DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.2602#0294
545
ſi non ſit ſolitus:vt in prin-huius tit. An
De his per quos agere poſ. Titx.
ITEO. Hoc verum
ſi fera nocens non euaſit, qua habebat conſuerudinem redeun-
dialias ſi euaſit, nec vtili, nec directa tenetur dominus, etiam ſi
poſteà redierit: arlqui res Sareamfde ſolAng.-.
a Contra naturam id eſt, conſuerudinẽ generis illius anima-
lis: licet ſit ſua conſue-
tconcer e ſicul-tudo ve calcitret: ves.
pa. in Gloſſuper prox6. Nam maior pars
erb. ammalia, equorum non peſſun-
i med extrà de dat: & maior pars boum
t adis genis, cornu non eii quia c
aus gena qui a, & boues dicutur
aEqui, & bo- manſueti. Et mãſuetab
es maniueis dicuntur, quae greegatin
animalibus an paſcuntur. vnde ſecun-
numerantur. dûm hoc canis non eſt
bManſueta a¬ in numero fe
nimalta dicun. ſ numero ferarum, nec
tur qua gre- maſuetorum. Nam ma-
gatim paſcun- ior pars can non mor-
ur. det: & maior pars non
gregatim paſcitur. Sed
videtur etiam, quod in
his feris locum habeat
hc actio: vt jeod. S.fin.
qult ſt contra, Solu vti-
lis (vt ibi) locum ha-
bat, directa non: vt hie,
& f. eod.l. S. in beſtiis.
AcCVRS.
e Genitalis fe- b Si genitalis, id eſt.c
titas ea dici¬ ſi à genere habeat, quod
tur quam ani, ſit fera.
mal habet ’e..:
genere. e Feritas. id eſt, cru-
delitas.
dAio. ſcilicët di-
Hæc autem y actio in his que
contra naturam mouentur, lo-
cum habet. Cæterum ſi genita-
lis T ſit feritas, ceſſat actiod.
Denique ſi vrſus fugerit à do-
mino, & ſic nocuerit: non po-
teſt quondam dominus conue-
niri: quia deſiit dominus eſſe, v¬
bit eer uuſit f jl Pauperies?
autem e eſt damnum ſine iniu-
ria facientis datum. Nec enim
poteſt animal iniuriam feciſſe
dici, quod ſenſu caret . Haci
quidem ad noxalem pertinent
actionem.
Si quadrupes non manſueta iux-
ta naturam ſui generis danum de-
derit in liberum corpus non occi-
dendo, dominus ex adilitio edicto
arbitrio iudicis condemnatur: in
aliis rebus in duplum, vel noxalis
actio his duobus caſibus contra do-
minum dirigitur: & pœnales actio-
recta.
e J Vbi. id eſt, poſt-
quam.
f5 Euaſit. vt ſuprà de
re diui S. feræ.
g J Pauperies. mirabi-
lis eſt hæc expoſitio, &
legalis ideô ſie forte
dicta: quia pauperiem
aliquam facit: ſieut &
damnum deminutio,
vel ademptio patrimo-
nij dicitur: vt ff de dam-
infect. l. iij.
a J Pauperios autem. Quid ergo fiet, ſi quadrupes depaſta ſit
agrum alienum?depaſci enim eſt vt:vti autem non eſt damnum
dare. l. qui occidit. 9ſi quis alienum ffaad leg. Aquiliz. ſed tamẽ vua
eadẽque lege ſimul de pauperie quadrupedu, & de paſtu pecoris
prodita eſt noxalis actio, auctore Paulo lib. j, ſent eodtit. CvraC.
h J Senſucaret. quandoque tamen res inanimata iniuriam face-
re dicitur improprie: vt ff.commod. l. ſi vt certo.S. plane ſi ſic com-
modaui.
iqJHac. ſcilicet ſupradicta duo, & quod nomine fer beſtiæ non
agatur hac actione, & quod nomine manſuet noxaliter tan-
tum agatur:vt ſuprà proxi . & in prin. tit.
