DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0064
ι. Τά νεκροταφεία και μνημεία, έξ ών ελήφθησαν αϊ στήλαι
59
μετ' ού πολύ τά κτερίσματα- ημείς, μη σχόντες τοιαύτην
πρόνοιαν έξ ύπαρχής, ώς μη άναμένοντες εν τοιαύτη θέσει
τά κτερίσματα, είργάσΟημεν συνεχώς μέχρι τοΰ μέσου διά
της σκαπάνης και έθραύσαμεν ώραιότατον χαλκοϋν κάτοπ-
τρον, φέρον άνάγλυφον κεφαλήν γυναικός, εξαίρετου τέχνης
της Β' π. Χρ. έκατονταετηρίδος- αλλά διεσώσαμεν καΐ συν-
εκολλήσαμεν τά τμήματα.
Μετ' αυτού ευρέθησαν δύο πήλιναι πυξίδες άβαφεϊς,
διερρηγμέναι έκ τοΰ βάρους τόΥν χωμάτων και ύπό των ρι-
ζών, φέρουσαι επί τοΰ πώματος ώς έμβλημα ή μεν άνω τρί-
τον σοψατος γυναικός (Νίκης, ώς φαίνεται) άνδριαντικοΰ
τύπου, εξαίρετου τέχνης, ή δε κεφαλήν Μεδούσης ωραίου
τύπου και τέχνης επίσης λαμπράς (είκ, 76' 77)• ή διάρρη-
ξις αυτών έτελέσΟί] και ένεκα της λεπτότητος και διότι
ήσαν άπροφύλακτοι εν τοιαύτη θέσει, ήτις ηύνόει τήν διείσ-
δυσιν πλήθους ριζών και την ε'ισροήν ύδάτοον και χωμά-
των, ών καΐ ήσαν όντως πλήρεις.
Οι μεν λοιπόν τοιούτοι ευρεθέντες εντανΒα δύο τάφοι
άνήκουσι τή Γ' π. Χρ. εκατονταετή ρ ίδ ι, ώς είναι εμφανές
έκ τών πυξίδων καΐ τοΰ
κατόπτρου, έξ ών καταδεί-
κνυται ότι και ίκανώς πλού-
σιοι δύνανται νά ώσιν ουκ
ολίγοι τούτων φαίνεται δ'
εν γένει πιθανόν ότι αί λί-
θινα ι αύται και χαλκαΐ κά-
λπιδες μετ' οστών καέντων
νεκρών ήσαν εν πολλή χρή-
σει και καθ' άπασαν την άρ-
χαίαν Έλληνικήν και Μα-
κεδονικήν περίοδον εν Θεσ-
σαλία, καλούμεναι ύπ' αυ-
τών ειδικώς θηκαιΚ
Γ') Ή δε κατηγορία
αύτη δεν εΐναί τις όλως αύ-
τοτεΐής, αλλά μάλλον πα-
ράρτημα τής Α'• διότι ταύ-
τη έλλογοϋνται τάφοι προ-
σομοίως εκείνη ποιηθέντες,
άλλ' έξ ευτελέστερων ή μή
επιμελώς λελαξευμένων μη-
δέ στερρώς ήρμοσμένων
πλακών διακρίνονται δ' έκ τοΰ πώματος, όπερ δεν είναι
μονόλιθο ν, άλλ' αποτελείται έκ τριών ή τεσσάρων πλακών,
όσαι έξήρκουν πρύς πωμστισμόν, λίαν ευτελών είναι άρα
έύνόητον ότι ούτοι ανευρίσκονται ΰντες π?.ήρεις χωμάτων,
ριζών κττ., ευχερώς παρεισερχομένων εν αύτοΐς ευρέθησαν
πτωχά τίνα άβαφη αγγεία- οι δε χρόνοι αυτών είναι οι
αυτοί τοις τής Α' κατηγορίας.
Δ) Ιαύτη άνήκουσιν οι κεραμοστεγεϊς τάφοι, οϊτινες
έποιήθησαν δι ήμικυλινδρικών, κοίλων τά έσω, μεγάλων
κεραμίδων, οΐαι αί καλυπτήρες τών στεγών τίθενται δε
ουο η τρεις οεξιόθεν, ϊνα έξαρκέσωσιν εις το μήκος τοΰ
σώματος του νεκροΰ, και έτεραι τοσαΰται άριστερύθεν, σχη-
ματιι,ουσαι πασαι ειοος τι τριγωνικού σωλήνος- τά κατά τήν
κεφαλήν και τους πόδας άπομένοντα ούτω κενά βύονται δι"
ορθών κεραμίδων, έκ θραυσμάτων τών προηγουμένων τά
πολλά λαμβανομένων, αϊτινες υποστηρίζονται διά σωροΰ
μικρών λίθων οί βόθροι αυτών δεν σκάπτονται λίαν βαθεΐς.
