Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (5.1991)

44

J. KOSTOWSKI

Wkraczające w sferę najbardziej skrajnych doświadczeń wiary opo-
wiadanie o ofiarowaniu Izaaka, poszerzone o jehowistyczną historię
Abrahama, znakomicie oddawało atmosferę ostrych konfliktów religij-
nych drugiej połowy XV wieku. Ze względu na swoje eschatologiczne
treści owo surowe przedstawienie mogło nawet pełnić w czasie kazań
rolę exemplum obrazowego. Uaktualnienie starotestamentalnych war-
tości poprzez wykorzystanie faktu wzajemnej interpretacji wydarzeń
zbawczych Starego i Nowego Testamentu mogło być pomocnym kaz-
nodziei w jego codziennych wykładach wiary, albowiem ułatwiało to
przepowiadanie wydarzenia — Chrystusa, którego wizerunek świado-
mie uwikłano w krąg tych wyobrażeń^.
W drugim epitafium — zmarłego w 1498 r. Laurentiusa MaJ3a (ił. 14)^
— postacie świętych polecających donatora opiece Męża Boleści usta-
wiono na tle tkaniny zdobionej motywem owoców granatu — symbolu
Kościoła, nieśmiertelności i zmartwychwstania, a tu przede wszstkim
ofiary Chrystusa — syna Marii^.
Zakrystianin Mab był przypuszczalnie znaczącą postacią w wyjąt-
kowo licznym i silnym wówczas bractwie altarystów^, toteż zrozumiałą
wydaje się być spójność programu jego epitafium ze współczesną mu
oficjalną dogmatyką kościelną. Podkreślenie współcierpienia i współ-
udziału Marii było zgodne z kazaniami św. Bernardyna ze Sieny, który
propagował w nich rolę Marii jako corredemptrix. Także rozbudowana
teologia zadośćuczynienia oraz podnoszenie ekspiacyjnej wartości ofiary
Chrystusa, którego rany były jej następstwem i widomym znakiem,
pozostawało w ścisłym związku z żarliwą bernardyńską pobożnością
pasyjną^. Jej elementy przejęte przez kler wrocławski za pośrednict-

G. v. Rad: Teologia Starego Testamentu. Warszawa 1986. s. 143 nn. O występowaniu
w średniowiecznych przedstawieniach obrazowych elementów treściowych i formalnych
schematów zalecanych wówczas przy układaniu kazań pisał Wł. Smoleń: Konstrukcja
gotyckich ołtarzy w Polsce. Roczniki Humanistyczne. Historia Sztuki. T. XIX, z. 5, 1971, s.
10-12; natomiast o stanowiących instrumentarium średniowiecznego kaznodziejstwa
exemplach B. Geremek: Exemplum i przekaz kultury, w: Kultura elitarna a kultura
masowa w Polsce późnego średniowiecza. II. Kaznodziejstwo i exemplum. Praca zb. pod
red. B. Geremka. Wrocław 1978, s. 53-76.
^ Luchs: op. cit., s. 89 n., nr 165; Schultz: op. cit., s. 110; Braune, Wiese: op. cit., s. 94, nr 201,
tabl. 225; Burgemeister, Grundmann: op. cit., s. 136; Dobrzeniecki: Średniowieczny
portret..., s. 44 nn., il. 26; tenże: Malarstwo tablicowe..., s. 272 n., nr 92. Inskrypcję
z epitafium przytacza m. in. M. Machnerus: Monumenta et Inscriptiones Silesiae.
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, sygn. R 648 (rkps wrocł. z 2. poł. XVII w.), k. 108 r.
^ Wg: Pnp 4. 13. G. Ferguson: Signs and Symbols in Christian Art. New York 1961, s. 37.
Zob.: J. C. H. Schmeidler: Die evangelische Haupt-und Pfarrkirche zu St. Elisabet.
Breslau 1857, s. 70, 72, 96; A. Schultz: Einige Schatzverzeichnisse der Breslauer Kirchen.
Abhandlungen der Schlesischen Gesellschaft fur vaterlandische Cultur. Philosop-
hisch-historische Abtheilung. Breslau 1867, s. 2, 15, 18.