DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0085
7*
Α. Αί άναακαφαΐ και έ'ρευναι
(είκών 93 το Β), όπου κατόπιν θα ίδρύθη υπό των Δημη-
τριέων έτερον τοΰ "Ηρωος Έννοδίου, ϊσως σχετικόν τω πα-
λαιοτέρα», ' ού έξαίρετον άνάγλυφον, άλλ' ελλιπές δυστυχώς,
των λεγομένων γραφικών, εΰρομεν εν τω δευτέρω επίσης
πύργω έντετειχισμένον (βλ. άνω σελ. 29), κατά την Γ' π.
Χρ.^έκατονταετηρίδα ποιηθέν.
Άλλα και τάφοι πολλοί και συντρίμματα αγγείων, κατά
τον λόφον μάλιστα «Ταρσανάν» ευρεθέντα, καί τίνα ίχνη
μικρών κτισμάτων βεβαιοΰσιν ότι κατωκοΰντο ένταΰθα αί
προϊστορικαΐ ΠαγασαΙ και κατά την άρχαϊκήν περίοδον
(άκων 91" 92)• αν ήτο δε κατ' αυτήν τετειχισμένη ή πόλις,
δεν δύναται τις νΰν νά βεβαίωση- εκ τών άχρι τοΰδε ανα-
σκαφών ουδέν σαφές σημεϊον τειχισμοΰ αρχαϊκού'-' ήλθεν
εις φώς• ϊσως ύπήρχον μονήρη τινά τειχίσματα επί τών
στρατηγικωτέρων θέσεων, οϊας άποτελοϋσιν οί παρά τήν
Βόρειο ν καί Άνατολικήν άκτήν λόφοι" (είκών 93- 95' 97),
άτινα κατόπιν έξηφάνισαν τά πολλά οϊ τε τειχισμοί Φι-
συνεκεντρώθη ό στόλος τών Ελλήνων ευθύς μετά την εν
Σαλαμΐνι ναυμαχίαν, όν φέρεται ό Θεμιστοκλής ότι έσκέ-
φθη νά έμπρήση, ϊνα παραμείνωσιν αί Αθήναι μόνη ισχυρά
ναυτική δύναμις- βεβαιοϋται δ' επίσης ή πληροφορία, περί
υπάρξεως λιμένος σημαντικού εν Παγασαΐς, υπό τοϋ Ηρο-
δότου, "' λέγοντος ότι ολίγον προ της ναυμαχίας εκείνης ό
στόλος τοΰ Ξέρξου, είσπλεύσας εις τον κόλπον, κατηυθύνετο
εις Παγασάς, παράλιόν τίνα πόλιν και βεβαίως άξιόλογολ',
ουχί θέσιν άπλήν διότι καί ύ όλος κόλπος καλείται έξ
αυτής έκτοτε Παγασάΐος, Παγααίτης, (Παγασικδς παρά ΓΓλι-
νίω Δ' 72 — ) Παγαπιτικός.
Νοείται δέ πιθανώτατα τοιούτος λιμήν ό εξωτερικός,
ό έ'τερος ή αμφότεροι, ους νύν κατέχουσιν αί μεγάλαι καί
μικραί Άλυκαί υπό τά «Καλύβια», καί περαιτέρω Νοτίως
αυτών (είκών 75 το π- 78 το π-π' 93• 95" 96• 97), ουχί δέ
ό Βόρειος, ό κατά τον άκρότατον μυχον τοϋ κόλπου με-
ταξύ τού νύν Βόλου και τής αρχαίας ακτής κείμενος• β διότι
Είκών 95. Τά Βόρεια καί Ανατολικά τών Φεραϊκών Παγασών (συνέχεια της εϊκ. 94). Π-Π'-Π"--τά τείχη τών Παγασών τούτων Λ = ό μέγας
έξοοτερικός κλειστός λιμήν Β = ό Βόρειος λιμήν τών προϊστορικών Παγασών Ι=ή Ίωλκός- Τ = ό λόφος «Ταρσανάς.• Α = οί τειχιζόμενοι
ύπύ Φιλίππου τοϋ Β' Ανατολικοί λόφοι- Ν = ή Νήλεια, νυν <Γοριτσα»• Π-=ή κορυφή τοϋ Πηλίου μετά τοϋ ίεροΰ τοϋ Διός Ακραίου.
