DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0067
62
Α. Αί άνασκαφαΐ και έ'ρενναι
αυτός δμοιόν τι κτίσμα, άλλως τε και επειδή εκείτο εις την
έπέκτασιν της ευθείας τοϋ ερείσματος- έρευνήσαντες λοιπόν
αυτόν ύπό τοιοΰτο πνεϋμα, έβεβαιώσαμεν την ΰπαρξιν τριών
ομοίων διαχωρισμάτων δια τοιχαρίων, καθ' δλα ομοίων τοις
άνο)- βαθύτερον δ' εΰρομεν επίσης τρεις ομοίους έκείνοις
τάφους (είκ. 81' 82), ών δμως εις, δι' εξαιρετικώς παχειών
πλακών ποιηθείς, ενείχε χαλκοϋν μέγα κάτοπτρον, φέρον
άνάγλυφον Διονυσιακήν παράστασιν λίαν καλής τέχνης και
μεγάλης σημασίας (είκ. 82 το Κ), έ'τι δέ καΐ άλλα πήλινα
αγγεία και ζεΰγος χρυσών ένωτίων, εξ ών πάντων καταφαί-
νεται ότι ανήκει πρω'ί'μοις χρόνοις της Β' π. Χρ. έκατον-
ταετηρίδος (είκ. 82 το λ)• κατωτάτω τοΰ οπισθίου τοιχαρίου
τοΰ διαζώματος αύτοϋ εΐχεν έντειχισθή στήλη έπιγεγραμ-
μένη Κερκίων Άσιαγένης, ανήκουσα τη Γ' π. Χρ. έκατον-
ταετηρίδι.
Εις δέ τό Δυσμικύν τέρμα της δευτέρας ταύτης συστά-
δος (είκ. 48 τό 2) ευρέθη μικρόν διαμέρισμα, δια τοιχαρίων
επίσης περιωρισμένον, ένέχον τρεις λιθίνας κάλπιδας μετά
πωμάτων και οστών κεκαυμένων, επιμελεστέρας εργασίας
τών της άνω Β' κατηγορίας• εν μια ύπήρχον μετά τών
οστών μικρόν τι πήλινον άγγεϊον και χαλκοΰς κρίκος, βε-
λόνη και δακτύλιος• εις ολίγον δέ υποκείμενα τούτοις χώ-
ματα ευρέθη τελευταίος τάφος γυμνός, έπί τοΰ συμπαγούς
εδάφους ποιηθείς καΐ άνευ πώματος, ένέχων ευτελή τίνα
αγγεία, έσωτέρω δ' έτερος όμοιος, ένέχων δμως άξιόλογον
σκύφον μεγαρικόν.
Τοΰ δ' ερείσματος τούτου ό τοίχος δεν έξηρευνήθη,
επειδή ειχεν έξαντληθή ή ύπό τοΰ Δήμου Παγασών, πολ-
λαχώς πάντοτε μετά της Λιμενικής Επιτροπείας Βόλου και
άλλων πολιτών τοϋ Πηλίου ύποστηρίξαντος τάς άρχαιολο-
γικάς ημών εργασίας1, χορηγηθείσα εφέτος χρηματική επι-
κουρία- άλλ' έλπίζομεν δτι μετ' ουχί μακρόν χρόνον θά
έξερευνηθή τελείως τό νεκροταφεΐον τοΰτο, ίνα και αυτοί οι
τάφοι της Γ' π. Χρ. εκατονταετή ρ ίδος, εξ ών ελήφθησαν αί
περισωθεΐσαι πο/^ύχρωμοι στήλαι καΐ τά μέλη τών επιτα-
φίων μνημείων, εύρεθώσι και καθορισθώσιν ασφαλώς τά
συναφή προς αύτάς ζητήματα- διότι άχρι τούδε ουδείς βέ-
βαιος, λίαν σημαντικός και ασύλητος τάφος, τών προ τοΰ
έντειχισμοΰ τών στηλών εις τους πύργους χρόνων, φαίνεται
δτι ευρέθη.
