DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.23630#0140
W badaniach nad małą architekturą oraz rzeźbą marmurową i kamienną 1. ćwierci XVIII w.
w Warszawie zdecydowana większość badaczy skupiała się na analizie zabytków najbardziej
postępowych stylowo - wybitnych dzieł zrealizowanych przez kamieniarzy dębnickich według
koncepcji czołowego projektanta waszawskiego tego czasu, Carla Antonia Baya: ołtarza bocz-
nego Cudownego Krucyfiksu i portalu kaplicy Baryczkowskiej archikolegiaty (1716), architekto-
nicznej obudowy nagrobka ostatnich książąt mazowieckich oraz nagrobka prymasa Michała
Stefana Radziejowskiego w kościele misjonarskim (1719-21)1. Najcenniejsze marmurowe zabytki
z późniejszych dekad XVIII w. doczekały się omówienia w książkach i kilku artykułach Mariusza
Karpowicza, Jakuba Sity, Jacka Gajewskiego i Józefa Skrabskiego2, natomiast podobne badania
nad epoką stanisławowską są od lat domeną Katarzyny Mikockiej-Rachubowej i Artura Badacha3
Tymczasem, w ciągu całego tego okresu w nowej stolicy pod rządami Augusta II Mocnego Wet-
tyna zamawiano - głównie w Dębniku - liczne dzieła, których formy i ornamentyka sięgały
nierzadko daleko w głąb poprzedniego stulecia,
Najwcześniejsze zabytki w analizowanej grupie dzieł są związane z budową kościoła pauliń-
skiego p.w. Ducha Świętego na nowomiejskiej Frecie, gdzie wkrótce po zakończeniu działań
wojny północnej, juz w maju 1709 r, furmani chęcińscy otrzymali 75 złp za zwiezienie elemen-
tów marmurowych, które przeznaczono do wyposażenia wnętrza i fasady świątyni. Dostawy
zakończyły się w dniu 13 lutego 1710 r, kiedy zakonnicy wypłacili nieustalonemu kamienia-
rzowi z tego ośrodka łącznie 686 złp. Od listopada 1712 r. obróbką prefabrykatów na miejscu
zajął się kamieniarz warszawski Antonio Bay, brat wspomnianego architekta", 14 lipca 1713 r,
sprowadzono z Chęcin, kosztem 300 złp, dwie marmurowe balustrady, które następnie za-
montowano w otworach dzwonowych drugiej kondygnacji wiez (il. 208), natomiast w styczniu
i lutym 1714 r. Bay i nieustalony malarz-pozłotnik wykonali tablicę fundacyjną zawieszoną na osi
fasady5. Z tego samego czasu pochodzą umieszczone w ścianach bocznych prezbiterium bliź-
niacze portale zakrystii i kaplicy bocznej Matki Bożej Częstochowskiej (il. 209), para kropielnic
w kruchcie oraz tzw. skarbona, ustawiona przy wejściu głównym6. Proste - by nie rzec: pry-
mitywne - w swoim kształcie odrzwia, odkute z wapienia Zygmuntówka, są wyraźnie zależne
od analogicznych współczesnych, bardzo słabych artystycznie, omówionych wcześniej wyrobów
chęcińskich z lat 80. i 90. XVII w., m.in. w kościołach par. w Starochęcinach i Imielnie (il. 210).
Wobec tak zestawionych podobieństw, hipoteza Dunina o datowaniu domniemanej skarbony
na rok 1699 i architekcie Giuseppem Piolijako autorzejej projektu, a snycerzu Bartłomieju Micha-
le Bernatowiczu jako jej wykonawcy (il. 211)7, nie daje się utrzymać. Jej czworoboczny, tralkowy
trzon, odkuty również w „marmurze zygmuntowskim", powtarza kształt analogicznej skarbony
dębnickiej z kościoła reformackiego. Można tez przychylić się do najprostszego rozwiązania,
stanowiącego, ze jest to pierwotny trzon jednej z dwóch niezachowanych kropielnic, których
bolechowickie puklowane czary wmurowano w filary chóru muzycznego.
