DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27254#0065
tabularum
E XT L ANA T I 0 «
TABULA I.
T earum praxium ufus , qua: fequentibus hifce tabulis
demon flranda: funt , melius , clariufque innotefcat,
non incongruum vifum eft a communioribus indru-
mentis exordiri, menfuras, & pondera defcribere, &
quidquid hujufinodi praxibus infervit reprafentare
Inter inflrumenta autem, à quibus initium ducimus, obfervan-
da funt.
i , Parvus palus acuminatus, chiunque inflruélus : 2 , & 3 , pali in-
filar calcanei : 4, palus in formam oris Cancri defmens, qui omnes
palmorum circiter feptem longitudinem, pondufque librarum tri-
ginta continent : 5, parvus palus longus palmis decem, ponderifque
librarum oétoginta circiter. <5, Palus longitudinis palmorum de-
cem, &oóto, ac ponderis librarum circiter fexaginta fupra ducen-
tas : his omnibus tanquam vedtibus uti folemus : 7, SarrfTa, leu li-
gonis fpecies acuminata : 8 , eadem inllar calami : 9 , ad aciem
protenda : atque ha: longT funt palmis duobus, ponderifque libra-
rum circiter novem,earumque maximus ufus eft tum in effringendis,
rumpendilqueparietibus, tum in tophis quadrandis, iliifque fuo
loco appofhis undequaque aquandis, prafertim in fornicibus.
10, Clavus, leu palus ferreus craffitudinis unciarum trium, longi-
tudinis palmorum duorum fupra dimidium dratis filiceis infigen-
dus , ut ibidem ergata tutò firmentur , fimilibufque viribus ob-
fidatur.
11, Clava ferrea : 12, Scalprum parietibus perforandis idoneum :
13 , tenue fcalpellum didis foraminibus expoliendis , quadran-
difque concinnatum.
14, Malleus Fabris coementariis infer viens : 15 alter Fabris lignariis :
16, Serra: 17, Afeia, feu Dolabra, indrumenta fatis, fuper-
que omnibus nota.
18, Forfices, qu£ capitibus funis, axem in peritrochio invedientis
alligata unci indar prohibent, ne fittila ipfis appenda, fi forte aut
impingatur, aut invertatur, cadere poffit.
19, Malleolus lateribus in ufum pavimentorum cadendis concinna-
tus, femperque acutus, craffus prope foramen, totufque ex cha-
lybe , ut identidem extremum verfus protendi, fimulque , quod
ex eo confumptum fuerit, dum acueretur, redaurari poffit : 20, va*
rii moduli, feu ferrea: lamina: ad lateres ope chalybea: cufpidis
notandos juxta menfuram, & formam, quibus radendi funt.
21, Terebra ad perforandos parietes craffitudinem,etiam palmorum 12,
excedentes : hujus craffitudo modo major, modo minor juxta pro-
portionem : 22 , terebra ad amplianda foramina.
25, 24, Serra ad fecandos parietes.
25 , Ferreum munimen cum fuo clavulo in pariete datuendum ad
fudinendas trabes, aliaque ligna pendentia per illud tranfmilfa :
26, ferreum munimen ad cingendas, uniendafque plures trabes,
feu ligna: 27, idem munimenfolutum: 28, ferreum munimen
ad cingenda, uniendaque plura ligna, feu trabes: 29, idem mu-
nimen folutum: 30, munimen trabi, feu ligno, aci verticem in-
fifiens, quodque fimul cum ipfo aliam fuftinet trabem in eodem
munimine horizontaliter collocatam.
31 , Diiftus clavulus cum capite ex una, & foramine ex alia parte
ad cuneum infigendum aperto.
52, Annuii lignei, feu ferrei, qui clavulis, fi forte nimis longi fue-
rint , inferuntur, ut munimen lignis benè, aróìèque conjungatur,
ac conftringatur.
