SZTUKA ŚLĄSKA WOBEC HUSYTYZMU

43

w czasie swych kazań. Ta charakterystyczna cecha bernardyńskiej
pobożności przeniesiona została na Śląsk przez Kapistrana w 1453 roku^.
Antytetyczne zestawienie monogramu Chrystusa z Ukrzyżowaniem
z Marią i św. Janem stojącymi pod krzyżem nabrało w tej rycerskiej
fundacji szczególnych treści zwłaszcza, iż uzupełniono je poniżej wyob-
rażeniami śś. Jerzego i Krzysztofa. Walczący z szatanem patron wypraw
krzyżowych i nosiciel Chrystusowych idei to rycerscy patroni fundatora
malowideł Nickela von Warnsdorf, którego wyobrażono w scenie za-
ślubin w sąsiedniej niszy okiennej^.
Konserwatywne w swych treściach i formie są powstałe prawie pół
wieku później dwa epitafia z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu^.
W pierwszym — nieznanego zakrystiana (ił. 13)^ zobrazowano typologi-
czny związek pomiędzy ofiarami Abrahama i Boga Ojca, a także
z proroctwem Izajasza: Chrystus klęczy na krzyżu jako drugi Izaak, a
z jego licznych ran wypływa krew, bowiem jest on zapowiedzianym
,,Mężem Boleści oswojonym z cierpieniem'"^. Powstałe w związku
z prorocką liturgią przedstawienie wyraża treść dogmatu odkupienia,
a jego trynitarna formuła unaocznia przede wszstkim treść dogmatu
soteriologicznego, obrazując poprzez wzajemny stosunek charitas Patris
i pietas Christi teistyczny i chrystologiczny aspekt doktryny soteriologi-
cznej: Chrystus jest jednocześnie kapłanem (pontifex), ofiarą (hostia)
i przebłaganiem (propitiatiorum)'".

^ Kostowski: Wrocławski obraz Jana Kapistrana..., s. 182. Monogram należy rozumieć
jako „IeHsuS" lub ,,Jesus Hominum Salvator", zob.: G. Kaftal: Saints in Italian Art.
Iconography of the Saints in Tuscan Painting. Florence 1952. przyp. 2 na szp.200; H.
Feldbusch: Christusmonogramm. w: Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte. Bd. III.
Stuttgart 1954. szp. 716; Lexikon... Bd. II, szp. 337 i Bd. V, szp. 389-392. Freiburg i Br. 1970
i 1973.
^ G. Steller: Die Wittgendorfer Wasserburg und ihre Besitzer. Die Heimatwanderer.
Beilage des Sprottauer Tageblattes Nr 21,1941, s. 4. Malowidła powstały najprawdopodob-
niej po przebudowie wieży związanej zapewne z małżeństwem ich fundatora, a zważywszy
na ich styl, musiało się to stać wkrótce po 1453 r.
Zlat: Sztuki Śląskiej..., odpowiednio: s. 164, il. 8 i 168, il. 16. Epitafia zawieszone były
naprzeciw siebie, w nawie pd.
^ H. Luchs: Die Denkmaler der St. Elisabeth-Kirche zu Breslau. Breslau 1860, s. 81 n., nr
149; Schultz: op. cit., s. 109 n.; Lutsch: op. cit., Bd. 1. Breslau 1886, s. 242 n.; Braune, Wiese:
op. cit., s. 90, nr 189, tabl. 213; Burgemeister, Grundmann: op.cit., s. 137; A. Stange:
Deutsche Malerei der Gotik. Bd.XI. Osterreich und der ostdeutsche Siedlungsraum von
DanzigbisSiebenburgeninder Zeitvon 1400 bis 1500. Munchen-Berlin 1961. s. 132, il. 286; T.
Dobrzeniecki: Średniowieczny portret w sakralnej sztuce polskiej. Rocznik Muzeum
Narodowego w Warszawie XIII, 1 (1969), s. 43 n., il. 24- 25; tenże, Malarstwo tablicowe..., s.
235 n., nr 74.
°° Iz 53.3.
*** T. Dobrzeniecki: U źródeł przedstawień: ,,Tron Łaski" i ,,Pietas Domini". Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie XV, 1 (1971), s. 221-307.