Caierum ſciendum eſt.JCSVS. Iam dictum eſts quod non
habet actio noxalis de pauperie locum, niſi animal fuerit ſine
ratione, & contra naturam ſui generis nocuerit. Et ſcire debe-
tis, quod dilitio edicto prohibitum eſt, ne quis habeat canem,
verrem, vel aprum, vel aliud animal, quod tranſeuntibus noce-
re poſſit, ea parte, qua vulgo iter fit-& ſi habcat, & illud animal
libero homini nocuerit: condemnabitur ille qui illud animal
habuerit, in quantum iuſtum viſum fuerit iudicanti; non ha-
bendo deformitatis ſtimationem, quia deformitas humani
corporis eſtimari non poreſt. Si autem in aliis rebus dederit
damnum condemnabitur in duplum. In verſic prater has autem.
ſcire debetis, quod quando aliquod animal notiturum contra
naturam ſui generis, eſt in eo loco quà vulgô iter fit: præter
actionem in factum, quæ deſcendit ex ædilitio edicto, ſimiliter
haber locum contra eum actio noxalis de pauperie vrilis. Sed
domine, ſi ſic eſt, ergo vos datis duas actiones pro eodem deli-
cto. Frater, verum eſt. Cm enim plures ſint actiones pœnales
ex codem delicto deſcendentes, vna alteram concurſu non tol-
lit. hoc dicit. Franc de Aret.
R C Elicto poſitoſff de adil edictl hi enim S. deinde. & l ſequen.
q Verrem, aprum. Hinc planum fit in l.hi enim.de adil edic
e vuig appli- verba ſupereſſe, vel minorem. CVIAC.
atur pro par-l Leonem, ite lupum, pantheram, & generaliter omne ani-
eEreo & pro mal quod debeat nocere ſiue ſolurumſuue ligatum: ira tamen
at Paul quois danauuninoninis facere poſit: : vflade adid e li
jui detelſi veror ,r ao,E in rornoa-
m Et nociti. in corpore, ita quod non ſit mortuus:aliàs ce. ſo-
ven ſicundim ? ... d.’..A
ue ſſeandin jidr debentur, d vr fae adiladitd quà vulgoajeſpACCVRS.
Inſtitut. .
nes pro eodem facto concurrentes
non perimunt ſe concurſu. ARET.
Annot: Quotiens plures pœ-
nales actiones pro codem facto com-
petunt, concurſu inuicem nequa-
quam ſe perimunt.
1. Ceterûm ſciendum eſt,
dilitio edictn prohiberi nos,
canem, verrem, aprum, vr-
ſu, leonem l ibi habere, quà
Hæc pœna
ecundu Glol.
546
n Condemnetur. ratione deformitatis non habita: ſed impen-
ſarum tantûm in curatione factarum, & operarum amiſſaru, &
amittendarum: vt ffeolex hac. Item condemnatur in duplum
occaſione damni dati in aliis reb.ex hoc edicto: vt hic, & ff. de
adil edict l quà vulgo. ij reſpon.in fi.
OPrater has. i. pra-
ter hos modos agendi
dilitio edicto.
p5 Habebit. ſ vtilem,
aliàs contrà: ve ãaod.
hic autem. ACCVRS.
qJ De cadem re. i. ex
codem facto & delicto.
r J Conſumit. hoc eſt
intelligendum concur-
ſu. prceptione enim
vna aliã conſumit. JEt
ad euidentiam iſtorum, 22.
die, quod quando cõ nions ple
petunt plures actiones ran , e.
eidem, & contra eundé: ous touan
aut omnes penales tur aliz.
ſunt, aut omnes rei per-
ſecutoriæ: aut aliæ pœ-
nales, aliæ rei perſecu-
DE HIS PERQVOS Orier. Primo caſu
agere poſſumus. ſubdiſtingue; aut om-
. nes ex vno delicto, &
tune vna tollit aliã præ-
ceptione, nõ in id quod
excedit: vt ff vi bonorum
raptorumlj. & ffde at.