33, Ferramenta, italicèUlhella, petris immittenda, quibus ipfie
furfum excitentur. Ex his quadam majora funt, alia minora . Ma-
jora , comprehenfo manubrio , longitudinem continent palmorum
trium, craffitudinem unciarum quatuor, latitudinem vero uncia-
rum odio; cumque indar cauda: hirundinis efformentur , unciis
duabus fecundum craffitudinem decrefcunt, fecundum autem longi-
tudinem unciis tribus, ponderique librarum centum circiter aquan-
tur: manubrium totius longitudinis dimidium ed. Minora vero,
qua: duobus longa funt palmis , craffa unciis tribus, lataque tribus
cum dimidio, fervata proportione decrefcunt, & pondus libra-
rum quadraginta circiter continent.
34 , Hujufmodi autem ferramenta componuntur manubrio , cui
funes alligantur, nec non duobus cuneis truncatis, feu femicu-
neis, inter quos parallelepipedum medium ed, uti etiam quo-
dam clavulo, qui per manubrii, femicuneorum , & parallelepipedi
oculos tranfmittitur. Ubi vero hujufinodi ferramentis utendum fit,
opera: pretium ed, petram in medio excavare, angude quidem in
fuperficie , latius vero in imo, indar caudie hirundinis, quam ex-
hibent eadem ferramenta. Primum igitur dd. duo cunei truncati
à lateribus apponuntur, parallelepipedum in medio vi adhibita da-
tuitur ita, ut tota ferramenta, & quod excavatum fuerit con-
dringendo impleant, & ope clavuli firmata elabi *inde non poffint,
nifi aut petra diffumpatur, aut ipfamet ferramenta diffolvantur,
qua:etiam, ut undique dringant, forcipibus juxtafpatii excavati
longitudinem communiuntur. Firmatis fic dd. ferramentis funes
eorumdem manubrio alligantur ad petram extollendam, fuo que
loco collocandam, qua: ne forte cadat, aut fcindatur, fi opus fue-
rit , alio involvitur fune, qui ipfi manubrio pariter alligatur, &
antequam petra fuo loco datuatur, difsolvitur, ac removetur.
35, Palmus Romanus, feu Architectonicus juxta menfuram, qua:
ad publicam utilitatem notata cernitur in Capitolio, in duodecim
uncias dividitur. Uncia in craffitudinem unius digiti extenditur,
feu quatuor granorum hordei , dividiturque in quinque minuta ;
adeoque palmus in fexaginta partes, feu minuta diftribuitur. Pal-
mi tres menfuram illam, qua: vulgoVaffetto dicitur, efformant :
decem cannam componunt : Quinquaginta feptem cum medieta
te catenam condituunt, quT ad dimetiendos agros, atque diftan-
tias infervit. Catena: nff, in longum, qira palmis 6670 a:quan
tur, unum milliare efficiunt. Catena: 112 quadrata:, qu£ pal-
mis quadratis 37030 refpondent, rublum fuperficiei continent:
id. vero pariter quadrata , palmis item quadratis 5290 aqua-
les , unius Peti ce fuperficiem condituunt.
Vetus Romanorum pes fexdecim uncias diedi palmi complefffitur.
Quinque ex his pedibus pafsum geometricum exhibent : 1000 ve-
ro pafsus unum milliare Italum , ffeu palmos 6666, & uncias odio
componunt; hujufmodi autem milliare palmis 3 , & unc. 4, alte-
ro, quod per catenam metimur, brevius ed, & mille pafibus
refpondet, qui ab homine naturaliter incedente confici folent,
quiquefpatium illud continent, quod ipfe, ut fupra naturaliter
incedens, percurrit, dum pedem, qui retrorfum erat, antror-
fum transfert i ha:c fiquidem pedis trajnslatio millies repetita unum
milliare condituit.
Quo vero menfura, qua: in charta exhibetur, perfettius refpondeat
p radica: menfura:, qua min Capitolio extare diximus, tanto lon-
gior confultò faéta ed, quanto juxta experientiam charta ipfa con-
trahi folet, dum exficcatur.