Είναι δ' έύνόητον ότι οί τάφοι ούτοι άνήκουσι τοις
λίαν πτωχοΐς και ουδέν περιέχουσι κτέρισμα, ει μή τίνες
Είκών 78. "Αποψις τών έπί τοΰ μεγάλου τύμβου ε'ις συστάδας τάφονν έκ Λιισμών
προς Ανατολάς. Π-Π' = ή παραλία τοΰ Παγασιτικοϋ κόλπου• Ε = έρεισμα
λιΟόκτιστον πρό τών τάφων Τ-Τ'-Τ"= τοιχάρια ώς διαζώματα,
περιορίζοντα τους τάφους εκάστους• Θ = ή Οε'σις
τοΰ τάφου.
') Διαλεκτικώς θείκα- πρ6. «ΤΟ ΙΧ-' 426-42* 1201 και ΑΕ
1909 43-44
ευτελές τι άγγεϊον ή λύχνον οί χρόνοι αυτών είναι δυσ-
διάγνωστοι τά πολλά" άλλ' έξ ευρεθέντων αγγείων δεικνυε-
ται ότι έποιοΰντο τοιρΰτοι τάφοι καθ' άπασαν τήν άπό
τών άρχων τής Γ' π. Χρ. έκατονταετηρίδος (πρ6. άνω σελ•
46) μέχρι τών έσχατων αυτοκρατορικών χρόνων περίοδον.
Ε') Οί τής τάξεως ταύτης δύνανται νά όνομασθώσι
«γυμνοί» τάφοι- διότι έποιήθησαν κατά τον εξής τρόπον
ευρεθέντος εν τή διανοίξει τοΰ /ορθογωνίου βόθρου εδά-
φους συμπαγοΰς, οΐον εϊδομεν εν τω τετάρτω μεγάλφ
πύργω (βλ. άνω σελ. 40), έθεωρήθη περιττή ή ϊδρυσις ορ-
θών πλακών ένετίθετο λοιπόν ύ νεκρός έν τω αναλόγως
τφ σώματι αυτού σκαφέντι βαθεΐ βόθρω, έλ'τός φέρετρου
πιθανώτατα, ώς έξ ευρεθέντων Ιχνών ήκάσαμεν, και έπε-
τίθεντο ώς πώμα πλάκες πολλοί ευτελείς• έπ' αυτών δ' έρ-
ρίπτετο χώμα έως άνω και έποιεΐτο περί τον τάφον τε-
τράγωνόν τι, έπιπολαίως κτιστόν διά μικρών λιθαριών, εις
τοίχους δύο δόμων ενίοτε, προς άναγλ'ώρισιν πιθανώς τής
θέσεως και αποφυγήν έκταφής* έν αύτώ που τω τετρα-
γώνω θα ίδρύετο ή στήλη τοΰ νεκρού- όμοια διαζώματα,
μάλλον εύδιάγνωστα και
έπιμελέστερον πεποιημένα,
Οά ϊδωμεν κατά κανόνα έν
τοις τάφοις τών συστάδων
(βλ. κάτω σελ. 61).
Και οι τάφοι ούτοι υ-
πήρξαν λίαν πτωχοί, περιέ-
χοντες, οία περίπου οί τής
τάξεως Δ'- οί δε χρόνοι τών
άχρι τούδε ευρεθέντων είναι
μεταγενέστεροι τής Β'π. Χ.
έκατονταετηρίδος- διότι επί
τίνος αυτών, ποιούμενων-
εγγύς αλλήλων, ώς ει ανή-
κον μια οικογένεια, ή μάλι-
στα τάξει τινί ή εταιρεία,
ή ξένης πόλεως άνθρώποις.