& oblig. l. qui ſeruum. j.
reſponſ. & hoc cûm ex
vno delicto: non autem
concurſu: ve hic dicit.
vbi autem ex diuerſis
factis, vna non tollit
alteram etiam præcep-
tione: vt ff de priua. deli.
l.nunquam. in prin. 2. In
ſecundo caſu, quando
omnes ſunt ret perſe-
cutoriæ: dic, quod aut
contra eundem dantur,
& tune tolluntur ad in-
uicem præceptione, nõ
concurſu: vt ff. loc. l. ſi
merces S. culpa. aut con-
tra diuerſos, & tunc non tolluntur etiam præceptione: vt ff de
tab exhib llocum.S. condemnatio.3. In tertio caſu, ſc quando alia
eſt pœnalis, & altera rei perſecutoria, iterum ſubdiſtingue, quia
aut eſt penalis originaliter, & tunc neutra per alteram tollitur:
vt ffade fur.lſi pignore, S cum furti & ff-de condict furt.l ſi pro fure.
S furti.hoc tamen fallit in caſu:vi ffnau. cauſtabull. & ita s. fi.
quia ibi comperebat altera de iure communi; altera de ure ſpe-
ciali: Ant non eſt merè, vel originaliter penalis, & tune vna
per alteram tollitur: vt ffaquod metus cauſa.l. metum.s licet. An-
DITIO. Similem gloſſam habes: ff naut caup. ſtabulll & ita.
qua olim incipiebat, idem ait.SSfi. & in lenunquam actionesfff de
regulis iuris cuius regul tenor ponitur hîc in fitext.
vulgô iter fit. & ſi aduerſus ea
factum erit, & nocitumm libe-
ro homini eſſe dicatur, quod
bonum, & æquum iudici vide-
tur, tanti dominus condemne-
tur : cœterarum verd rerum
quanti damnum datum ſit, du-
pli. Prter has 9 autem ædili-
tias actiones, & de pauperie lo-
cum habebit P. Nunquã enim
actiones, præſertim pœnales de
eadem re concurrentes, alia
aliam conſumit!.
TITVLVS X.
Actiones intentantur per nos,
& per procuratores noſtros: quo-
rum vſus olim prohibitus erat, niſi
in certis caſibus: ſed nuc neceſſarius
eſt, quando principalis agere, vel
defendere impeditur. ANG.ARET.
Vnc admonendi
Jſumus s, ageret
poſſe quélibet u
hominem aut ſuo
P nomine, aut alie-
no. Alieno, veluti procura-
torio, tutorio, curatorio:
DE HIS PER QVOS AGERE POSSVMVS.
Quia de actionibus diximus, videamus, per quos exerceantur, &
in hoc incipit, Nunc, &c.
Vne.J Totus iſte tit. diuiditur in tres partes. Primô ponit
vnum dictum bimembre. Secundô vnum membrum aſ-
ſumit, & declarat tam de iure antiquo, quam hodierno. Tertid
declarat quid eſt procurator, & tutor. Secunda ibi: Aluno veluti.
Tertia ibi: Procurator. CASV S. Acceſſi ad dominum Iuſti. &
quſiui abeo: Domine, quis eſt ille qui poteſt pro alio agere?
Frater, dicit ipſe:Scire debes, quod licitum eſt cuiliber nomine
ſuo agere, vel nomine alieno. Nomine ſuo, ſicut profacto ſuot
omine alieno, veluti nomine procuratorio, vel tutorio, velcu-
ratorio. & ſic ſeruatur hodie. Olim autem potuit quilibet age-
re nomine ſuo: ſed nõ nomine alieno: niſi in caſib. poſitis in li-
tera.Et quia antiquitas iſta modernis dura videbatur, & magnã
adferebat incõmoditatẽ, quod alieno nomine agere nõ licebat,
eo quod multis de cauſis impediebantur homines, quo minus
res ſuas exequi poſſent: proprereà cœperunt homines per pro-
curatores litigare.h d. Franc. de Aret.
ſ Admonendi ſumus, id eſt, admonemus.
t Agere. ſc.hodie.
uemlibet. ſeilicet idoneun: propter ſeruum, qui nee ſuo caſtous dequi-
nec alieno nomine admittitur:vr C.de iudl. ſeruus. PItem pro¬ bus in lvir ce-
pter pupilluvr C.qui leg. perſhab per toti. Ac.ADD. Ex hac gloſ. . ffde indi.