Ad obtinendam exadtam hujus palmi menfuram globulus quidam fo-
lida: materia:, diametrique unius pollicis filo alligatur Imba: P?
tx, ab Aloe parum difimilis : filum autem hujufmodi ita elongari
debet, ut indar penduli difpofitum quolibet fecundo unam vibra-
tionem, feu ofciilationem efficiat, unàque hora 3600; deindè
fummà cum diligentia notatur menfura a punfito, quo filum appen-
ditur ad ipfum globuli centrum, quod parum à globuli centro di-
dat , hujufmodi fpatium, feu longitudo palmos quatuor , uncias
quinque, & minutum una cum tribus circiter minuti quartis con-
tinebit .
Triginta ex his palmis cubicis Carraginem efficiunt menfura genus,
de qua in Tabula XVI. fermo fiet.
Palmi circiter feptem pafsum condituunt, menfuram fcilicet, qua
utuntur rediarii ad funes, & venatores ad retia dimetienda , fpa-
tioque aquatur, quod ab homine brachia quantum poted elon-
gante comprehenditur, quamvis funes ad pondus vendantur, non
ad menfuram, quod idem in aliis generibus contingit ; uti etiam
ad pondus alia venduntur genera hujufmodi rerum fub diverfis
quidem nominibus, puta Carraginis,qua:generatim librarum 3000,
aut cantarli, quod librarum 250, aut ponderis , quod libr. 400,
aut miniarli, quod libr. 1000. centenarii, quod libr. 100, vel
decadis, qua: libr. 10. computatur. Libra vero in duodecim uncias
didribuitur , hic in vigintiquatuor denarios , denarii in viginti
quatuor grana, grana autem in femigrana : infuper uncia dividi-
tur in oéto drachmas, drachma vero in tres fcrupulos a fcrupulus
demum denario refpondet.
TA-
E XT L ANA T I 0 «
TABULA I.
T earum praxium ufus , qua: fequentibus hifce tabulis
demon flranda: funt , melius , clariufque innotefcat,
non incongruum vifum eft a communioribus indru-
mentis exordiri, menfuras, & pondera defcribere, &
quidquid hujufinodi praxibus infervit reprafentare
Inter inflrumenta autem, à quibus initium ducimus, obfervan-
da funt.
i , Parvus palus acuminatus, chiunque inflruélus : 2 , & 3 , pali in-
filar calcanei : 4, palus in formam oris Cancri defmens, qui omnes
palmorum circiter feptem longitudinem, pondufque librarum tri-
ginta continent : 5, parvus palus longus palmis decem, ponderifque
librarum oétoginta circiter. <5, Palus longitudinis palmorum de-
cem, &oóto, ac ponderis librarum circiter fexaginta fupra ducen-
tas : his omnibus tanquam vedtibus uti folemus : 7, SarrfTa, leu li-
gonis fpecies acuminata : 8 , eadem inllar calami : 9 , ad aciem
protenda : atque ha: longT funt palmis duobus, ponderifque libra-
rum circiter novem,earumque maximus ufus eft tum in effringendis,
rumpendilqueparietibus, tum in tophis quadrandis, iliifque fuo
loco appofhis undequaque aquandis, prafertim in fornicibus.
10, Clavus, leu palus ferreus craffitudinis unciarum trium, longi-
tudinis palmorum duorum fupra dimidium dratis filiceis infigen-
dus , ut ibidem ergata tutò firmentur , fimilibufque viribus ob-
fidatur.
11, Clava ferrea : 12, Scalprum parietibus perforandis idoneum :
13 , tenue fcalpellum didis foraminibus expoliendis , quadran-
difque concinnatum.
14, Malleus Fabris coementariis infer viens : 15 alter Fabris lignariis :
16, Serra: 17, Afeia, feu Dolabra, indrumenta fatis, fuper-
que omnibus nota.