ευρέθησαν ώς επικάλυμμα
άλλαι τε κοιναί πλάκες και
στήλη επιτύμβιος προγενε-
στέρου τάφου, ης όμως το
σχήμα τών γραμμάτων δή-
λοι ότι δεν υπερβαίνει τους
περί το 150 π. Χρ. χρόνους- επειδή όμως αύτη θά παρέ-
μεινεν έπί μακρόν πως χρόνον παρερριμμένη, ϊνα γένηται
ετέρα χρήσις αυτής, ε'ικάζομεν ότι οί άχρι τούδε ευρεθέντες
τοιούτοι τάφοι είναι λίαν μεταγενέστεροι τής επισκευής
τών τειχών και τών πύργων τής πόλεως.
Γ') Τή τάξει ταύτη άνήκουσιν οι 'Ρωμαϊκων και Χρι-
στιανικών χρόνων τάφοι- ούτοι είναι οί μόνοι, οϊτινες εύ-
ρίσκονται και επί τών έπεσκευασμένων ή μή πύργων και
έπ' αυτών τών τειχών και έ'σω αμφοτέρων και μακράν εντός
τής πόλεως, δεικνύοντες ότι ταΰτα μεν εΐχον καταπέσει και
έγκαταλειφθή ήδη πρό τών περί τήν Χρίστου γέννησιν
χρόνων, ή δε πόλις έκτοτε ήρξατο συνεχώς συστελλομένη
και παρά τήν Βόρειον άκτήν οικουμένη (πρβ. άνω σελ. 14-
46). Επίσης πλείστοι τούτων ευρέθησαν επικείμενοι έπί
προγενεστέρων τάφων, μάλιστα τών κατηγοριών Α' Β' Γ'
και Δ', ουδείς αυτών παρακείμενος ή υποκείμενος, άνωτάτω
δ' έσχατοι έπί τοΰ νύν εδάφους και άνεωγμένοι πάμπολ-
λοι ύπό τών χωρικών τούτου ένεκα- διακρίνονται δε εις
δύο ομάδας:
α') Οί εμφανώς αρχαιότεροι και ήδη τοις από τής Α'
μ. Χρ. έκατονταετηρίδος χρόνοις ανήκοντες, έποιήθησαν με-
γάλοι, πηλόκτιστοι ή άσβεστόκτιστοι διά μικρών πλακών ή
μάλιστα όΓ όπτοπλίνθων είναι δε τά έσω άληλιμμένοι διά
59
μετ' ού πολύ τά κτερίσματα- ημείς, μη σχόντες τοιαύτην
πρόνοιαν έξ ύπαρχής, ώς μη άναμένοντες εν τοιαύτη θέσει
τά κτερίσματα, είργάσΟημεν συνεχώς μέχρι τοΰ μέσου διά
της σκαπάνης και έθραύσαμεν ώραιότατον χαλκοϋν κάτοπ-
τρον, φέρον άνάγλυφον κεφαλήν γυναικός, εξαίρετου τέχνης
της Β' π. Χρ. έκατονταετηρίδος- αλλά διεσώσαμεν καΐ συν-
εκολλήσαμεν τά τμήματα.
Μετ' αυτού ευρέθησαν δύο πήλιναι πυξίδες άβαφεϊς,
διερρηγμέναι έκ τοΰ βάρους τόΥν χωμάτων και ύπό των ρι-
ζών, φέρουσαι επί τοΰ πώματος ώς έμβλημα ή μεν άνω τρί-
τον σοψατος γυναικός (Νίκης, ώς φαίνεται) άνδριαντικοΰ
τύπου, εξαίρετου τέχνης, ή δε κεφαλήν Μεδούσης ωραίου
τύπου και τέχνης επίσης λαμπράς (είκ, 76' 77)• ή διάρρη-
ξις αυτών έτελέσΟί] και ένεκα της λεπτότητος και διότι
ήσαν άπροφύλακτοι εν τοιαύτη θέσει, ήτις ηύνόει τήν διείσ-
δυσιν πλήθους ριζών και την ε'ισροήν ύδάτοον και χωμά-
των, ών καΐ ήσαν όντως πλήρεις.
