Krakowa, s. 228.
MALARZ MAŁOPOLSKI ok. 1450
8. ŚW. KATARZYNA ALEKSANDRYJSKA
Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, nr inw.
145 / tempera, drzewo, 0,77 x 0,40 / Poch.:
Z kościoła farnego w Bieczu, pow. Gorlice,
woj. rzeszowskie.
Datowany pierwotnie przez Walickiego na
lata ok. 1430, na połowę stulecia przez Do-
browolskiego. Niewielki ten obrazek jest jed-
nym z najlepszych przykładów lirycznego
stylu »miękkiego«, przejętego w małopolskiej
redakcji. Dziewczęca postać świętej, lekko po-
dana ku tyłowi, przywodzi na myśl brze-
mienne »Madonny Dobrej Nadziei«, charak-
terystyczne zwłaszcza dla rzeźby początków
stulecia. Czyste, wypukłe jej czoło, wiotki tors
spowity miękko opływającym, rozrzutnie skro-
jonym płaszczem — wszystko to kojarzy się
z przedstawieniami figur kobiecych znanych
nam z »Epitafium Wierzbięty z Branic« (por.
nr 4), z »Epitafium Jana z Ujazdu« (por. nr 5)
oraz z obrazu »Trzech świętych« z Sando-
mierza (por. nr 7).
Bibl.: Braune, Wicse, Schlesische Malerei..., s. 96 ■ — Walicki, Stil-
stufen..., s. 17. — Tenże, Sztuka gotycka, s. 40, nr 142. — Dobro-
wolski, Wystawa sztuki gotyckiej, s. 244 n. — Tenże, Rzeźba i ma-
larstwo..., s. 63 n. — Walicki, La peinture..., s. 2. — Tenże, Ma-
larstwo XV w., s. 57. — T. Dobrowolski ([rcc. z:] Walicki, Malar-
stwo XV w.\ »BHS«, VIII, 1946, s. 77-
MALARZ MAŁOPOLSKI ok. 1430—1440
II. CHRYSTUS W OGROJCU • Rewers kwatery tryptyku
9. sceny pasji • Wjazd do Jerozolimy i Os-
tatnia Wieczerza, Chrystus przed Piłatem
i Ecce homo • Rewers skrzydła tryptyku
10. sceny z życia marii • Adoracja Dzie-
ciątka i Zaśnięcie Marii • Awers skrzydła tryptyku
Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, nr inw. 154/
tempera, drzewo, kwatera rewersu: 0,81 x 0,45;
kwatera awersu: 0,81 x 0,90/Poch.: Z kościo-
ła paraf, w Ptaszkowej, pow. Nowy Sącz, woj.
krakowskie.
Tryptyk posiadał rzeźbioną szafę środkową
z Madonną ze słonecznikiem w otoczeniu
ośmiu świętych. Do dziś dochował się posąg
Madonny ze słonecznikiem, w kościele w Ptasz-
kowej, oraz sześć figur świętych: Wojciecha (?),
Barbary, Doroty i Jana Chrzciciela (w Muz.
Diecez. w Tarnowie), Wawrzyńca .i Jadwigi
(w Muz. Nar. w Krakowie). Część malowana
(skrzydła) przetrwała w całości. Awersy: skrz.
1. — Zwiastowanie, Pokłon Trzech Króli; skrz.
p. — Adoracja Dzieciątka, Zaśnięcie. Rewersy:
skrz. 1. — Wjazd do Jerozolimy, Ostatnia Wie-
czerza, Chrystus przed Piłatem, Ecce homo;
skrz. p. — Chrystus w Ogrojcu, Pocałunek Ju-
dasza, Niesienie krzyża, Obnażanie z szat.
Po raz pierwszy opracowany przez Dutkiewi-
cza, który przeprowadził rekonstrukcję zabytku
oraz przypisał go Szkole Sądeckiej, datując na
lata ok. 1420. Walicki (pierwotnie) i Dobrowol-
ski przesunęli datowanie na ok. 1430.
Wbrew często wypowiadanym opiniom przy-
pisującym nasz tryptyk Szkole Sądeckiej skłon-
ni jesteśmy obecnie widzieć w nim dzieło
stojące na pograniczu Szkoły Sądeckiej i ma-
larstwa krakowskiego. Z malarstwem ziemi
sądeckiej, a częściowo i Spiszą, łączy je istotnie
szereg wspólnych cech: podobieństwo typów
fizjognomicznych, gatunek realiów, sposób
konstruowania przestrzeni architektonicznych,
tłoczna kompozycja scen pasyjnych. Zbliżone
cechy wykazują tryptyki z Niedzicy, Sasowej
i Maciejowic na Spiszu oraz z Zarzecza i Ło-
pusznej — wszystkie zaliczane do Szkoły Są-
deckiej. Ale i poza tym kręgiem nie brak po-
dobieństw formalnych, jak o tym świadczy
na przykład tryptyk z Kamionki Wielkiej (por.
nr 38). Tryptyk z Ptaszkowej różni się zastoso-
waniem odmiennego podziału skrzydeł (zbliżo-
ne do kwadratu pola awersów), łagodniejszą i
bardziej płynną fakturą, wreszcie wytwornością
rysunku —- zwłaszcza w scenach Maryjnych.
Delikatnie zarysowane głowy postaci awersów
przywodzą na myśl finezyjne rysunki tzw. Wie-
deńskiego Szkicownika z ok. 1400 r. (w Kunst-
historisches Museum).
Słusznie podnoszono znajomość czeskich wzo-
rów ikonograficznych, przejawiającą się w re-
dakcji takich scen, jak »Zaśnięcie Marii«,
»Chrystus w Ogrojcu«, »Adoracja Dzieciąt-
ka« czy »Hołd Magów«. Mogły się one prze-
dostać poprzez północne Węgry (»Hołd Ma-
gowi! ze Zlate Moravce), niektóre za pośred-
nictwem piętnastowiecznych drzeworytów (np.
295