18, Forfices, qu£ capitibus funis, axem in peritrochio invedientis
alligata unci indar prohibent, ne fittila ipfis appenda, fi forte aut
impingatur, aut invertatur, cadere poffit.
19, Malleolus lateribus in ufum pavimentorum cadendis concinna-
tus, femperque acutus, craffus prope foramen, totufque ex cha-
lybe , ut identidem extremum verfus protendi, fimulque , quod
ex eo confumptum fuerit, dum acueretur, redaurari poffit : 20, va*
rii moduli, feu ferrea: lamina: ad lateres ope chalybea: cufpidis
notandos juxta menfuram, & formam, quibus radendi funt.
21, Terebra ad perforandos parietes craffitudinem,etiam palmorum 12,
excedentes : hujus craffitudo modo major, modo minor juxta pro-
portionem : 22 , terebra ad amplianda foramina.
25, 24, Serra ad fecandos parietes.
25 , Ferreum munimen cum fuo clavulo in pariete datuendum ad
fudinendas trabes, aliaque ligna pendentia per illud tranfmilfa :
26, ferreum munimen ad cingendas, uniendafque plures trabes,
feu ligna: 27, idem munimenfolutum: 28, ferreum munimen
ad cingenda, uniendaque plura ligna, feu trabes: 29, idem mu-
nimen folutum: 30, munimen trabi, feu ligno, aci verticem in-
fifiens, quodque fimul cum ipfo aliam fuftinet trabem in eodem
munimine horizontaliter collocatam.
31 , Diiftus clavulus cum capite ex una, & foramine ex alia parte
ad cuneum infigendum aperto.
52, Annuii lignei, feu ferrei, qui clavulis, fi forte nimis longi fue-
rint , inferuntur, ut munimen lignis benè, aróìèque conjungatur,
ac conftringatur.
33, Ferramenta, italicèUlhella, petris immittenda, quibus ipfie
furfum excitentur. Ex his quadam majora funt, alia minora . Ma-
jora , comprehenfo manubrio , longitudinem continent palmorum
trium, craffitudinem unciarum quatuor, latitudinem vero uncia-
rum odio; cumque indar cauda: hirundinis efformentur , unciis
duabus fecundum craffitudinem decrefcunt, fecundum autem longi-
tudinem unciis tribus, ponderique librarum centum circiter aquan-
tur: manubrium totius longitudinis dimidium ed. Minora vero,
qua: duobus longa funt palmis , craffa unciis tribus, lataque tribus
cum dimidio, fervata proportione decrefcunt, & pondus libra-
rum quadraginta circiter continent.
34 , Hujufmodi autem ferramenta componuntur manubrio , cui
funes alligantur, nec non duobus cuneis truncatis, feu femicu-
neis, inter quos parallelepipedum medium ed, uti etiam quo-
dam clavulo, qui per manubrii, femicuneorum , & parallelepipedi
oculos tranfmittitur. Ubi vero hujufinodi ferramentis utendum fit,
opera: pretium ed, petram in medio excavare, angude quidem in
fuperficie , latius vero in imo, indar caudie hirundinis, quam ex-
hibent eadem ferramenta. Primum igitur dd. duo cunei truncati
à lateribus apponuntur, parallelepipedum in medio vi adhibita da-
tuitur ita, ut tota ferramenta, & quod excavatum fuerit con-
dringendo impleant, & ope clavuli firmata elabi *inde non poffint,
nifi aut petra diffumpatur, aut ipfamet ferramenta diffolvantur,
qua:etiam, ut undique dringant, forcipibus juxtafpatii excavati
longitudinem communiuntur. Firmatis fic dd. ferramentis funes
eorumdem manubrio alligantur ad petram extollendam, fuo que
loco collocandam, qua: ne forte cadat, aut fcindatur, fi opus fue-
rit , alio involvitur fune, qui ipfi manubrio pariter alligatur, &
antequam petra fuo loco datuatur, difsolvitur, ac removetur.
