DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Bryl, Mariusz: Płaszczyzna, ogląd, absolut: inspiracje hermeneutyczne we współczesnej historii sztuki
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28183#0108
66
MARIUSZ BRYL
nad doświadczeniem estetycznym i pojęciem Kunstgenuss, refleksji otwierającej pod-
stawowe dzieło Jaussa Ästhetische Erfahrung und literarische Hermeneutikl6.
Drugim, obok literackiej hermeneutyki, źródłem inspiracji i punktem odniesienia
dla ikoniki były ergocentryczne metody tradycyjnej historii sztuki z „analizą struktu-
ralną” Sedlmayra na czele. Imdahl nie rozważa zupełnie problematyki widzenia w ka-
tegoriach psychologicznych, jak Boehm, i punkt ciężkości przesuwa wyraźnie w kie-
runku estetyki widzenia. Natomiast wspólnym obszarem inspiracji dla obu autorów
pozostaje sztuka nowoczesna, stanowiąca ciągłe wyzwanie dla kategorii badawczych
tradycyjnej historii sztuki.
Choć swą ikonikę budował Imdahl również na podstawie studiów nad malarstwem
XX wieku, to dla naszych rozważań najbardziej interesujące będą te wczesne prace,
których przedmiotem jest sztuka dawna17. Instruktywnego przykładu w tym zakresie
dostarcza analiza jednej z miniatur tzw. Codexu Egberta, przedstawiającej spotkanie
Chrystusa z setnikiem z Kafamaum. Celem analizy jest określenie relacji między syn-
taksą obrazu i jego semantyką. Już sama terminologia wskazuje na inspiracje języko-
znawstwem, jednak — jak już wiemy — nie semiotyczną, ale hermeneutyczną jego
odmianą. Analizowana przez Imdahla iluminacja operuje wyłącznie postaciami znaj-
dującymi się w pustym polu obrazowym. Są to: Jezus wraz z czterema uczniami oraz
setnik wraz z czwórką żołnierzy. Odwołując się do odniesienia tekstowego miniatury,
tj. do opisu sceny w Ewangelii św. Mateusza, rekonstruuje Imdahl kolejne momenty
wydarzenia, a przede wszystkim ambiwaletne zachowanie Chrystusa, który zmienia ad-
resatów swych wypowiedzi, to zwracając się do setnika, to znów do apostołów. Imdahl
próbuje pokazać, że ta ambiwalencja została ukazana nie tylko za pomocą gestu rąk
czy skłonu głowy Jezusa, a więc za pomocą przedmiotowego języka motywów, ale
przede wszystkim zawarta została w płaszczyznowej charakterystyce postaci. Analiza
relacji płaszczyznowo-lineamych wewnątrz samej postaci Chrystusa ma unaocznić
kompleksowość organizującej postać struktury płaszczyznowej i tym samym dowieść
definitywności ukształtowania postaci.
Chrystus jawi się zatem jako doskonale zorganizowana całość płaszczyznowa, która
swą linearną organizację zawdzięcza konstelacjom immanentnie płaszczyznowym. In-
nymi słowy, „postać Chrystusa nie daje się odnieść do wyobrażalnego poza obrazem
modelu trójwymiarowego w tej właśnie mierze, w jakiej stanowiąc napiętą linearną
strukturę płaszczyznową współobecnia płaszczyznę jako substrat swej kompozycji. Pła-
szczyzna nie stanowi zatem zła koniecznego dla projekcji (trójwymiarowych przed-
miotów na dwuwymiarowy obraz — przyp. M. B.), ale jest warunkiem koniecznym
dla jawienia się postaci jako zorganizowanej całości. (...) Odwrócenie głowy, ukośne
l6H. R. Jauss, Ästhetische Erfahrung und literarische Hermeneutik, Frankfurt a. M. 1984; zob. też:
K. Stierle, Dimensionen des Verstehens. Der Ort der Literaturwissenschaft, Konstanz 1990.
17 Zob. M. Imdahl, Bildautonomie und Wirklichkeit. Zur theoretischen Begründung moderner Malerei,
Mittenwald 1981 (zawiera wcześniejsze studia z lat 1967-1974); Baumstellung und Raumwirkung. Za ver-
wandten LandschaftshiIdern von Domenichino, Claude Lorrain und Jan Frans van Bioemen, w: Festschrift
Martin Wackernagel. köln 1985; Rembrandts Nachtwache. Überlegungen zur ursprünglichen Bildgestalt, w:
Festschrift Werner Hager, Hg. G. Fiensch u. M. Imdahl, Recklinghausen 1966; Jacob van Ruisdael — „Die
Mühle von Wijk", Stuttgart 1968; Bildsyntax und Bildsemantik. Zum Centurioblatt im Codex Egberti, „Gies-
sener Beiträge zur Kunstgeschichte” 1970, Bd. 1.
