82

A. BILLERT

jenia takie — tu jedynie zasygnalizowane — nie są jednak możliwe du
zaakceptowania z punktu widzenia nowszych postaw metodologicznych,,
ostrożniejszych w zastosowywaniu teorii do wyjaśniania praktyki arty-
stycznej. Obie sfery (praktyka i teoria) wyznaczone są nie tylko różnymi
poziomami języka, ale rówmież odmienną funkcją społeczną. W tej sytu-
acji przy określaniu postulatów badawczych wobec teorii tworzonych
przez jednocześnie praktykujących twórców historyk sztuki nie może opie-
rać się na przekonaniu o prawomocności prostej transpozycji teorii na
praktykę twórczą artysty. Celem artykułu nie jest jednak wyjaśnianie
Schinkla-artysty przez Schinkla-teoretyka. Ogranicza się on bowiem do
poziomu teorii, bazując na zbiorze teoretycznych wypowiedzi Schinkla.
Z obszernej problematyki teoretycznej Schinkla pragniemy wyodrębnić
i scharakteryzować kilka tylko aspektów, a następnie określić ich miejsce
w ramach sytuacji duchowej Niemiec końca XVIII i pierwszego trzydzie-
stolecia XIX wieku. W odniesieniu do pierwszej kwestii interesować nas.
będzie postawiony przez Schinkla problem relacji rzeczywistości, artysty
i dzieła oraz specyfika i formy aktywności podmiotu artystycznego. W dal-
szej części chcielibyśmy odnieść je do współczesnej teorii artystycznej
i ówczesnych postaw filozoficznych, ukazując jednocześnie związki tej
problematyki ze strukturą społeczno-polityczną ówczesnych Niemiec. Karl
Friedrich Schinkel jako teoretyk i filozof sztuki chronologicznie sytuuje
się między dwoma wielkimi systemami filozoficznymi: Kanta i Hegla. Za-
ledwie 26 lat, jakie dzieli wydanie Krytyki czystego rozumu od Fenome-
nologii ducha nie jest w Niemczech okresem intelektualnej próżni. W tym
czasie działa tu cały szereg oryginalnych myślicieli, takich jak: Johann
Fichte, Friedrich W. J. Schelling, Fritz von Baader, Karl Ch. F. Krause,
Friedrich E. D. Schleiermacher, Friedrich H. Jacobi. Wśród twórców ak-
tywnie zajmujących się teorią artystyczną znajdujemy również cały sze-
reg wybitnych osobistości, a więc — pomijając Johanna W. Goethego
i Friedricha Schillera — Friedricha Schlegela, Friedricha L. von Harden-
berga (Novalisa), Ludwika Tiecka, Wilhelma H. Wackenrodera. Już te da-
ne wskazują, że interesujący nas okres, charakteryzujący się małą stabil-
nością społeczno-polityczną, określony jest także napięciami intelektual-
nymi. Lata 1789 - 1841 (rewolucja francuska i śmierć Schinkla) to ciąg
wydarzeń istotnych dla Europy i Niemiec — wojny koalicyjne, sekulary-
zacja w Nadrenii, wojny z Napoleonem, kongres wiedeński, próby re-
form polityczno-społecznych w Prusach i okres restauracyjnej reakcji w
Niemczech. Żadnego z wymienionych tutaj elementów struktury politycz-
no-społecznej i intelektualno-ideologicznej nie należy ignorować przy ba-
daniu tak istotnego faktu społecznego, jakim jest sztuka i jej teoria.

Dorobek teoretyczno-artystyczny K. F. Schinkla nie stanowi zwartej
i uporządkowanej całości. Składają się na niego komentarze do własnych