λίππου τοϋ Β' καί αί οίκίαι, τά τείχη καί τά λοιπά δημό-
σια καί ιδιωτικά κτίσματα τής πολυάνθρωπου Δημητριάδος.
Πάντως όμως αί αρχαϊκά! ΠαγασαΙ ήσαν ένταΰθα πό-
λις μετ' αξιόλογου λιμένος περί τάς αρχάς τής Ε'π. Χρ. εκα-
τό νταετηρίδος- διότι, καθ' ά αναφέρει ό Πλούταρχος,' εν αύτω
') "Αν Έννόδιος, Έννοδία είναι διαλεκτική εκφορά τοϋ Ένόδιος
Ένοδία, δπερ φαίνεται πιθανώτατον, ή σχέσις αυτών προς το έπί-
θετον 'Ε/ιβάσιος είναι καταφανής• οΰτα>ς οί Δημητριεΐς θα αποκα-
τέστησαν υπό νέον δνομα πάλαιαν τοιαΰτην λατρείαν διότι εΰρομεν
πλην τών άνω μνημονευθέντων, εν τω χώρω τ°ΰ ίεροΰ τής Πασι-
κράτας, βωμόν αναθηματικόν τη Έννοδία, ης καί άλλοθεν ή εν Θεσ-
σαλία λατρεία αποδεικνύεται θερμή- βλ. καί επί νομίσματος Αλεξάν-
δρου τοΰ Φεραίου το «Έννοδίας; παρά Κβίβΐη^ εν Διεθν. Έφημ.
Νομισμ. Άρχαιολ. 1!•0Γ> σελ. 175.
2) Ή εν Πρακτικόϊς 1907 17Γ) εικασία μου δτι ό εσωτερικός
πρώτος μέγας πύργος έποιήθη κατά τήν Ε' π. Χρ. εκατονταετηρίδα
δεν είναι ακριβής• διότι, ά'ν τις άπίδη εις τον ρυθμόν αΰτοΰ, άνω εν
είκ. 12' 14' 16* 17' 1!*' 20- Γ>!)• 65-691 73 δηλοΰμενον, θά θεώρηση
αυτόν της Δ' π. Χρ. έκατονταετηρίδος, ως άποδεικνΰομεν κάτω εν
σελ. 81-82.
Λ) Τήν σπουδαίαν στρατηγικήν αυτών σημασίαν κατ' εχθροΰ
επερχομένου από θαλάσσης, δηλοΰσι διατηρούμενα νΰν επί τίνων
αυτών μεγάλα πυροβολεία, υπό τε τών Τούρκων καί υπό τών Ελ-
λήνων πρό τίνων δεκάδων ετών ποιηθέντα.
4) Β. Θεμιοτ. κ' «έπεΐ γάρ ό τών Ελλήνων στόλος, άπηλλαγ-
μένου Ξέρξου, κατήρεν εις Παγασάς καί διεχείμαζε, δημηγορών εν
εν τινι μέν τών πρώτων ό εμπρησμός συγκεντρωθέντος
μεγάλου αρχαϊκού στόλου ήτο καί δυνατός καί εύκολος,
ένεκα δέ τοϋ στενοϋ καί ενός μόνου προς έξοδον στο-
μίου, διότι ήσαν κλειστοί, ώς προείπομεν, απέβαινε καί άφυ-
κτος• εν δέ τω Βορείω, όντι άναπεπταμένω, λίαν παιδα-
ριωδώς θά ήδύνατό τις νά επιχείρηση μετ' επιτυχίας έιι-
πρησμόν πλοίων, ύπαρχούσης πανταχόθεν καί προς τήν έπί-
πεδον έτι καί αμμώδη ξηράν διαφυγής, ώς εμφαίνεται ιδίως
εν είκ. 3' Φ 7' 9ϊ 92.