MARIUSZ BRYL
nad doświadczeniem estetycznym i pojęciem Kunstgenuss, refleksji otwierającej pod-
stawowe dzieło Jaussa Ästhetische Erfahrung und literarische Hermeneutikl6.
Drugim, obok literackiej hermeneutyki, źródłem inspiracji i punktem odniesienia
dla ikoniki były ergocentryczne metody tradycyjnej historii sztuki z „analizą struktu-
ralną” Sedlmayra na czele. Imdahl nie rozważa zupełnie problematyki widzenia w ka-
tegoriach psychologicznych, jak Boehm, i punkt ciężkości przesuwa wyraźnie w kie-
runku estetyki widzenia. Natomiast wspólnym obszarem inspiracji dla obu autorów
pozostaje sztuka nowoczesna, stanowiąca ciągłe wyzwanie dla kategorii badawczych
tradycyjnej historii sztuki.
Choć swą ikonikę budował Imdahl również na podstawie studiów nad malarstwem
XX wieku, to dla naszych rozważań najbardziej interesujące będą te wczesne prace,
których przedmiotem jest sztuka dawna17. Instruktywnego przykładu w tym zakresie
dostarcza analiza jednej z miniatur tzw. Codexu Egberta, przedstawiającej spotkanie
Chrystusa z setnikiem z Kafamaum. Celem analizy jest określenie relacji między syn-
taksą obrazu i jego semantyką. Już sama terminologia wskazuje na inspiracje języko-
znawstwem, jednak — jak już wiemy — nie semiotyczną, ale hermeneutyczną jego
odmianą. Analizowana przez Imdahla iluminacja operuje wyłącznie postaciami znaj-
dującymi się w pustym polu obrazowym. Są to: Jezus wraz z czterema uczniami oraz
setnik wraz z czwórką żołnierzy. Odwołując się do odniesienia tekstowego miniatury,
tj. do opisu sceny w Ewangelii św. Mateusza, rekonstruuje Imdahl kolejne momenty
wydarzenia, a przede wszystkim ambiwaletne zachowanie Chrystusa, który zmienia ad-
resatów swych wypowiedzi, to zwracając się do setnika, to znów do apostołów. Imdahl
próbuje pokazać, że ta ambiwalencja została ukazana nie tylko za pomocą gestu rąk
czy skłonu głowy Jezusa, a więc za pomocą przedmiotowego języka motywów, ale
przede wszystkim zawarta została w płaszczyznowej charakterystyce postaci. Analiza
relacji płaszczyznowo-lineamych wewnątrz samej postaci Chrystusa ma unaocznić
kompleksowość organizującej postać struktury płaszczyznowej i tym samym dowieść
definitywności ukształtowania postaci.
Chrystus jawi się zatem jako doskonale zorganizowana całość płaszczyznowa, która
swą linearną organizację zawdzięcza konstelacjom immanentnie płaszczyznowym. In-
nymi słowy, „postać Chrystusa nie daje się odnieść do wyobrażalnego poza obrazem
modelu trójwymiarowego w tej właśnie mierze, w jakiej stanowiąc napiętą linearną
strukturę płaszczyznową współobecnia płaszczyznę jako substrat swej kompozycji. Pła-
szczyzna nie stanowi zatem zła koniecznego dla projekcji (trójwymiarowych przed-
miotów na dwuwymiarowy obraz — przyp. M. B.), ale jest warunkiem koniecznym
dla jawienia się postaci jako zorganizowanej całości. (...) Odwrócenie głowy, ukośne
l6H. R. Jauss, Ästhetische Erfahrung und literarische Hermeneutik, Frankfurt a. M. 1984; zob. też:
K. Stierle, Dimensionen des Verstehens. Der Ort der Literaturwissenschaft, Konstanz 1990.
17 Zob. M. Imdahl, Bildautonomie und Wirklichkeit. Zur theoretischen Begründung moderner Malerei,
Mittenwald 1981 (zawiera wcześniejsze studia z lat 1967-1974); Baumstellung und Raumwirkung. Za ver-
wandten LandschaftshiIdern von Domenichino, Claude Lorrain und Jan Frans van Bioemen, w: Festschrift
Martin Wackernagel. köln 1985; Rembrandts Nachtwache. Überlegungen zur ursprünglichen Bildgestalt, w:
Festschrift Werner Hager, Hg. G. Fiensch u. M. Imdahl, Recklinghausen 1966; Jacob van Ruisdael — „Die
Mühle von Wijk", Stuttgart 1968; Bildsyntax und Bildsemantik. Zum Centurioblatt im Codex Egberti, „Gies-
sener Beiträge zur Kunstgeschichte” 1970, Bd. 1.