Κατά την διόρθωσιν τοΰδε τοΰ φύλλου άνεσκάψαμεν
δαπάναις της Υπουργείου της Παιδείας τάφους τινάς της
εν είκ. 78 συστάδος• εις, κείμενος περαιτέρω τοΰ Τ" αρι-
στερά, ήτο γυμνός καΐ άνευ πώματος, περαιτέρω δ' έ'τερος
όμοιος, αλλά μετά πώματος, ήτοι ημίγυμνος, ως δύναται τις
νά διακρίνη καΐ αυτούς- ό πρώτος ένεΐχεν ευτελή τίνα
αγγεία, δ δεύτερος, βαθύτατα κείμενος, μολυθδίνην κίστην,
πήλινα τίνα αγγεία της Γ'-Β' π. Χρ. έκατονταετηρίδος και
χαλκοΰν άρτιον κάτοπτρον μετ' ανάγλυφου παραστάσεως
αρίστης τέχνης γυμνοΰ πολεμιστοΰ, φέροντος ασπίδα και
ξίφος ή δόρυ, καταβάλλοντος έτερον δμοιον. Περαιτέροο δέ,
κατά τό θ της αυτής εικόνος δεξιά, εΰρομεν ετέρους τά-
φους, ών εις μεν περιείχε θήκην μαρμαρίνην τής άνω τά-
ξεως Β', έτερος δέ ήτο γυμνός άνευ πώματος, ένέχων ώραΐον
πήλινον σκύφον οι λοιποί, βεβαιωθέντες ήδη, θά άνοιχθώσι
μετ' ου πολύ -.
Έν δέ τη πεδιάδι προς Νότον τοΰ πέμπτου πύργου
και εις πεντήκοντα βημάτων άπόστασιν άπ' αύτοΰ, ήρξά-
μεθα εύρίσκοντες τάφους τών είρημένων Β' Γ' Δ' Ε' Ε'
κατηγοριών, ενέχοντας μικράς σημασίας κτερίσματα- εΰρο-
μεν δέ καΐ ετέρας τάξεως τάφους, ην καταριθμοΰμεν ώς Ζ'•
ταύτη άνήκουσιν οί κρηπιδωτοί τάφοι- διότι εΰρομεν όρθο-
γώνιον κρηπίδωμα εκ κυβόλιθων λαξευτών πώρου ερυθρο-
λεύκου, εύθρύπτου, τροχμαλοπαγοΰς πεποιημένον εις ενα
δόμον, έχον πλευράς 2.50x1.50μ•-, ου έν μέσω άφίνεται
κενόν διάστημα 2x1 !'■, δπερ εΰρομεν μέχρι μεν βάθους
Ο.βΟ1• πεπληρωμένον λίθων μικρών και κοινών, έκτισμένων
έν συνοχή, τά δέ περαιτέρω μέχρι τοΰ φυσικοΰ εδάφους
χωμάτων" ουδέν δ' ενείχε τό διάκενον τοΰτο, καίτοι κατά
τάς διαστάσεις και τήν γενικήν έμφασιν ομοιάζει τάφω- θά
ήτο άρα ιδρυμένος έπ' αύτοΰ ναΐακος ένέχων τήν στήλη ν
τών νεκρών.
Όντως εγγύτατα αί>τοΰ εΰρομεν έ'τερον κρηπίδωμα εις
δύο δόμους, ομοίως τω άνω πεποιημένον, μείζονος τι πλά-
τους, πεπωματισμένον διά τριών μεγάλων πλακών ενείχε
δέ οστά δέκα νεκρών, ώς εκ τών κρανίων διέκρινα μεν, λύ-
χνους τινάς μετ' έκτύπων κοσμημάτιον, προτομής Αθηνάς
καΐ επιγραφής, χρυσοΰν ένώτιον καί τίνα αγγεία τής Α' π.