Τέλος αναφέρονται ώρισμένως αί άρχαϊκαί ΠαγασαΙ
ώς πύλις περί τά μέσα τής Ε' π. Χρ. έκατονταετηρίδος, ώς
έμπόριον δούλων, λίαν διάσημον, υπό τοϋ κωμικοΰ ποιη-
τοϋ Έρμίππου-' ή ίδιότης αύτη ύποδηλοϊ ότι πρόκειται
περί πλήρως, ή τουλάχιστον αρκούντως ασφαλώς τετειχι-
τοΐς Άθηναίοις (ενν. Θεμιστοκλής) έ'φη ... το νεώριον έμπρήσαι δια-
νοεΐσθαι τών Έλλήνα)ν».
Γ') Ζ' 193 «κάμψαντες δέ (ενν. οί βάρβαροι) τήν άκρην Μαγνη-
σίης (το νΰν «Τρίκερι») Ίθέαν έ'πλεον ες τον κόλπον, τον επί Πα-
γααέων φέροντα»• εκ τούτου καί άλλων χωρίων βεβαιοϋται ότι ό
Ηρόδοτος έγίνωσκεν έξ αυτοψίας τους τόπους τούτους.
,!) Πρβ. τάς θέσεις τών λιμένων τούτων εν τοις παρενθ. πίν. Α'
Ζ' Η', τοΰ δέ Βορείου εν είκ. 3" Φ 71 9Τ 92' 95* 97.
7) Παρ' Άθψ. Α' 27β-ί = Κοο1ν Ργ§. Οοιϊι. 6γ. σελ. 243 αριθ.
(!-■> (εκ τών Φορμοψόρων) «αί Παγασαί δούλους καί στιγματίας
παρέχουσι».
Α. Αί άναακαφαΐ και έ'ρευναι
(είκών 93 το Β), όπου κατόπιν θα ίδρύθη υπό των Δημη-
τριέων έτερον τοΰ "Ηρωος Έννοδίου, ϊσως σχετικόν τω πα-
λαιοτέρα», ' ού έξαίρετον άνάγλυφον, άλλ' ελλιπές δυστυχώς,
των λεγομένων γραφικών, εΰρομεν εν τω δευτέρω επίσης
πύργω έντετειχισμένον (βλ. άνω σελ. 29), κατά την Γ' π.
Χρ.^έκατονταετηρίδα ποιηθέν.
Άλλα και τάφοι πολλοί και συντρίμματα αγγείων, κατά
τον λόφον μάλιστα «Ταρσανάν» ευρεθέντα, καί τίνα ίχνη
μικρών κτισμάτων βεβαιοΰσιν ότι κατωκοΰντο ένταΰθα αί
προϊστορικαΐ ΠαγασαΙ και κατά την άρχαϊκήν περίοδον
(άκων 91" 92)• αν ήτο δε κατ' αυτήν τετειχισμένη ή πόλις,
δεν δύναται τις νΰν νά βεβαίωση- εκ τών άχρι τοΰδε ανα-
σκαφών ουδέν σαφές σημεϊον τειχισμοΰ αρχαϊκού'-' ήλθεν
εις φώς• ϊσως ύπήρχον μονήρη τινά τειχίσματα επί τών
στρατηγικωτέρων θέσεων, οϊας άποτελοϋσιν οί παρά τήν
Βόρειο ν καί Άνατολικήν άκτήν λόφοι" (είκών 93- 95' 97),
άτινα κατόπιν έξηφάνισαν τά πολλά οϊ τε τειχισμοί Φι-
συνεκεντρώθη ό στόλος τών Ελλήνων ευθύς μετά την εν
Σαλαμΐνι ναυμαχίαν, όν φέρεται ό Θεμιστοκλής ότι έσκέ-
φθη νά έμπρήση, ϊνα παραμείνωσιν αί Αθήναι μόνη ισχυρά
ναυτική δύναμις- βεβαιοϋται δ' επίσης ή πληροφορία, περί
υπάρξεως λιμένος σημαντικού εν Παγασαΐς, υπό τοϋ Ηρο-
δότου, "' λέγοντος ότι ολίγον προ της ναυμαχίας εκείνης ό
στόλος τοΰ Ξέρξου, είσπλεύσας εις τον κόλπον, κατηυθύνετο
εις Παγασάς, παράλιόν τίνα πόλιν και βεβαίως άξιόλογολ',
ουχί θέσιν άπλήν διότι καί ύ όλος κόλπος καλείται έξ
αυτής έκτοτε Παγασάΐος, Παγααίτης, (Παγασικδς παρά ΓΓλι-
νίω Δ' 72 — ) Παγαπιτικός.
