DOI Artikel:
Lezinas, G.: Byzantiakos rhythmos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14368#0080
ΑΕ 1921
Λεζίνας: Βυζαντιακδς ρυθμός. 73
ήμιέλλειψις τότε" άλλ' επειδή ή κλίσις είναι γενι-
κώς μικρά, ή διαφορά είναι ανεπαίσθητος.
Σημειωτέον δτι προς ταχυτέραν άποπεράτωσιν
του έργου, ή οίκοδόμησις του θόλου ήρχιζεν άπο
των δυο άκρων του, ή δε ένωσις έγίνετο περί τΌ
μέσον είτε δια πλίνθων διατασσομένων κατά στρώ-
σεις άκτινοειδεΐς έσφηνομένας μεταξύ των δύο
τμημάτων του θόλου, εί'τε διά διπλής σειράς
πλίνθων διατασσομένων ούτως ώστε νά σχημα-
τιζωσι μεταξύ των γωνίαν άνοιγομένην ή κλειο-
μένην καθ' δσον Ό προς πλήρωσιν '/ώρος ήτο μάλ-
λον ή ήττον μέγας.
Ή πρώτη λύσις έπραγματοποιήθη εις τήν άψΐδα
του Γαλερίου έν θεσσαλονίκη* ή δέ δευτέρα πα-
ρατηρείται έν τω έν Κωνσταντινουπόλει ναώ της
Αγίας Σοφίας.
"Ετερος τρόπος μάλλον εύχρηστος συνίσταται
εις τήν έναλλαγήν στρώσεων άκτινοειδών μετά
τομών έγκαρσίων.
"Αλλοτε, αντί νά έναλλάσσηται μία στρώσις
άκτινοειδής μετά μιας εγκαρσίου, ή έναλλαγή γί-
νεται μεταξύ τριών ή τεσσάρων άκτινοειδών στοώ-
σεων και άριθμου ίσου τομών έγκαρσίων.
2 ΣτανρόΰΌλοι.
Επειδή Ό σταυρόθολος προκύπτει έκ της δια-
σταυρώσεως δύο ήμικυλινδρικών θόλοον, έν τή
Βυζαντιακή Αρχιτεκτονική κατεσκευάζετο ούτος
άνευ ξυλοτύπων δι' εφαρμογής εις έκαστον ήμικύ-
λινδρον του κατά τομάς τρόπου.
Παρατηρητέον δτι διά τήν κατασκευήν τών
σταυροθόλων έν τή Βυζαντιακή τέχνη, άπέφευγον
τήν χρήσιν ελλείψεως, παρεδέχοντο δέ τόσον διά
τήν χάραξιν τών διαγωνίων τόξων τών σταυροθό-
λων δσον και διά τα τέσσαρα τριγωνικά τεμάχια
αυτών τμήματα κύκλου μετά κέντρων άνισοϋψών
Οί Πέρσαι ουδέποτε μετεχειρίσθησανσταυροθόλους,
ενώ έν Ρώμη έγένετο μεγάλη χρήσις τούτων. Ό
Βυζαντιακός δμως σταυρόθολος διαφέρει ουσιωδώς
τοΰ 'Ρωμαϊκου κατά τε τήν ύφήν και την μορφήν.
3 Σφαιρικοί Θόλοι (τροϋλλοι)
Άπο τών άρχαιοτάτων χρόνων έκτίσθησαν
θόλοι έπι κυκλικής βάσεως. Έν Αίγύπτω, λόγου
χάριν, προς κάλυψιν κυκλοτερών αιθουσών έγέ-
νετο χρήσις θόλων κατασκευαζόμενων άνευ ξυλο-
τύπων και κατά στρώσεις οριζοντίους έκ πλίνθων
τοποθετουμένων έπ' άλλήλων μετά μικρας έξοχης
έν τω κενώ. Ούτως, ευθύς ώς έπερατουτο ή πρώτη
οριζόντιος στρώσις αύτη άπετέλει είδος δακτυλίου
αναλλοίωτου έτοιμου νάδεχθή τήν δευτέραν στρώ-
σιν τών πλίνθων, αύται δέ έτοποθετοΟντο μετά
μικρας έξοχης έν τω κενώ και τόσης ώστε νά μή
διατρέχωσιν κίνδυνον άνατροπής. Της δευτέρας
στρώσεως περατωθείσης, προέβαινον εις τήν κα-
τασκευήν της τρίτης οριζοντίου στρώσεως τοπο-
θετουντες πλίνθους όλίγον έπίσης έξεχούσας έν τώ
κινώ και ούτω καθ' έξης. Είναι φανερόν δτι ή
εργασία αύτη ήτο τόσον μάλλον εύκολος δσον το
ύψος του θόλου μεγαλύτερον διότι οΰτως ή έξοχή
τών πλίνθων έν τω κενώ ήτο έπι μάλλον και
μάλλον μικρά. Διά τούτο ή κατακόρυφος τομή
τών Αιγυπτιακών θόλων τών στεγαζόντων κυχλι-
κάς βάσεις παρουσιάζει σχήμα τεθλασμένου τόξου
(ο§"ΐνθ^.