Οι μεν λοιπόν τοιούτοι ευρεθέντες εντανΒα δύο τάφοι
άνήκουσι τή Γ' π. Χρ. εκατονταετή ρ ίδ ι, ώς είναι εμφανές
έκ τών πυξίδων καΐ τοΰ
κατόπτρου, έξ ών καταδεί-
κνυται ότι και ίκανώς πλού-
σιοι δύνανται νά ώσιν ουκ
ολίγοι τούτων φαίνεται δ'
εν γένει πιθανόν ότι αί λί-
θινα ι αύται και χαλκαΐ κά-
λπιδες μετ' οστών καέντων
νεκρών ήσαν εν πολλή χρή-
σει και καθ' άπασαν την άρ-
χαίαν Έλληνικήν και Μα-
κεδονικήν περίοδον εν Θεσ-
σαλία, καλούμεναι ύπ' αυ-
τών ειδικώς θηκαιΚ
Γ') Ή δε κατηγορία
αύτη δεν εΐναί τις όλως αύ-
τοτεΐής, αλλά μάλλον πα-
ράρτημα τής Α'• διότι ταύ-
τη έλλογοϋνται τάφοι προ-
σομοίως εκείνη ποιηθέντες,
άλλ' έξ ευτελέστερων ή μή
επιμελώς λελαξευμένων μη-
δέ στερρώς ήρμοσμένων
πλακών διακρίνονται δ' έκ τοΰ πώματος, όπερ δεν είναι
μονόλιθο ν, άλλ' αποτελείται έκ τριών ή τεσσάρων πλακών,
όσαι έξήρκουν πρύς πωμστισμόν, λίαν ευτελών είναι άρα
έύνόητον ότι ούτοι ανευρίσκονται ΰντες π?.ήρεις χωμάτων,
ριζών κττ., ευχερώς παρεισερχομένων εν αύτοΐς ευρέθησαν
πτωχά τίνα άβαφη αγγεία- οι δε χρόνοι αυτών είναι οι
αυτοί τοις τής Α' κατηγορίας.
Δ) Ιαύτη άνήκουσιν οι κεραμοστεγεϊς τάφοι, οϊτινες
έποιήθησαν δι ήμικυλινδρικών, κοίλων τά έσω, μεγάλων
κεραμίδων, οΐαι αί καλυπτήρες τών στεγών τίθενται δε
ουο η τρεις οεξιόθεν, ϊνα έξαρκέσωσιν εις το μήκος τοΰ
σώματος του νεκροΰ, και έτεραι τοσαΰται άριστερύθεν, σχη-
ματιι,ουσαι πασαι ειοος τι τριγωνικού σωλήνος- τά κατά τήν
κεφαλήν και τους πόδας άπομένοντα ούτω κενά βύονται δι"
ορθών κεραμίδων, έκ θραυσμάτων τών προηγουμένων τά
πολλά λαμβανομένων, αϊτινες υποστηρίζονται διά σωροΰ
μικρών λίθων οί βόθροι αυτών δεν σκάπτονται λίαν βαθεΐς.
Είναι δ' έύνόητον ότι οί τάφοι ούτοι άνήκουσι τοις
λίαν πτωχοΐς και ουδέν περιέχουσι κτέρισμα, ει μή τίνες
Είκών 78. "Αποψις τών έπί τοΰ μεγάλου τύμβου ε'ις συστάδας τάφονν έκ Λιισμών
προς Ανατολάς. Π-Π' = ή παραλία τοΰ Παγασιτικοϋ κόλπου• Ε = έρεισμα
λιΟόκτιστον πρό τών τάφων Τ-Τ'-Τ"= τοιχάρια ώς διαζώματα,
περιορίζοντα τους τάφους εκάστους• Θ = ή Οε'σις
τοΰ τάφου.
') Διαλεκτικώς θείκα- πρ6. «ΤΟ ΙΧ-' 426-42* 1201 και ΑΕ
1909 43-44
ευτελές τι άγγεϊον ή λύχνον οί χρόνοι αυτών είναι δυσ-
διάγνωστοι τά πολλά" άλλ' έξ ευρεθέντων αγγείων δεικνυε-
ται ότι έποιοΰντο τοιρΰτοι τάφοι καθ' άπασαν τήν άπό
τών άρχων τής Γ' π. Χρ. έκατονταετηρίδος (πρ6. άνω σελ•
46) μέχρι τών έσχατων αυτοκρατορικών χρόνων περίοδον.
