DOI article:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0089
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPKZYWNICKIE
63
jącym na łonie sprawiedliwych 28. Motyw ten różni się od znanych mi
przykładów tym, że Belzebub na malowidle koprzywnickim nie przyciska
do piersi umieszczonego na jego kolanach grzesznika, ale pomaga cią-
gnąć diabłom spętaną łańcuchem grupę grzeszników. Diabły o ludzkim
korpusie, na głowach mają rogi, stopy ich opatrzone są w szpony 29. Rogi
to motyw zapożyczony od kozłów, zaś szpony od orłów, które przez sym-
bolikę średniowieczną były często uważane za symbol zła 30. Motyw po-
wiązania grupy grzeszników łańcuchem był stosowany powszechnie w
XIV wieku 31.
Koprzywnicki Sąd Ostateczny zawiera w sobie wszystkie podstawowe
składniki tego tematu, a więc grupę Deesis, oddzielenie zbawionych od po-
tępionych, zmartwychwstanie zmarłych, piekło i raj. Na tle malarskiej
produkcji krajów Europy środkowej, z którymi może być porównywany,
jego redakcja nie wydaje się uboga, a nawet można stwierdzić, że stanowi,
jedną z bardziej rozbudowanych32. Kompozycja koprzywnickiego Sądu
rozgrywającego się w jednej strefie, nie wprowadzając podziału na strefę
niebiańską, świętą i ziemską, czego na ogół przestrzegano w przodujących
dziełach epoki — wynika — jak wolno sądzić — z założeń ogólnych pro-
gramu treściowego całego malowidła. Autor tego programu wyraźnie zmie-
rzał do powiązania i jednocześnie skontrastowania Sądu z przedstawienia-
mi dolnej strefy.
Koprzywnicki Sąd Ostateczny, jak już powiedziano, charakteryzuje się
układem, w którym więcej miejsca poświęcono stronie potępionych i przed-
stawieniu piekła, co spowodowało pewne zubożenie wątku tematycznego
zbawionych i Raju. Badania konserwatorskie wykluczyły możliwość ist-
nienia na ścianie wschodniej prezbiterium innych fragmentów malowidła,.
ficzny Belzebuba pojawił się we Francji w XII w. H. S c h a d e, Ddmonen und Mon-
stren. Gestaltungen des Bosen in der Kunst des friihen Mittelalters. Regensburg
1962, s. 22 - 23.
29 Ten typ ikonograficzny diabłów stał się powszechny i obiegowy od XI w.
O. E r i c h, op. cit., s. 63.
30 Orzeł jest ptakiem drapieżnym o ostrych pazurach, szybko chwytającym, ko-
jarzy się z szatanem, „który przewędrował ziemię łapiąc grzeszników” i „od którego
nawet ostatniego spojrzenia dusze giną”.
31 Motyw powiązania łańcuchem grupy grzeszników pojawił się w końcu XII w.
w Saint Trophime w Arles, Ł. Re a u, Iconographie de l’art chretien, t. II, Paris 1957.
s. 738, W. H. M u 1 b e, op. cit., s. 76 i był powszechnie stosowany we francuskiej rzeź-
bie portalowej, a także malarstwie ściennym Nadrenii, por. np. malowidła w Nieder-
mendig, Brauweiler, P. C1 e m en, op. cit., s. 102, 121, il. 128 i 156, natomiast, nie
obserwuje się tego motywu w malarstwie francuskim. P. D e s c h a m p s, M. Thi-
h o u t, op. cit, W Polsce motyw pojawił się u św. Jakuba w Toruniu, M. Mich-
n o w s k a, op. cit., il. 15.
32 Równie rozbudowane przykłady występują np.: w Żehra i niektórych malowi-
dłach nadreńskieh (Alken, Niedermendig).
63
jącym na łonie sprawiedliwych 28. Motyw ten różni się od znanych mi
przykładów tym, że Belzebub na malowidle koprzywnickim nie przyciska
do piersi umieszczonego na jego kolanach grzesznika, ale pomaga cią-
gnąć diabłom spętaną łańcuchem grupę grzeszników. Diabły o ludzkim
korpusie, na głowach mają rogi, stopy ich opatrzone są w szpony 29. Rogi
to motyw zapożyczony od kozłów, zaś szpony od orłów, które przez sym-
bolikę średniowieczną były często uważane za symbol zła 30. Motyw po-
wiązania grupy grzeszników łańcuchem był stosowany powszechnie w
XIV wieku 31.
Koprzywnicki Sąd Ostateczny zawiera w sobie wszystkie podstawowe
składniki tego tematu, a więc grupę Deesis, oddzielenie zbawionych od po-
tępionych, zmartwychwstanie zmarłych, piekło i raj. Na tle malarskiej
produkcji krajów Europy środkowej, z którymi może być porównywany,
jego redakcja nie wydaje się uboga, a nawet można stwierdzić, że stanowi,
jedną z bardziej rozbudowanych32. Kompozycja koprzywnickiego Sądu
rozgrywającego się w jednej strefie, nie wprowadzając podziału na strefę
niebiańską, świętą i ziemską, czego na ogół przestrzegano w przodujących
dziełach epoki — wynika — jak wolno sądzić — z założeń ogólnych pro-
gramu treściowego całego malowidła. Autor tego programu wyraźnie zmie-
rzał do powiązania i jednocześnie skontrastowania Sądu z przedstawienia-
mi dolnej strefy.
Koprzywnicki Sąd Ostateczny, jak już powiedziano, charakteryzuje się
układem, w którym więcej miejsca poświęcono stronie potępionych i przed-
stawieniu piekła, co spowodowało pewne zubożenie wątku tematycznego
zbawionych i Raju. Badania konserwatorskie wykluczyły możliwość ist-
nienia na ścianie wschodniej prezbiterium innych fragmentów malowidła,.
ficzny Belzebuba pojawił się we Francji w XII w. H. S c h a d e, Ddmonen und Mon-
stren. Gestaltungen des Bosen in der Kunst des friihen Mittelalters. Regensburg
1962, s. 22 - 23.
29 Ten typ ikonograficzny diabłów stał się powszechny i obiegowy od XI w.
O. E r i c h, op. cit., s. 63.
30 Orzeł jest ptakiem drapieżnym o ostrych pazurach, szybko chwytającym, ko-
jarzy się z szatanem, „który przewędrował ziemię łapiąc grzeszników” i „od którego
nawet ostatniego spojrzenia dusze giną”.
31 Motyw powiązania łańcuchem grupy grzeszników pojawił się w końcu XII w.
w Saint Trophime w Arles, Ł. Re a u, Iconographie de l’art chretien, t. II, Paris 1957.
s. 738, W. H. M u 1 b e, op. cit., s. 76 i był powszechnie stosowany we francuskiej rzeź-
bie portalowej, a także malarstwie ściennym Nadrenii, por. np. malowidła w Nieder-
mendig, Brauweiler, P. C1 e m en, op. cit., s. 102, 121, il. 128 i 156, natomiast, nie
obserwuje się tego motywu w malarstwie francuskim. P. D e s c h a m p s, M. Thi-
h o u t, op. cit, W Polsce motyw pojawił się u św. Jakuba w Toruniu, M. Mich-
n o w s k a, op. cit., il. 15.
32 Równie rozbudowane przykłady występują np.: w Żehra i niektórych malowi-
dłach nadreńskieh (Alken, Niedermendig).