Έν Ελλάδι, οί έπι κυκλοτερών αιθουσών θόλοι
κατεσκευάζοντο κατά τον άνω τρόπον, άλλ' άντι
πλίνθιυν έγίνετο χρήσις μεγάλων πλακών λίθινων
διατασσομένων κατά στρώσεις οριζοντίους μετά
μικρας έξοχής έν τω κενώ. Μετά τήν περάτωσιν
δέ του θολού άπέκοπτον τά έν τώ έσιυρραχίω εξέ-
χοντα μέρη. Παράδειγμα, ό έν Μυκήναις θόλος
του λεγομένου θησαυρού του 'Ατρέως.
Οί θόλοι ούτω κατεσκευαζόμενοι εχουσι τΌ μέγα
πλεονέκτημα της μή έξασκήσεους ώθήσεων.
Έν τή "Ρωμαϊκή Αρχιτεκτονική οί σφαιρικό
θόλοι, οί του Πανθέου λόγου χάριν, κατεσ/.ευά-
σθησαν έπι ξυλοτύπων και διά χρήσεους μίγματος
έκ λίθων και κονιάματος έν είδει σκιρροκονιάματος
και τίνων άλύσεων πλίνθων χρησιμευουσών ώς
σκελετού του θόλου. Ή 'Ρωμαϊκή εποχή άφήκ
παραδείγματα θόλων σφαιρικών κατεσκευασμένων
και έκ μεγάλων λελαξευμένων λίθων' άλλα ταύτα
ευρίσκονται έν τή Ανατολή, ώς έπι παραδείγματι,
έν Τζεράχ, Βααλβέκ κλπ.
Έν τή Βυζαντιακή Αρχιτεκτονική οί σφαιρικοί
θόλοι κατεσκευάζοντο άνευ ξυλοτύπων και έκ
πλίνθων διατασσομένων ουχί κατά στρώσεις ορι-
ζοντίους, ώς έν Αίγύπτω, αλλά κατά διαδοχικούς
10
Λεζίνας: Βυζαντιακδς ρυθμός. 73
ήμιέλλειψις τότε" άλλ' επειδή ή κλίσις είναι γενι-
κώς μικρά, ή διαφορά είναι ανεπαίσθητος.
Σημειωτέον δτι προς ταχυτέραν άποπεράτωσιν
του έργου, ή οίκοδόμησις του θόλου ήρχιζεν άπο
των δυο άκρων του, ή δε ένωσις έγίνετο περί τΌ
μέσον είτε δια πλίνθων διατασσομένων κατά στρώ-
σεις άκτινοειδεΐς έσφηνομένας μεταξύ των δύο
τμημάτων του θόλου, εί'τε διά διπλής σειράς
πλίνθων διατασσομένων ούτως ώστε νά σχημα-
τιζωσι μεταξύ των γωνίαν άνοιγομένην ή κλειο-
μένην καθ' δσον Ό προς πλήρωσιν '/ώρος ήτο μάλ-
λον ή ήττον μέγας.
Ή πρώτη λύσις έπραγματοποιήθη εις τήν άψΐδα
του Γαλερίου έν θεσσαλονίκη* ή δέ δευτέρα πα-
ρατηρείται έν τω έν Κωνσταντινουπόλει ναώ της
Αγίας Σοφίας.
"Ετερος τρόπος μάλλον εύχρηστος συνίσταται
εις τήν έναλλαγήν στρώσεων άκτινοειδών μετά
τομών έγκαρσίων.
"Αλλοτε, αντί νά έναλλάσσηται μία στρώσις
άκτινοειδής μετά μιας εγκαρσίου, ή έναλλαγή γί-
νεται μεταξύ τριών ή τεσσάρων άκτινοειδών στοώ-
σεων και άριθμου ίσου τομών έγκαρσίων.
2 ΣτανρόΰΌλοι.
Επειδή Ό σταυρόθολος προκύπτει έκ της δια-
σταυρώσεως δύο ήμικυλινδρικών θόλοον, έν τή
Βυζαντιακή Αρχιτεκτονική κατεσκευάζετο ούτος
άνευ ξυλοτύπων δι' εφαρμογής εις έκαστον ήμικύ-
λινδρον του κατά τομάς τρόπου.