Ε') Οί τής τάξεως ταύτης δύνανται νά όνομασθώσι
«γυμνοί» τάφοι- διότι έποιήθησαν κατά τον εξής τρόπον
ευρεθέντος εν τή διανοίξει τοΰ /ορθογωνίου βόθρου εδά-
φους συμπαγοΰς, οΐον εϊδομεν εν τω τετάρτω μεγάλφ
πύργω (βλ. άνω σελ. 40), έθεωρήθη περιττή ή ϊδρυσις ορ-
θών πλακών ένετίθετο λοιπόν ύ νεκρός έν τω αναλόγως
τφ σώματι αυτού σκαφέντι βαθεΐ βόθρω, έλ'τός φέρετρου
πιθανώτατα, ώς έξ ευρεθέντων Ιχνών ήκάσαμεν, και έπε-
τίθεντο ώς πώμα πλάκες πολλοί ευτελείς• έπ' αυτών δ' έρ-
ρίπτετο χώμα έως άνω και έποιεΐτο περί τον τάφον τε-
τράγωνόν τι, έπιπολαίως κτιστόν διά μικρών λιθαριών, εις
τοίχους δύο δόμων ενίοτε, προς άναγλ'ώρισιν πιθανώς τής
θέσεως και αποφυγήν έκταφής* έν αύτώ που τω τετρα-
γώνω θα ίδρύετο ή στήλη τοΰ νεκρού- όμοια διαζώματα,
μάλλον εύδιάγνωστα και
έπιμελέστερον πεποιημένα,
Οά ϊδωμεν κατά κανόνα έν
τοις τάφοις τών συστάδων
(βλ. κάτω σελ. 61).
Και οι τάφοι ούτοι υ-
πήρξαν λίαν πτωχοί, περιέ-
χοντες, οία περίπου οί τής
τάξεως Δ'- οί δε χρόνοι τών
άχρι τούδε ευρεθέντων είναι
μεταγενέστεροι τής Β'π. Χ.
έκατονταετηρίδος- διότι επί
τίνος αυτών, ποιούμενων-
εγγύς αλλήλων, ώς ει ανή-
κον μια οικογένεια, ή μάλι-
στα τάξει τινί ή εταιρεία,
ή ξένης πόλεως άνθρώποις.
ευρέθησαν ώς επικάλυμμα
άλλαι τε κοιναί πλάκες και
στήλη επιτύμβιος προγενε-
στέρου τάφου, ης όμως το
σχήμα τών γραμμάτων δή-
λοι ότι δεν υπερβαίνει τους
περί το 150 π. Χρ. χρόνους- επειδή όμως αύτη θά παρέ-
μεινεν έπί μακρόν πως χρόνον παρερριμμένη, ϊνα γένηται
ετέρα χρήσις αυτής, ε'ικάζομεν ότι οί άχρι τούδε ευρεθέντες
τοιούτοι τάφοι είναι λίαν μεταγενέστεροι τής επισκευής
τών τειχών και τών πύργων τής πόλεως.
Γ') Τή τάξει ταύτη άνήκουσιν οι 'Ρωμαϊκων και Χρι-
στιανικών χρόνων τάφοι- ούτοι είναι οί μόνοι, οϊτινες εύ-
ρίσκονται και επί τών έπεσκευασμένων ή μή πύργων και
έπ' αυτών τών τειχών και έ'σω αμφοτέρων και μακράν εντός
τής πόλεως, δεικνύοντες ότι ταΰτα μεν εΐχον καταπέσει και
έγκαταλειφθή ήδη πρό τών περί τήν Χρίστου γέννησιν
χρόνων, ή δε πόλις έκτοτε ήρξατο συνεχώς συστελλομένη
και παρά τήν Βόρειον άκτήν οικουμένη (πρβ. άνω σελ. 14-
46). Επίσης πλείστοι τούτων ευρέθησαν επικείμενοι έπί
προγενεστέρων τάφων, μάλιστα τών κατηγοριών Α' Β' Γ'
και Δ', ουδείς αυτών παρακείμενος ή υποκείμενος, άνωτάτω
δ' έσχατοι έπί τοΰ νύν εδάφους και άνεωγμένοι πάμπολ-
λοι ύπό τών χωρικών τούτου ένεκα- διακρίνονται δε εις
δύο ομάδας:
α') Οί εμφανώς αρχαιότεροι και ήδη τοις από τής Α'
μ. Χρ. έκατονταετηρίδος χρόνοις ανήκοντες, έποιήθησαν με-
γάλοι, πηλόκτιστοι ή άσβεστόκτιστοι διά μικρών πλακών ή
μάλιστα όΓ όπτοπλίνθων είναι δε τά έσω άληλιμμένοι διά