138
w Warszawie zdecydowana większość badaczy skupiała się na analizie zabytków najbardziej
postępowych stylowo - wybitnych dzieł zrealizowanych przez kamieniarzy dębnickich według
koncepcji czołowego projektanta waszawskiego tego czasu, Carla Antonia Baya: ołtarza bocz-
nego Cudownego Krucyfiksu i portalu kaplicy Baryczkowskiej archikolegiaty (1716), architekto-
nicznej obudowy nagrobka ostatnich książąt mazowieckich oraz nagrobka prymasa Michała
Stefana Radziejowskiego w kościele misjonarskim (1719-21)1. Najcenniejsze marmurowe zabytki
z późniejszych dekad XVIII w. doczekały się omówienia w książkach i kilku artykułach Mariusza
Karpowicza, Jakuba Sity, Jacka Gajewskiego i Józefa Skrabskiego2, natomiast podobne badania
nad epoką stanisławowską są od lat domeną Katarzyny Mikockiej-Rachubowej i Artura Badacha3
Tymczasem, w ciągu całego tego okresu w nowej stolicy pod rządami Augusta II Mocnego Wet-
tyna zamawiano - głównie w Dębniku - liczne dzieła, których formy i ornamentyka sięgały
nierzadko daleko w głąb poprzedniego stulecia,
Najwcześniejsze zabytki w analizowanej grupie dzieł są związane z budową kościoła pauliń-
skiego p.w. Ducha Świętego na nowomiejskiej Frecie, gdzie wkrótce po zakończeniu działań
wojny północnej, juz w maju 1709 r, furmani chęcińscy otrzymali 75 złp za zwiezienie elemen-
tów marmurowych, które przeznaczono do wyposażenia wnętrza i fasady świątyni. Dostawy
zakończyły się w dniu 13 lutego 1710 r, kiedy zakonnicy wypłacili nieustalonemu kamienia-
rzowi z tego ośrodka łącznie 686 złp. Od listopada 1712 r. obróbką prefabrykatów na miejscu
zajął się kamieniarz warszawski Antonio Bay, brat wspomnianego architekta", 14 lipca 1713 r,
sprowadzono z Chęcin, kosztem 300 złp, dwie marmurowe balustrady, które następnie za-
montowano w otworach dzwonowych drugiej kondygnacji wiez (il. 208), natomiast w styczniu
i lutym 1714 r. Bay i nieustalony malarz-pozłotnik wykonali tablicę fundacyjną zawieszoną na osi
fasady5. Z tego samego czasu pochodzą umieszczone w ścianach bocznych prezbiterium bliź-
niacze portale zakrystii i kaplicy bocznej Matki Bożej Częstochowskiej (il. 209), para kropielnic
w kruchcie oraz tzw. skarbona, ustawiona przy wejściu głównym6. Proste - by nie rzec: pry-
mitywne - w swoim kształcie odrzwia, odkute z wapienia Zygmuntówka, są wyraźnie zależne
od analogicznych współczesnych, bardzo słabych artystycznie, omówionych wcześniej wyrobów
chęcińskich z lat 80. i 90. XVII w., m.in. w kościołach par. w Starochęcinach i Imielnie (il. 210).
Wobec tak zestawionych podobieństw, hipoteza Dunina o datowaniu domniemanej skarbony
na rok 1699 i architekcie Giuseppem Piolijako autorzejej projektu, a snycerzu Bartłomieju Micha-
le Bernatowiczu jako jej wykonawcy (il. 211)7, nie daje się utrzymać. Jej czworoboczny, tralkowy
trzon, odkuty również w „marmurze zygmuntowskim", powtarza kształt analogicznej skarbony
dębnickiej z kościoła reformackiego. Można tez przychylić się do najprostszego rozwiązania,
stanowiącego, ze jest to pierwotny trzon jednej z dwóch niezachowanych kropielnic, których
bolechowickie puklowane czary wmurowano w filary chóru muzycznego.
138