Studia Waweliana (4.1995)

Studia Waweliana
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275

KRZYSZTOF CZYŻEWSKI, MAREK WALCZAK

ŚLEPE MASWERKI W KATEDRZE KRAKOWSKIEJ

W ostatnim czasie ukazało się kilka prac omawia-
jących gotyckie maswerki w kościołach krakowskich1 * *.
Jest wśród nich także pierwsza próba całościowego uję-
cia zagadnień związanych z tym rodzajem detalu archi-
tektonicznego w Krakowie'. Pomimo to wiele kwestii
szczegółowych wymaga dalszych uściśleń. Jednym
z najważniejszych postulatów jest zbadanie zespołu mas-
werków w katedrze na Wawelu. Tomasz Węcławowicz
i Małgorzata Pietrzykówna stwierdzili, że gotyckie ma-
swerki w katedrze znane są jedynie z przekazów ikono-
graficznych'. W związku z tym analizę ślepych maswer-
ków w transepcie przeprowadzili wyłącznie na podstawie
obrazu Marcina Zaleskiego, powstałego około połowy
wieku XIX (fig. I)4 *, co doprowadziło do stwierdzenia, że
widoczny na nim wachlarzowo-promienisty rysunek ma-
swerków na wschodniej ścianie południowego ramienia
transeptu wywodzi się z kręgu architektury alzackiej4.
Tymczasem wartość źródłowa omawianego obrazu budzi
poważne wątpliwości, co podważa zasadność wyciągnię-
tych przez Autorów wniosków. Krytyczny przegląd źródeł
ikonograficznych i pisanych prowadzi do przekonania, że
w nawie głównej i transepcie katedry krakowskiej zacho-
wały się oryginalne ślepe maswerki z wieku XIV, które
wymagają analizy formy. Podobnym badaniom poddać

1 T. Węcławowicz, Czternastowieczne kościoły bazylikowe
Krakowa. Zagadnienia typu, warsztatu i stylu, Kraków 1987, mpis
pracy doktorskiej w Bibl. Jag., s. 89-90; Idem, Fazy budowy
kościoła Sw. Katarzyny na Kazimierzu. Cz. I: Prezbiterium (Rocz.
Krak., 54: 1988, s. 59-71); T. Węcławowicz, M. Pietrzyków-
na, Maswerki w kościołach Małopolski (Rocz. Krak., 55: 1989, s.
45-73).

'Węcławowicz, Pietrzykówna, o. c., passim.

' Węcławowicz, Czternastowieczne kościoły..., s. 89; Wę-
cławowicz, Pietrzykówna, o. c., s. 47.

4 Widok konfesji św. Stanisława i południowego ramienia tran-
septu katedr}'na Wawelu z r. 1844, ol. pł.; J. Banach, Ikonografia

Wawelu, 2, Kraków 1977, s. 30, il. 168.

' Węcławowicz, Czternastowieczne kościoły..., s. 90; Wę-
cławowicz, Pietrzykówna, o. c., s. 53, 59.

" Archiwum Krakowskiej Kapituły Metropolitalnej na Wawelu

[dalej: AKK], Liberfabricae, 4, k. 97 r.: ,,Reforma okien w małym
chorze. Od wyłamania kamienia w oknach, który' światło odejmował”;
k. 97 v.: „Staby żelazne i preti na to mieśce, gdzie kamień beł
w oknach”. Okna bez maswerków widoczne są na rysunku przed-

można ślepe maswerki w prezbiterium, zrekonstruowane
w końcu wieku XIX na podstawie zachowanych śladów.

I. DZIEJE DEKORACJI MASWERKOWYCH
W KATEDRZE KRAKOWSKIEJ

Należy przypuszczać, że początkowo wszystkie okna
prezbiterium oraz korpusu nawowego, a także większo-
ści kaplic otaczających katedrę wypełnione były maswer-
kami. Szczególnie dotkliwy dla badaczy architektury
gotyckiej jest brak pierwotnych maswerków w oknach
prezbiterium i nawy głównej. Na podstawie zapisu
w Liber fabricae katedry można dokładnie ustalić datę
likwidacji maswerków w chórze. W roku 1617, wykorzy-
stując zapis testamentowy biskupa Piotra Tylickiego,
dokonano „reformy” okien prezbiterialnych6 *. Zniszczono
wówczas maswerki w oknach oraz we flankujących je
płycinach, co wiązało się z wprowadzeniem nowej poli-
chromii'. Usuwanie maswerków okiennych było związa-
ne z dążeniem do uzyskania jak najlepszego, maksymal-
nego oświetlenia wnętrza8.

Maswerkowa dekoracja okien nawy głównej prze-
trwała znacznie dłużej. Brak niestety źródła potwierdza-

stawiającym prezbiterium katedry w czasie koronacji Augusta III
w r. 1734 - por. J. Szabłowski, Nieznane i mało znane plany ka-
tedry wawelskiej z w. XVIII (Ich znaczenie dla dziejów Wawelu i to-
pografii zabytku) (Studia DW, 5: 1991, il. 10).

' M. Rożek, Katedra wawelska w XVII wieku, Kraków 1980
(Bibl. Krak. 121, s. 67). Wydłużenia okien poprzez wyburzenie ścian
w dolnych częściach wnęk okiennych dokonano ok. r. 1774. Świad-
czy o tym wzmianka w aktach posiedzeń kapituły o obrazach zdej-
mowanych „circa ampliationem fenestrarum chori” - por. Fabrica
ecclesiae Cracoriensis. Materiały źródłowe do dziejów katedry kra-
kowskiej w XVIII wieku. Z archiwaliów kapitulnych i kurialnych kra-
kowskich, wyd. i oprać. B. Przybyszewski, Kraków 1993 (Źródła
DW 14, cz. 1, s. 173, nr 370).

s Zagadnienie sposobu oświetlenia wnętrza kościelnego
w XVIII w. poruszył J. Pasze nda, Jasne wnętrza kościołów w
XVIII w. [w:] Między Padwą a Zamościem. Studia z historii sztuki
i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Jerzemu Kowalczyko-
wi, Warszawa 1993, s. 283-287. Wydaje się, że już w XVII w.
istniało dążenie do rozjaśniania średniowiecznych wnętrz.