SS8 nota,
bDie quod ſer
uus nõ poreſt
eſſe in indicio
niſi in certit
ſi non ſit ſolitus:vt in prin-huius tit. An
De his per quos agere poſ. Titx.
ITEO. Hoc verum
ſi fera nocens non euaſit, qua habebat conſuerudinem redeun-
dialias ſi euaſit, nec vtili, nec directa tenetur dominus, etiam ſi
poſteà redierit: arlqui res Sareamfde ſolAng.-.
a Contra naturam id eſt, conſuerudinẽ generis illius anima-
lis: licet ſit ſua conſue-
tconcer e ſicul-tudo ve calcitret: ves.
pa. in Gloſſuper prox6. Nam maior pars
erb. ammalia, equorum non peſſun-
i med extrà de dat: & maior pars boum
t adis genis, cornu non eii quia c
aus gena qui a, & boues dicutur
aEqui, & bo- manſueti. Et mãſuetab
es maniueis dicuntur, quae greegatin
animalibus an paſcuntur. vnde ſecun-
numerantur. dûm hoc canis non eſt
bManſueta a¬ in numero fe
nimalta dicun. ſ numero ferarum, nec
tur qua gre- maſuetorum. Nam ma-
gatim paſcun- ior pars can non mor-
ur. det: & maior pars non
gregatim paſcitur. Sed
videtur etiam, quod in
his feris locum habeat
hc actio: vt jeod. S.fin.
qult ſt contra, Solu vti-
lis (vt ibi) locum ha-
bat, directa non: vt hie,
& f. eod.l. S. in beſtiis.
AcCVRS.
e Genitalis fe- b Si genitalis, id eſt.c
titas ea dici¬ ſi à genere habeat, quod
tur quam ani, ſit fera.
mal habet ’e..:
genere. e Feritas. id eſt, cru-
delitas.
dAio. ſcilicët di-
Hæc autem y actio in his que
contra naturam mouentur, lo-
cum habet. Cæterum ſi genita-
lis T ſit feritas, ceſſat actiod.
Denique ſi vrſus fugerit à do-
mino, & ſic nocuerit: non po-
teſt quondam dominus conue-
niri: quia deſiit dominus eſſe, v¬
bit eer uuſit f jl Pauperies?
autem e eſt damnum ſine iniu-
ria facientis datum. Nec enim
poteſt animal iniuriam feciſſe
dici, quod ſenſu caret . Haci
quidem ad noxalem pertinent
actionem.
Si quadrupes non manſueta iux-
ta naturam ſui generis danum de-
derit in liberum corpus non occi-
dendo, dominus ex adilitio edicto
arbitrio iudicis condemnatur: in
aliis rebus in duplum, vel noxalis
actio his duobus caſibus contra do-
minum dirigitur: & pœnales actio-
recta.
e J Vbi. id eſt, poſt-
quam.
f5 Euaſit. vt ſuprà de
re diui S. feræ.
g J Pauperies. mirabi-
lis eſt hæc expoſitio, &
legalis ideô ſie forte
dicta: quia pauperiem
aliquam facit: ſieut &
damnum deminutio,
vel ademptio patrimo-
nij dicitur: vt ff de dam-
infect. l. iij.
a J Pauperios autem. Quid ergo fiet, ſi quadrupes depaſta ſit
agrum alienum?depaſci enim eſt vt:vti autem non eſt damnum
dare. l. qui occidit. 9ſi quis alienum ffaad leg. Aquiliz. ſed tamẽ vua
eadẽque lege ſimul de pauperie quadrupedu, & de paſtu pecoris
prodita eſt noxalis actio, auctore Paulo lib. j, ſent eodtit. CvraC.
h J Senſucaret. quandoque tamen res inanimata iniuriam face-
re dicitur improprie: vt ff.commod. l. ſi vt certo.S. plane ſi ſic com-
modaui.
iqJHac. ſcilicet ſupradicta duo, & quod nomine fer beſtiæ non
agatur hac actione, & quod nomine manſuet noxaliter tan-
tum agatur:vt ſuprà proxi . & in prin. tit.
