24

Władysław Tatarkiewicz

V
Architektura kościelna ma w tym kraju charakter bardzo jednolity i sta-
ły. Jej standaryzacja, większa od tej jaką spotykamy w Europie, tłumaczy się
łatwo. Najpierw jej liczne zabytki były wzniesione w krótkim okresie czasu
(XVIII w.). Po wtóre, ilość budowniczych była mniejsza niż w Europie: tylko
nieliczni majstrzy zaawanturowali się do tych krajów zamorskich, ana miejscu
szkół oczywiście nie było. Nie było przeto emulacji i potrzeby wyróżnienia się,
które stwarzają bogactwo pomysłów. Co więcej, na nowe pomysły nie było po-
pytu: emigranci zazwyczaj chcą mieć tą samą architekturę, do jakiej przywy-
kli w kraju.
1. Kościoły barokowe w Brazylii są m a ł y c h rozmiarów. Osiedla bo-
wiem były niewielkie, a kościołów budowano wiele. Każde bractwo chciało
mieć własną świątynię, ale nie potrzebowało świątyń wielkich. Kościoły stare-
go Rio mają wymiary europejskich kaplic lub kościołów wiejskich.
2. Sąjednonawowe. Jest to naturalny typ małego kościoła. Jest
wprawdzie niewielka grupa trójnawowych - S. Bento w Rio [il. 6], S. Franci-
sco wBahii [il. 5], Matriz w Sabara [il. 7] - ale maja przeważnie nawy boczne
odgrodzone kratą zjacarandy: zapewne objaw przyzwyczajenia do kościołów
jednonawowych. Niektóre wcześniejsze - jak katedra wBahii, wzniesione nie-
gdyś przez jezuitów, lub Carmo w Recife - maja krótkie transepty; ale ogromna
większość nie ma nawet i tego.
3,Sądwuwieżowe.To reguła, od której nie ma prawie wyjątku. Za-
pewne pierwsze kościoły miały dwie wieże i przyzwyczajenie uczyniło, że nie
wyobrażano już sobie kościoła bez nich. Trzymano się tej reguły choć bywała
uciążliwa: wiele jest kościołów, gdzie druga wieża wybudowana jest zaledwie
do połowy (Carmo w Recife) [il. 3] albo nawet nie zaczęta (S. Bento wOlin-
dzie). Ale te wypadki potwierdzają tylko regułę: jednowieżowe kościoły w Bra-
zylii są faktycznie niekompletnymi dwuwieżowymi.
4. Zewnętrznie są bardzo proste. Nawet fasady uprzywile-
jowane w baroku, są skromne - zwłaszcza w porównaniu ze współczesnymi
fasadami Meksyku i Peru. W porównaniu z europejskimi uderza zaś brak
rozczłonkowań architektonicznych. Żadnych porządków ar-
chitektonicznych, dzielących gzymsów, kolumn, wnęk, ryzalitów tak ważnych
dla baroku; rzadki tylko użytek pilastrów. Fasady mają tu jedynie dekoracją
rzeźbiarską, a i to na ogół skąpą, skupioną na szczycie i dokoła portalu. Pozosta-
ją przeto duże gładkie płaszczyzny. Wieże na ogół niskie, niewiele przewyższa-
jące szczyt: to też kościoły barokowe w Brazylii przypominają w proporcjach
raczej włoskie, a są bardzo dalekie od północno-europejskich.