35, Palmus Romanus, feu Architectonicus juxta menfuram, qua:
ad publicam utilitatem notata cernitur in Capitolio, in duodecim
uncias dividitur. Uncia in craffitudinem unius digiti extenditur,
feu quatuor granorum hordei , dividiturque in quinque minuta ;
adeoque palmus in fexaginta partes, feu minuta diftribuitur. Pal-
mi tres menfuram illam, qua: vulgoVaffetto dicitur, efformant :
decem cannam componunt : Quinquaginta feptem cum medieta
te catenam condituunt, quT ad dimetiendos agros, atque diftan-
tias infervit. Catena: nff, in longum, qira palmis 6670 a:quan
tur, unum milliare efficiunt. Catena: 112 quadrata:, qu£ pal-
mis quadratis 37030 refpondent, rublum fuperficiei continent:
id. vero pariter quadrata , palmis item quadratis 5290 aqua-
les , unius Peti ce fuperficiem condituunt.
Vetus Romanorum pes fexdecim uncias diedi palmi complefffitur.
Quinque ex his pedibus pafsum geometricum exhibent : 1000 ve-
ro pafsus unum milliare Italum , ffeu palmos 6666, & uncias odio
componunt; hujufmodi autem milliare palmis 3 , & unc. 4, alte-
ro, quod per catenam metimur, brevius ed, & mille pafibus
refpondet, qui ab homine naturaliter incedente confici folent,
quiquefpatium illud continent, quod ipfe, ut fupra naturaliter
incedens, percurrit, dum pedem, qui retrorfum erat, antror-
fum transfert i ha:c fiquidem pedis trajnslatio millies repetita unum
milliare condituit.
Quo vero menfura, qua: in charta exhibetur, perfettius refpondeat
p radica: menfura:, qua min Capitolio extare diximus, tanto lon-
gior confultò faéta ed, quanto juxta experientiam charta ipfa con-
trahi folet, dum exficcatur.
Ad obtinendam exadtam hujus palmi menfuram globulus quidam fo-
lida: materia:, diametrique unius pollicis filo alligatur Imba: P?
tx, ab Aloe parum difimilis : filum autem hujufmodi ita elongari
debet, ut indar penduli difpofitum quolibet fecundo unam vibra-
tionem, feu ofciilationem efficiat, unàque hora 3600; deindè
fummà cum diligentia notatur menfura a punfito, quo filum appen-
ditur ad ipfum globuli centrum, quod parum à globuli centro di-
dat , hujufmodi fpatium, feu longitudo palmos quatuor , uncias
quinque, & minutum una cum tribus circiter minuti quartis con-
tinebit .
Triginta ex his palmis cubicis Carraginem efficiunt menfura genus,
de qua in Tabula XVI. fermo fiet.
Palmi circiter feptem pafsum condituunt, menfuram fcilicet, qua
utuntur rediarii ad funes, & venatores ad retia dimetienda , fpa-
tioque aquatur, quod ab homine brachia quantum poted elon-
gante comprehenditur, quamvis funes ad pondus vendantur, non
ad menfuram, quod idem in aliis generibus contingit ; uti etiam
ad pondus alia venduntur genera hujufmodi rerum fub diverfis
quidem nominibus, puta Carraginis,qua:generatim librarum 3000,
aut cantarli, quod librarum 250, aut ponderis , quod libr. 400,
aut miniarli, quod libr. 1000. centenarii, quod libr. 100, vel
decadis, qua: libr. 10. computatur. Libra vero in duodecim uncias
didribuitur , hic in vigintiquatuor denarios , denarii in viginti
quatuor grana, grana autem in femigrana : infuper uncia dividi-
tur in oéto drachmas, drachma vero in tres fcrupulos a fcrupulus
demum denario refpondet.
TA-