Caierum ſciendum eſt.JCSVS. Iam dictum eſts quod non
habet actio noxalis de pauperie locum, niſi animal fuerit ſine
ratione, & contra naturam ſui generis nocuerit. Et ſcire debe-
tis, quod dilitio edicto prohibitum eſt, ne quis habeat canem,
verrem, vel aprum, vel aliud animal, quod tranſeuntibus noce-
re poſſit, ea parte, qua vulgo iter fit-& ſi habcat, & illud animal
libero homini nocuerit: condemnabitur ille qui illud animal
habuerit, in quantum iuſtum viſum fuerit iudicanti; non ha-
bendo deformitatis ſtimationem, quia deformitas humani
corporis eſtimari non poreſt. Si autem in aliis rebus dederit
damnum condemnabitur in duplum. In verſic prater has autem.
ſcire debetis, quod quando aliquod animal notiturum contra
naturam ſui generis, eſt in eo loco quà vulgô iter fit: præter
actionem in factum, quæ deſcendit ex ædilitio edicto, ſimiliter
haber locum contra eum actio noxalis de pauperie vrilis. Sed
domine, ſi ſic eſt, ergo vos datis duas actiones pro eodem deli-
cto. Frater, verum eſt. Cm enim plures ſint actiones pœnales
ex codem delicto deſcendentes, vna alteram concurſu non tol-
lit. hoc dicit. Franc de Aret.
R C Elicto poſitoſff de adil edictl hi enim S. deinde. & l ſequen.
q Verrem, aprum. Hinc planum fit in l.hi enim.de adil edic
e vuig appli- verba ſupereſſe, vel minorem. CVIAC.
atur pro par-l Leonem, ite lupum, pantheram, & generaliter omne ani-
eEreo & pro mal quod debeat nocere ſiue ſolurumſuue ligatum: ira tamen
at Paul quois danauuninoninis facere poſit: : vflade adid e li
jui detelſi veror ,r ao,E in rornoa-
m Et nociti. in corpore, ita quod non ſit mortuus:aliàs ce. ſo-
ven ſicundim ? ... d.’..A
ue ſſeandin jidr debentur, d vr fae adiladitd quà vulgoajeſpACCVRS.
Inſtitut. .
nes pro eodem facto concurrentes
non perimunt ſe concurſu. ARET.
Annot: Quotiens plures pœ-
nales actiones pro codem facto com-
petunt, concurſu inuicem nequa-
quam ſe perimunt.
1. Ceterûm ſciendum eſt,
dilitio edictn prohiberi nos,
canem, verrem, aprum, vr-
ſu, leonem l ibi habere, quà
Hæc pœna
ecundu Glol.
546
n Condemnetur. ratione deformitatis non habita: ſed impen-
ſarum tantûm in curatione factarum, & operarum amiſſaru, &
amittendarum: vt ffeolex hac. Item condemnatur in duplum
occaſione damni dati in aliis reb.ex hoc edicto: vt hic, & ff. de
adil edict l quà vulgo. ij reſpon.in fi.
OPrater has. i. pra-
ter hos modos agendi
dilitio edicto.
p5 Habebit. ſ vtilem,
aliàs contrà: ve ãaod.
hic autem. ACCVRS.
qJ De cadem re. i. ex
codem facto & delicto.
r J Conſumit. hoc eſt
intelligendum concur-
ſu. prceptione enim
vna aliã conſumit. JEt
ad euidentiam iſtorum, 22.
die, quod quando cõ nions ple
petunt plures actiones ran , e.
eidem, & contra eundé: ous touan
aut omnes penales tur aliz.
ſunt, aut omnes rei per-
ſecutoriæ: aut aliæ pœ-
nales, aliæ rei perſecu-
DE HIS PERQVOS Orier. Primo caſu
agere poſſumus. ſubdiſtingue; aut om-
. nes ex vno delicto, &
tune vna tollit aliã præ-
ceptione, nõ in id quod
excedit: vt ff vi bonorum
raptorumlj. & ffde at.