Χρ.-Α' μ. Χρ. έκατονταετηρίδος.
Έκ τούτων καταφαίνεται δτι ύπήρχον έν Δημητριάδι
καί έν Παγασαΐς επιτάφια μνημεία ίκανώς δμοια τοις έν
Σικυώνι, οία αναφέρει ό Παυσανίας (Β' 7, 2 «τό μεν σώμα
γί] κρύπτουσι /ενν. Σικυώνιοι], λίθου (Υ έποικοόομήσαντες
κρηπϊόα, κίονας εψιστάσι και έπ' αύτοϊς επίθημα ποιοϋσι κατά
τους αετούς μάλιστα τους έν τοις ναοΐς») καί περί ών διέλα-
βον έν τη Άρχ. Έφημ. 1908 2,ί-27 είκ. δ' διά τών ευρη-
μάτων τούτων καί τών έν τοις πυργοις ευρεθέντων αρχιτε-
κτονικών μελών δυνάμεθα νϋν νά άποκαταστήσωμεν τοιοΰτο
μνημείον έπιτάφιον ήρξάμεθα δέ άνιδρύοντες έν τών τοιού-
των μνημείων έν τω Άθανασακείω Μουσείω Βόλου, οΰ
σκοποΰμεν νά παραθέσωμεν εικόνα περαιτέρω, άφ' οΰ πρώ-
τον περατώσωμεν τήν άναπαράστασιν αύτοΰ.
ια') Δημητριάς-Παγασαί' τοπογραφική καί ιστορική έτΐΐσκόττησις.
Εισαγωγή.
Τής πρώτης περιόδου τών ανασκαφών τοΰ μεγάλου
πύργου (βλ. άνω σελ. 10) ληξάσης έν μηνί Νοεμβρίω τοΰ
1907ου έ'τους και άποδοθέντων έν αύτη δαψιλεστάτων και
πρωτοφανών ευρημάτων, έν ούτωσί βραχεί χρόνω και μι-
κρά δαπάνη, εξ ών ήδύνατο νά δικαιο?ι,ογηθή ποια τις ύπερ-
τίμησις αυτών καί εύλογος έξαρσις τοΰ δλου έ'ργου, ύπό τε
τοΰ εύρόντος έν μέρε ιτινί φυσικω τω λόγω γενομένη, καί
μάλιστα ύπό τών Ίδόντων τά αποτελέσματα ή σαφώς μα-
θόντων περί αυτών, μετέβην εις Αθήνας, καί μετ' ου πολύ,
κατά μήνα Ίανουάριον τοΰ 1908ου, άνεκοίνωσα δημοσία
Χ) Πρ6. θεαααλ. Μνημ. Ι 9-10 Πρακτικά 1908 201- 1909 137•
1911 300• 1912 154-150 καί άνω σελ. 55.
άπό τοϋ βήματος τής Αρχαιολογικής Εταιρείας τά τών
ανασκαφών καί τής σημαντικής επιδράσεως, ην έ'σχον αύται
εί'ς τε τήν τοπικήν ίστορίαν τών Παγασών καί τής Δημη-
τριάδος καί εις τήν γενικήν τής αρχαίας Ζωγραφικής• έδη-
μοσίευσα δέ αμέσως περί αμφοτέρων τούτων δύο πραγ-
ματείας :!.
2) Τινές έρευνηθέντες ήδη ευρέθησαν όλως γυμνοί, μικροΰ λόγου
άξια αγγεία ενέχοντες.
8) Ή πρώτη έδημοσιεΰθη χάριν της ύπό τών πλειόνων κατα-
νοήσεως τοΰ ζητήματος έν τω περιοδικω, τω έπιγραορομένω «Μη-
νιαιον Παράρτημα τής εφημερίδος 'Αθήναι» αριθ. 4 Φεβρουάριος
1908 σελ. 13-16" ή δευτέρα έν τη Άρχ. Έφημ. 1908 σελ. 1-60
πίν. 1-4.