Παρατηρητέον δτι διά τήν κατασκευήν τών
σταυροθόλων έν τή Βυζαντιακή τέχνη, άπέφευγον
τήν χρήσιν ελλείψεως, παρεδέχοντο δέ τόσον διά
τήν χάραξιν τών διαγωνίων τόξων τών σταυροθό-
λων δσον και διά τα τέσσαρα τριγωνικά τεμάχια
αυτών τμήματα κύκλου μετά κέντρων άνισοϋψών
Οί Πέρσαι ουδέποτε μετεχειρίσθησανσταυροθόλους,
ενώ έν Ρώμη έγένετο μεγάλη χρήσις τούτων. Ό
Βυζαντιακός δμως σταυρόθολος διαφέρει ουσιωδώς
τοΰ 'Ρωμαϊκου κατά τε τήν ύφήν και την μορφήν.
3 Σφαιρικοί Θόλοι (τροϋλλοι)
Άπο τών άρχαιοτάτων χρόνων έκτίσθησαν
θόλοι έπι κυκλικής βάσεως. Έν Αίγύπτω, λόγου
χάριν, προς κάλυψιν κυκλοτερών αιθουσών έγέ-
νετο χρήσις θόλων κατασκευαζόμενων άνευ ξυλο-
τύπων και κατά στρώσεις οριζοντίους έκ πλίνθων
τοποθετουμένων έπ' άλλήλων μετά μικρας έξοχης
έν τω κενώ. Ούτως, ευθύς ώς έπερατουτο ή πρώτη
οριζόντιος στρώσις αύτη άπετέλει είδος δακτυλίου
αναλλοίωτου έτοιμου νάδεχθή τήν δευτέραν στρώ-
σιν τών πλίνθων, αύται δέ έτοποθετοΟντο μετά
μικρας έξοχης έν τω κενώ και τόσης ώστε νά μή
διατρέχωσιν κίνδυνον άνατροπής. Της δευτέρας
στρώσεως περατωθείσης, προέβαινον εις τήν κα-
τασκευήν της τρίτης οριζοντίου στρώσεως τοπο-
θετουντες πλίνθους όλίγον έπίσης έξεχούσας έν τώ
κινώ και ούτω καθ' έξης. Είναι φανερόν δτι ή
εργασία αύτη ήτο τόσον μάλλον εύκολος δσον το
ύψος του θόλου μεγαλύτερον διότι οΰτως ή έξοχή
τών πλίνθων έν τω κενώ ήτο έπι μάλλον και
μάλλον μικρά. Διά τούτο ή κατακόρυφος τομή
τών Αιγυπτιακών θόλων τών στεγαζόντων κυχλι-
κάς βάσεις παρουσιάζει σχήμα τεθλασμένου τόξου
(ο§"ΐνθ^.
Έν Ελλάδι, οί έπι κυκλοτερών αιθουσών θόλοι
κατεσκευάζοντο κατά τον άνω τρόπον, άλλ' άντι
πλίνθιυν έγίνετο χρήσις μεγάλων πλακών λίθινων
διατασσομένων κατά στρώσεις οριζοντίους μετά
μικρας έξοχής έν τω κενώ. Μετά τήν περάτωσιν
δέ του θολού άπέκοπτον τά έν τώ έσιυρραχίω εξέ-
χοντα μέρη. Παράδειγμα, ό έν Μυκήναις θόλος
του λεγομένου θησαυρού του 'Ατρέως.
Οί θόλοι ούτω κατεσκευαζόμενοι εχουσι τΌ μέγα
πλεονέκτημα της μή έξασκήσεους ώθήσεων.
Έν τή "Ρωμαϊκή Αρχιτεκτονική οί σφαιρικό
θόλοι, οί του Πανθέου λόγου χάριν, κατεσ/.ευά-
σθησαν έπι ξυλοτύπων και διά χρήσεους μίγματος
έκ λίθων και κονιάματος έν είδει σκιρροκονιάματος
και τίνων άλύσεων πλίνθων χρησιμευουσών ώς
σκελετού του θόλου. Ή 'Ρωμαϊκή εποχή άφήκ
παραδείγματα θόλων σφαιρικών κατεσκευασμένων
και έκ μεγάλων λελαξευμένων λίθων' άλλα ταύτα
ευρίσκονται έν τή Ανατολή, ώς έπι παραδείγματι,
έν Τζεράχ, Βααλβέκ κλπ.
Έν τή Βυζαντιακή Αρχιτεκτονική οί σφαιρικοί
θόλοι κατεσκευάζοντο άνευ ξυλοτύπων και έκ
πλίνθων διατασσομένων ουχί κατά στρώσεις ορι-
ζοντίους, ώς έν Αίγύπτω, αλλά κατά διαδοχικούς
10