DOI Artikel:
Billert, Andrzej: Niektóre aspekty teorii artystycznej Karla Friedricha Schinkla
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0115
NIEKTÓRE ASPEKTY TEORII ARTYSTYCZNEJ K. F. SCHINKLA
83
projektów i realizacji, fragmenty listów, luźne notatki, a przede wszyst-
kim zachowane części rozpoczętego, ale nie ukończonego podręcznika dla
artystów. Te ostatnie zawierają najwięcej materiału i stanowią podstawę
naszych rozważań. Fragmenty podręcznika pochodzą najprawdopodobniej
z lat trzydziestych XIX wieku i zostały opublikowane w początkach lat
sześćdziesiątych XIX wieku przez Alfreda von Wolzogena 1.
„Najrozmaitsze siły natury — mechaniczne, chemiczne i organiczne —
powiada Schinkel — pozostają nie tylko ze sobą w rozmaitych związkach,
ale również istnieją w relacjach z samodzielnymi siłami konstytuującymi
świat wolności. Łącznie tworzą one wszystkie Wszechbyt. Świadomość te-
go Wszechbytu w większym czy mniejszym stopniu istnieje w każdym
człowieku. Wzbudzona nią potrzeba zbadania związków pewnej liczby zja-
wisk wydała naukę, a potrzeba wyobrażenia możliwie największej ich ilo-
ści w ich związkach stworzyła sztukę”. Sztuka obok nauki jest dla Schin-
kla formą poznawania bytu. Celem zaś poznania jest struktura wewnętrz-
nych relacji dualistycznie rozumianego bytu. Jego dualizm określony jest
dwoma zasadniczymi elementami — wolnością i koniecznością. Pierwszym
z nich jest ludzka świadomość, drugim ■— ujęta prawami natura. Sztuka
jako forma poznawania bytu stanowi zasadnicze novum w stosunku do
teorii estetycznej Kanta. Przestaje być jedynie kształtowaniem rzeczy wy-
wołujących bezinteresowne upodobanie, a staje się aktywnością epistemo-
logiczną. Kant dobitnie oddzielał tak tworzenie sztuki jak i jej percepcję
od jakiejkolwiek postawy poznawczej. Upodobanie estetyczne było, we-
dług niego, niezależne od realnego istnienia podobającego się przedmiotu,
mogło przeto istnieć niezależnie od niego. Schinkel z kolei wyraźnie od-
rzucał taką koncepcję: „Piękno nie istnieje samodzielnie, lecz tylko w
oparciu o przedmioty. Dlatego też nie może zostać samodzielnie ukazane,
a tylko poprzez przedmioty”.
Jeżeli akt artystyczny jest aktem poznania bytu, musi zwracać się do
otaczającej go rzeczywistości. Kant uważał, że rzeczywistość dostępna nam
jest jedynie w formie wrażeń zmysłowych, płynących od „rzeczy samych
w sobie”, które — jako takie — pozostają niedostępne ludzkiemu pozna-
niu. Konsekwentnie do tego akt poznawczy jest warunkowany przede
wszystkim sferą zmysłów, którym dostępne są fenomeny „rzeczy samych
w sobie”. Zmysły są też jedynymi źródłami poznania. Dla Schinkla nie
zmysły uczestniczą w akcie poznawezo-estetycznym — lecz dusza. Słowa
Schinkla: „Jeżeli stan duszy zostanie przedstawiony tak, jak ogarniają ją
1 Aus Schinkels Nachlass. Reisebiicher, Briefe und Aphorismen, Mitgeteilt und
mit einem Verzeichniss sammtlicher Werke Schinkels versehen von Alfred Freiherrn
von Wolzogen. T. I - IV, Berlin 1862 - 1864. Rozważania nasze opierają się na tekstach
zamieszczonych w tomach: II, s. 207 - 213; III, s. 345 - 388.
6*
83
projektów i realizacji, fragmenty listów, luźne notatki, a przede wszyst-
kim zachowane części rozpoczętego, ale nie ukończonego podręcznika dla
artystów. Te ostatnie zawierają najwięcej materiału i stanowią podstawę
naszych rozważań. Fragmenty podręcznika pochodzą najprawdopodobniej
z lat trzydziestych XIX wieku i zostały opublikowane w początkach lat
sześćdziesiątych XIX wieku przez Alfreda von Wolzogena 1.
„Najrozmaitsze siły natury — mechaniczne, chemiczne i organiczne —
powiada Schinkel — pozostają nie tylko ze sobą w rozmaitych związkach,
ale również istnieją w relacjach z samodzielnymi siłami konstytuującymi
świat wolności. Łącznie tworzą one wszystkie Wszechbyt. Świadomość te-
go Wszechbytu w większym czy mniejszym stopniu istnieje w każdym
człowieku. Wzbudzona nią potrzeba zbadania związków pewnej liczby zja-
wisk wydała naukę, a potrzeba wyobrażenia możliwie największej ich ilo-
ści w ich związkach stworzyła sztukę”. Sztuka obok nauki jest dla Schin-
kla formą poznawania bytu. Celem zaś poznania jest struktura wewnętrz-
nych relacji dualistycznie rozumianego bytu. Jego dualizm określony jest
dwoma zasadniczymi elementami — wolnością i koniecznością. Pierwszym
z nich jest ludzka świadomość, drugim ■— ujęta prawami natura. Sztuka
jako forma poznawania bytu stanowi zasadnicze novum w stosunku do
teorii estetycznej Kanta. Przestaje być jedynie kształtowaniem rzeczy wy-
wołujących bezinteresowne upodobanie, a staje się aktywnością epistemo-
logiczną. Kant dobitnie oddzielał tak tworzenie sztuki jak i jej percepcję
od jakiejkolwiek postawy poznawczej. Upodobanie estetyczne było, we-
dług niego, niezależne od realnego istnienia podobającego się przedmiotu,
mogło przeto istnieć niezależnie od niego. Schinkel z kolei wyraźnie od-
rzucał taką koncepcję: „Piękno nie istnieje samodzielnie, lecz tylko w
oparciu o przedmioty. Dlatego też nie może zostać samodzielnie ukazane,
a tylko poprzez przedmioty”.
Jeżeli akt artystyczny jest aktem poznania bytu, musi zwracać się do
otaczającej go rzeczywistości. Kant uważał, że rzeczywistość dostępna nam
jest jedynie w formie wrażeń zmysłowych, płynących od „rzeczy samych
w sobie”, które — jako takie — pozostają niedostępne ludzkiemu pozna-
niu. Konsekwentnie do tego akt poznawczy jest warunkowany przede
wszystkim sferą zmysłów, którym dostępne są fenomeny „rzeczy samych
w sobie”. Zmysły są też jedynymi źródłami poznania. Dla Schinkla nie
zmysły uczestniczą w akcie poznawezo-estetycznym — lecz dusza. Słowa
Schinkla: „Jeżeli stan duszy zostanie przedstawiony tak, jak ogarniają ją
1 Aus Schinkels Nachlass. Reisebiicher, Briefe und Aphorismen, Mitgeteilt und
mit einem Verzeichniss sammtlicher Werke Schinkels versehen von Alfred Freiherrn
von Wolzogen. T. I - IV, Berlin 1862 - 1864. Rozważania nasze opierają się na tekstach
zamieszczonych w tomach: II, s. 207 - 213; III, s. 345 - 388.
6*