Α. Αί άνασκαφαΐ και έ'ρενναι
αυτός δμοιόν τι κτίσμα, άλλως τε και επειδή εκείτο εις την
έπέκτασιν της ευθείας τοϋ ερείσματος- έρευνήσαντες λοιπόν
αυτόν ύπό τοιοΰτο πνεϋμα, έβεβαιώσαμεν την ΰπαρξιν τριών
ομοίων διαχωρισμάτων δια τοιχαρίων, καθ' δλα ομοίων τοις
άνο)- βαθύτερον δ' εΰρομεν επίσης τρεις ομοίους έκείνοις
τάφους (είκ. 81' 82), ών δμως εις, δι' εξαιρετικώς παχειών
πλακών ποιηθείς, ενείχε χαλκοϋν μέγα κάτοπτρον, φέρον
άνάγλυφον Διονυσιακήν παράστασιν λίαν καλής τέχνης και
μεγάλης σημασίας (είκ. 82 το Κ), έ'τι δέ καΐ άλλα πήλινα
αγγεία και ζεΰγος χρυσών ένωτίων, εξ ών πάντων καταφαί-
νεται ότι ανήκει πρω'ί'μοις χρόνοις της Β' π. Χρ. έκατον-
ταετηρίδος (είκ. 82 το λ)• κατωτάτω τοΰ οπισθίου τοιχαρίου
τοΰ διαζώματος αύτοϋ εΐχεν έντειχισθή στήλη έπιγεγραμ-
μένη Κερκίων Άσιαγένης, ανήκουσα τη Γ' π. Χρ. έκατον-
ταετηρίδι.
Εις δέ τό Δυσμικύν τέρμα της δευτέρας ταύτης συστά-
δος (είκ. 48 τό 2) ευρέθη μικρόν διαμέρισμα, δια τοιχαρίων
επίσης περιωρισμένον, ένέχον τρεις λιθίνας κάλπιδας μετά
πωμάτων και οστών κεκαυμένων, επιμελεστέρας εργασίας
τών της άνω Β' κατηγορίας• εν μια ύπήρχον μετά τών
οστών μικρόν τι πήλινον άγγεϊον και χαλκοΰς κρίκος, βε-
λόνη και δακτύλιος• εις ολίγον δέ υποκείμενα τούτοις χώ-
ματα ευρέθη τελευταίος τάφος γυμνός, έπί τοΰ συμπαγούς
εδάφους ποιηθείς καΐ άνευ πώματος, ένέχων ευτελή τίνα
αγγεία, έσωτέρω δ' έτερος όμοιος, ένέχων δμως άξιόλογον
σκύφον μεγαρικόν.
Τοΰ δ' ερείσματος τούτου ό τοίχος δεν έξηρευνήθη,
επειδή ειχεν έξαντληθή ή ύπό τοΰ Δήμου Παγασών, πολ-
λαχώς πάντοτε μετά της Λιμενικής Επιτροπείας Βόλου και
άλλων πολιτών τοϋ Πηλίου ύποστηρίξαντος τάς άρχαιολο-
γικάς ημών εργασίας1, χορηγηθείσα εφέτος χρηματική επι-
κουρία- άλλ' έλπίζομεν δτι μετ' ουχί μακρόν χρόνον θά
έξερευνηθή τελείως τό νεκροταφεΐον τοΰτο, ίνα και αυτοί οι
τάφοι της Γ' π. Χρ. εκατονταετή ρ ίδος, εξ ών ελήφθησαν αί
περισωθεΐσαι πο/^ύχρωμοι στήλαι καΐ τά μέλη τών επιτα-
φίων μνημείων, εύρεθώσι και καθορισθώσιν ασφαλώς τά
συναφή προς αύτάς ζητήματα- διότι άχρι τούδε ουδείς βέ-
βαιος, λίαν σημαντικός και ασύλητος τάφος, τών προ τοΰ
έντειχισμοΰ τών στηλών εις τους πύργους χρόνων, φαίνεται
δτι ευρέθη.