& oblig. l. qui ſeruum. j.
reſponſ. & hoc cûm ex
vno delicto: non autem
concurſu: ve hic dicit.
vbi autem ex diuerſis
factis, vna non tollit
alteram etiam præcep-
tione: vt ff de priua. deli.
l.nunquam. in prin. 2. In
ſecundo caſu, quando
omnes ſunt ret perſe-
cutoriæ: dic, quod aut
contra eundem dantur,
& tune tolluntur ad in-
uicem præceptione, nõ
concurſu: vt ff. loc. l. ſi
merces S. culpa. aut con-
tra diuerſos, & tunc non tolluntur etiam præceptione: vt ff de
tab exhib llocum.S. condemnatio.3. In tertio caſu, ſc quando alia
eſt pœnalis, & altera rei perſecutoria, iterum ſubdiſtingue, quia
aut eſt penalis originaliter, & tunc neutra per alteram tollitur:
vt ffade fur.lſi pignore, S cum furti & ff-de condict furt.l ſi pro fure.
S furti.hoc tamen fallit in caſu:vi ffnau. cauſtabull. & ita s. fi.
quia ibi comperebat altera de iure communi; altera de ure ſpe-
ciali: Ant non eſt merè, vel originaliter penalis, & tune vna
per alteram tollitur: vt ffaquod metus cauſa.l. metum.s licet. An-
DITIO. Similem gloſſam habes: ff naut caup. ſtabulll & ita.
qua olim incipiebat, idem ait.SSfi. & in lenunquam actionesfff de
regulis iuris cuius regul tenor ponitur hîc in fitext.
vulgô iter fit. & ſi aduerſus ea
factum erit, & nocitumm libe-
ro homini eſſe dicatur, quod
bonum, & æquum iudici vide-
tur, tanti dominus condemne-
tur : cœterarum verd rerum
quanti damnum datum ſit, du-
pli. Prter has 9 autem ædili-
tias actiones, & de pauperie lo-
cum habebit P. Nunquã enim
actiones, præſertim pœnales de
eadem re concurrentes, alia
aliam conſumit!.
TITVLVS X.
Actiones intentantur per nos,
& per procuratores noſtros: quo-
rum vſus olim prohibitus erat, niſi
in certis caſibus: ſed nuc neceſſarius
eſt, quando principalis agere, vel
defendere impeditur. ANG.ARET.
Vnc admonendi
Jſumus s, ageret
poſſe quélibet u
hominem aut ſuo
P nomine, aut alie-
no. Alieno, veluti procura-
torio, tutorio, curatorio:
DE HIS PER QVOS AGERE POSSVMVS.
Quia de actionibus diximus, videamus, per quos exerceantur, &
in hoc incipit, Nunc, &c.
Vne.J Totus iſte tit. diuiditur in tres partes. Primô ponit
vnum dictum bimembre. Secundô vnum membrum aſ-
ſumit, & declarat tam de iure antiquo, quam hodierno. Tertid
declarat quid eſt procurator, & tutor. Secunda ibi: Aluno veluti.
Tertia ibi: Procurator. CASV S. Acceſſi ad dominum Iuſti. &
quſiui abeo: Domine, quis eſt ille qui poteſt pro alio agere?
Frater, dicit ipſe:Scire debes, quod licitum eſt cuiliber nomine
ſuo agere, vel nomine alieno. Nomine ſuo, ſicut profacto ſuot
omine alieno, veluti nomine procuratorio, vel tutorio, velcu-
ratorio. & ſic ſeruatur hodie. Olim autem potuit quilibet age-
re nomine ſuo: ſed nõ nomine alieno: niſi in caſib. poſitis in li-
tera.Et quia antiquitas iſta modernis dura videbatur, & magnã
adferebat incõmoditatẽ, quod alieno nomine agere nõ licebat,
eo quod multis de cauſis impediebantur homines, quo minus
res ſuas exequi poſſent: proprereà cœperunt homines per pro-
curatores litigare.h d. Franc. de Aret.
ſ Admonendi ſumus, id eſt, admonemus.
t Agere. ſc.hodie.
uemlibet. ſeilicet idoneun: propter ſeruum, qui nee ſuo caſtous dequi-
nec alieno nomine admittitur:vr C.de iudl. ſeruus. PItem pro¬ bus in lvir ce-
pter pupilluvr C.qui leg. perſhab per toti. Ac.ADD. Ex hac gloſ. . ffde indi.
SS8 nota,
bDie quod ſer
uus nõ poreſt
eſſe in indicio
niſi in certit