Νοείται δέ πιθανώτατα τοιούτος λιμήν ό εξωτερικός,
ό έ'τερος ή αμφότεροι, ους νύν κατέχουσιν αί μεγάλαι καί
μικραί Άλυκαί υπό τά «Καλύβια», καί περαιτέρω Νοτίως
αυτών (είκών 75 το π- 78 το π-π' 93• 95" 96• 97), ουχί δέ
ό Βόρειος, ό κατά τον άκρότατον μυχον τοϋ κόλπου με-
ταξύ τού νύν Βόλου και τής αρχαίας ακτής κείμενος• β διότι
Είκών 95. Τά Βόρεια καί Ανατολικά τών Φεραϊκών Παγασών (συνέχεια της εϊκ. 94). Π-Π'-Π"--τά τείχη τών Παγασών τούτων Λ = ό μέγας
έξοοτερικός κλειστός λιμήν Β = ό Βόρειος λιμήν τών προϊστορικών Παγασών Ι=ή Ίωλκός- Τ = ό λόφος «Ταρσανάς.• Α = οί τειχιζόμενοι
ύπύ Φιλίππου τοϋ Β' Ανατολικοί λόφοι- Ν = ή Νήλεια, νυν <Γοριτσα»• Π-=ή κορυφή τοϋ Πηλίου μετά τοϋ ίεροΰ τοϋ Διός Ακραίου.
λίππου τοϋ Β' καί αί οίκίαι, τά τείχη καί τά λοιπά δημό-
σια καί ιδιωτικά κτίσματα τής πολυάνθρωπου Δημητριάδος.
Πάντως όμως αί αρχαϊκά! ΠαγασαΙ ήσαν ένταΰθα πό-
λις μετ' αξιόλογου λιμένος περί τάς αρχάς τής Ε'π. Χρ. εκα-
τό νταετηρίδος- διότι, καθ' ά αναφέρει ό Πλούταρχος,' εν αύτω
') "Αν Έννόδιος, Έννοδία είναι διαλεκτική εκφορά τοϋ Ένόδιος
Ένοδία, δπερ φαίνεται πιθανώτατον, ή σχέσις αυτών προς το έπί-
θετον 'Ε/ιβάσιος είναι καταφανής• οΰτα>ς οί Δημητριεΐς θα αποκα-
τέστησαν υπό νέον δνομα πάλαιαν τοιαΰτην λατρείαν διότι εΰρομεν
πλην τών άνω μνημονευθέντων, εν τω χώρω τ°ΰ ίεροΰ τής Πασι-
κράτας, βωμόν αναθηματικόν τη Έννοδία, ης καί άλλοθεν ή εν Θεσ-
σαλία λατρεία αποδεικνύεται θερμή- βλ. καί επί νομίσματος Αλεξάν-
δρου τοΰ Φεραίου το «Έννοδίας; παρά Κβίβΐη^ εν Διεθν. Έφημ.
Νομισμ. Άρχαιολ. 1!•0Γ> σελ. 175.