Κατά την διόρθωσιν τοΰδε τοΰ φύλλου άνεσκάψαμεν
δαπάναις της Υπουργείου της Παιδείας τάφους τινάς της
εν είκ. 78 συστάδος• εις, κείμενος περαιτέρω τοΰ Τ" αρι-
στερά, ήτο γυμνός καΐ άνευ πώματος, περαιτέρω δ' έ'τερος
όμοιος, αλλά μετά πώματος, ήτοι ημίγυμνος, ως δύναται τις
νά διακρίνη καΐ αυτούς- ό πρώτος ένεΐχεν ευτελή τίνα
αγγεία, δ δεύτερος, βαθύτατα κείμενος, μολυθδίνην κίστην,
πήλινα τίνα αγγεία της Γ'-Β' π. Χρ. έκατονταετηρίδος και
χαλκοΰν άρτιον κάτοπτρον μετ' ανάγλυφου παραστάσεως
αρίστης τέχνης γυμνοΰ πολεμιστοΰ, φέροντος ασπίδα και
ξίφος ή δόρυ, καταβάλλοντος έτερον δμοιον. Περαιτέροο δέ,
κατά τό θ της αυτής εικόνος δεξιά, εΰρομεν ετέρους τά-
φους, ών εις μεν περιείχε θήκην μαρμαρίνην τής άνω τά-
ξεως Β', έτερος δέ ήτο γυμνός άνευ πώματος, ένέχων ώραΐον
πήλινον σκύφον οι λοιποί, βεβαιωθέντες ήδη, θά άνοιχθώσι
μετ' ου πολύ -.
Έν δέ τη πεδιάδι προς Νότον τοΰ πέμπτου πύργου
και εις πεντήκοντα βημάτων άπόστασιν άπ' αύτοΰ, ήρξά-
μεθα εύρίσκοντες τάφους τών είρημένων Β' Γ' Δ' Ε' Ε'
κατηγοριών, ενέχοντας μικράς σημασίας κτερίσματα- εΰρο-
μεν δέ καΐ ετέρας τάξεως τάφους, ην καταριθμοΰμεν ώς Ζ'•
ταύτη άνήκουσιν οί κρηπιδωτοί τάφοι- διότι εΰρομεν όρθο-
γώνιον κρηπίδωμα εκ κυβόλιθων λαξευτών πώρου ερυθρο-
λεύκου, εύθρύπτου, τροχμαλοπαγοΰς πεποιημένον εις ενα
δόμον, έχον πλευράς 2.50x1.50μ•-, ου έν μέσω άφίνεται
κενόν διάστημα 2x1 !'■, δπερ εΰρομεν μέχρι μεν βάθους
Ο.βΟ1• πεπληρωμένον λίθων μικρών και κοινών, έκτισμένων
έν συνοχή, τά δέ περαιτέρω μέχρι τοΰ φυσικοΰ εδάφους
χωμάτων" ουδέν δ' ενείχε τό διάκενον τοΰτο, καίτοι κατά
τάς διαστάσεις και τήν γενικήν έμφασιν ομοιάζει τάφω- θά
ήτο άρα ιδρυμένος έπ' αύτοΰ ναΐακος ένέχων τήν στήλη ν
τών νεκρών.
Όντως εγγύτατα αί>τοΰ εΰρομεν έ'τερον κρηπίδωμα εις
δύο δόμους, ομοίως τω άνω πεποιημένον, μείζονος τι πλά-
τους, πεπωματισμένον διά τριών μεγάλων πλακών ενείχε
δέ οστά δέκα νεκρών, ώς εκ τών κρανίων διέκρινα μεν, λύ-
χνους τινάς μετ' έκτύπων κοσμημάτιον, προτομής Αθηνάς
καΐ επιγραφής, χρυσοΰν ένώτιον καί τίνα αγγεία τής Α' π.
Χρ.-Α' μ. Χρ. έκατονταετηρίδος.
Έκ τούτων καταφαίνεται δτι ύπήρχον έν Δημητριάδι
καί έν Παγασαΐς επιτάφια μνημεία ίκανώς δμοια τοις έν
Σικυώνι, οία αναφέρει ό Παυσανίας (Β' 7, 2 «τό μεν σώμα
γί] κρύπτουσι /ενν. Σικυώνιοι], λίθου (Υ έποικοόομήσαντες
κρηπϊόα, κίονας εψιστάσι και έπ' αύτοϊς επίθημα ποιοϋσι κατά
τους αετούς μάλιστα τους έν τοις ναοΐς») καί περί ών διέλα-
βον έν τη Άρχ. Έφημ. 1908 2,ί-27 είκ. δ' διά τών ευρη-
μάτων τούτων καί τών έν τοις πυργοις ευρεθέντων αρχιτε-
κτονικών μελών δυνάμεθα νϋν νά άποκαταστήσωμεν τοιοΰτο
μνημείον έπιτάφιον ήρξάμεθα δέ άνιδρύοντες έν τών τοιού-
των μνημείων έν τω Άθανασακείω Μουσείω Βόλου, οΰ
σκοποΰμεν νά παραθέσωμεν εικόνα περαιτέρω, άφ' οΰ πρώ-
τον περατώσωμεν τήν άναπαράστασιν αύτοΰ.
ια') Δημητριάς-Παγασαί' τοπογραφική καί ιστορική έτΐΐσκόττησις.
Εισαγωγή.
Τής πρώτης περιόδου τών ανασκαφών τοΰ μεγάλου
πύργου (βλ. άνω σελ. 10) ληξάσης έν μηνί Νοεμβρίω τοΰ
1907ου έ'τους και άποδοθέντων έν αύτη δαψιλεστάτων και
πρωτοφανών ευρημάτων, έν ούτωσί βραχεί χρόνω και μι-
κρά δαπάνη, εξ ών ήδύνατο νά δικαιο?ι,ογηθή ποια τις ύπερ-
τίμησις αυτών καί εύλογος έξαρσις τοΰ δλου έ'ργου, ύπό τε
τοΰ εύρόντος έν μέρε ιτινί φυσικω τω λόγω γενομένη, καί
μάλιστα ύπό τών Ίδόντων τά αποτελέσματα ή σαφώς μα-
θόντων περί αυτών, μετέβην εις Αθήνας, καί μετ' ου πολύ,
κατά μήνα Ίανουάριον τοΰ 1908ου, άνεκοίνωσα δημοσία
Χ) Πρ6. θεαααλ. Μνημ. Ι 9-10 Πρακτικά 1908 201- 1909 137•
1911 300• 1912 154-150 καί άνω σελ. 55.
άπό τοϋ βήματος τής Αρχαιολογικής Εταιρείας τά τών
ανασκαφών καί τής σημαντικής επιδράσεως, ην έ'σχον αύται
εί'ς τε τήν τοπικήν ίστορίαν τών Παγασών καί τής Δημη-
τριάδος καί εις τήν γενικήν τής αρχαίας Ζωγραφικής• έδη-
μοσίευσα δέ αμέσως περί αμφοτέρων τούτων δύο πραγ-
ματείας :!.
2) Τινές έρευνηθέντες ήδη ευρέθησαν όλως γυμνοί, μικροΰ λόγου
άξια αγγεία ενέχοντες.
8) Ή πρώτη έδημοσιεΰθη χάριν της ύπό τών πλειόνων κατα-
νοήσεως τοΰ ζητήματος έν τω περιοδικω, τω έπιγραορομένω «Μη-
νιαιον Παράρτημα τής εφημερίδος 'Αθήναι» αριθ. 4 Φεβρουάριος
1908 σελ. 13-16" ή δευτέρα έν τη Άρχ. Έφημ. 1908 σελ. 1-60
πίν. 1-4.