2) Ή εν Πρακτικόϊς 1907 17Γ) εικασία μου δτι ό εσωτερικός
πρώτος μέγας πύργος έποιήθη κατά τήν Ε' π. Χρ. εκατονταετηρίδα
δεν είναι ακριβής• διότι, ά'ν τις άπίδη εις τον ρυθμόν αΰτοΰ, άνω εν
είκ. 12' 14' 16* 17' 1!*' 20- Γ>!)• 65-691 73 δηλοΰμενον, θά θεώρηση
αυτόν της Δ' π. Χρ. έκατονταετηρίδος, ως άποδεικνΰομεν κάτω εν
σελ. 81-82.
Λ) Τήν σπουδαίαν στρατηγικήν αυτών σημασίαν κατ' εχθροΰ
επερχομένου από θαλάσσης, δηλοΰσι διατηρούμενα νΰν επί τίνων
αυτών μεγάλα πυροβολεία, υπό τε τών Τούρκων καί υπό τών Ελ-
λήνων πρό τίνων δεκάδων ετών ποιηθέντα.
4) Β. Θεμιοτ. κ' «έπεΐ γάρ ό τών Ελλήνων στόλος, άπηλλαγ-
μένου Ξέρξου, κατήρεν εις Παγασάς καί διεχείμαζε, δημηγορών εν
εν τινι μέν τών πρώτων ό εμπρησμός συγκεντρωθέντος
μεγάλου αρχαϊκού στόλου ήτο καί δυνατός καί εύκολος,
ένεκα δέ τοϋ στενοϋ καί ενός μόνου προς έξοδον στο-
μίου, διότι ήσαν κλειστοί, ώς προείπομεν, απέβαινε καί άφυ-
κτος• εν δέ τω Βορείω, όντι άναπεπταμένω, λίαν παιδα-
ριωδώς θά ήδύνατό τις νά επιχείρηση μετ' επιτυχίας έιι-
πρησμόν πλοίων, ύπαρχούσης πανταχόθεν καί προς τήν έπί-
πεδον έτι καί αμμώδη ξηράν διαφυγής, ώς εμφαίνεται ιδίως
εν είκ. 3' Φ 7' 9ϊ 92.
Τέλος αναφέρονται ώρισμένως αί άρχαϊκαί ΠαγασαΙ
ώς πύλις περί τά μέσα τής Ε' π. Χρ. έκατονταετηρίδος, ώς
έμπόριον δούλων, λίαν διάσημον, υπό τοϋ κωμικοΰ ποιη-
τοϋ Έρμίππου-' ή ίδιότης αύτη ύποδηλοϊ ότι πρόκειται
περί πλήρως, ή τουλάχιστον αρκούντως ασφαλώς τετειχι-
τοΐς Άθηναίοις (ενν. Θεμιστοκλής) έ'φη ... το νεώριον έμπρήσαι δια-
νοεΐσθαι τών Έλλήνα)ν».
Γ') Ζ' 193 «κάμψαντες δέ (ενν. οί βάρβαροι) τήν άκρην Μαγνη-
σίης (το νΰν «Τρίκερι») Ίθέαν έ'πλεον ες τον κόλπον, τον επί Πα-
γααέων φέροντα»• εκ τούτου καί άλλων χωρίων βεβαιοϋται ότι ό
Ηρόδοτος έγίνωσκεν έξ αυτοψίας τους τόπους τούτους.
,!) Πρβ. τάς θέσεις τών λιμένων τούτων εν τοις παρενθ. πίν. Α'
Ζ' Η', τοΰ δέ Βορείου εν είκ. 3" Φ 71 9Τ 92' 95* 97.
7) Παρ' Άθψ. Α' 27β-ί = Κοο1ν Ργ§. Οοιϊι. 6γ. σελ. 243 αριθ.
(!-■> (εκ τών Φορμοψόρων) «αί Παγασαί δούλους καί στιγματίας
παρέχουσι».