DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0107
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPRZYWNICKIE
75
le odkupienia i zbawcze działanie krzyża. Chrystus bowiem przez swoją
mękę wyjednał dla ludzkości łaskę zmartwychwstania ciał, która została
utracona przez nieposłuszeństwo pierwszych rodziców.
Pod niezachowaną już dziś postacią Marii orędowniczki w scenie Są-
du Ostatecznego umieszczona została postać Mater Misericordiae. Jak się
zdaje, można tu mówić o niewątpliwym związku treściowym między tą
postacią a sceną Sądu Ostatecznego. Istnieje bowiem szereg przedstawień
Sądu, w których postać Marii orędowniczki została zastąpiona przez Marię
w płaszczu opiekuńczym. Wprowadzenie tego typu ikonograficznego Ma-
rii do sceny Sądu wydaje się całkowicie uzasadnione wiarą w jej miłosier-
dzie, w miłość do ludzi, wreszcie przekonaniem, że jej prośba zostanie
przez najwyższego Sędziego wysłuchana 70. Idea ta znalazła odzwiercie-
dlenie w licznych legendach, wizjach, kazaniach, a także w sztuce 7i. Po-
wtórzenie postaci Marii na malowidle koprzywnickim zdaje się wynikać
z chęci podkreślenia jej roli, jako ,,Advocata”, z drugiej zaś — ma z całą
pewnością związek z nabożeństwem Cystersów do iei osoby, a przede
wszystkim właśnie do Mater Misericordiae 72.
Powstałe w końcu XIV w. malowidło w Żehfa przedstawia połączone
.w jedno drzewo — Drzewo Krzyża i Drzewo Wiadomości. Krzyż jest tu
drzewem z pniem i gałęziami ściętymi (Astkreuz). Wokół pnia owinięty
jest wąż, od którego przyjmuje jabłko Ewa. Obok Ewy umieszczona zo-
stała postać Adama i ręka krusząca wrota piekieł. Ponad Pierwszymi Ro-
dzicami znajduje się Synagoga. Po przeciwnej stronie umieszczono scenę
Wypędzenia z Raju, a nad nią Eklezję. Działające ręce Krzyża nie są
z nim złączone, lecz działają niezależnie.
Ponieważ malowidło w Żehfa stanowi jedyny przykład przedstawie-
nia Żyjącego Krzyża powstały — jak polichromia koprzywnicka — w koń-
cu XIV wieku, należy zastanowić się nad relacją obu dzieł. Jak się zdaje,
twórca programu ikonograficznego malowidła słowackiego wzorował się
na koprzywnickim.
Na malowidle w Żehfa zostały ze sobą spojone w sposób uproszczony
70 V. S u s s m a n n, op. cit., s. 336 - 337, il. 32. R. Van Marle, The Development.
of the Italian School of Painting, t. I, The Hague 1923, s. 407 - 408. Na malowidle
ściennym w Dalesicach, z I ćwierci XIV w. pod postacią Chrystusa Sędziego wy-
obrażono Mater Misericordiae. Got. nast. malba, op. cit., s. 168; podobnie w kościele
św. Jana w Toruniu, ok. 1388, M. M i c h n o w s k a. Ze studiów nad XIV-wiecznym
poliptykiem toruńskim. Teka Komisji Historii Sztuki, t. II, 1961, s. 203 - 204.
71 V. S u s s m a n n, op. cit., s. 296.
72 V. Sussmann, op. cit., s. 12; L. S i 1 v y, L’orgine de la „Vierge de Miseri-
cordę”. Gazette des Beaux-Arts, t. XXXIV, 1905, s. 401 - 405. E. B e i t, z, Caesarius
von Heisterbach und die bildende Kunst. Augsburg 1926, s. 9, 40, 43. P. D e c h a m p s,
La Vierge au manteau dans les peintures murales de la fin du Moyen Age. W: Scritti
di Storia delTarte in onore di Mario Salmi, t. II, Roma 1962, s. 176.
75
le odkupienia i zbawcze działanie krzyża. Chrystus bowiem przez swoją
mękę wyjednał dla ludzkości łaskę zmartwychwstania ciał, która została
utracona przez nieposłuszeństwo pierwszych rodziców.
Pod niezachowaną już dziś postacią Marii orędowniczki w scenie Są-
du Ostatecznego umieszczona została postać Mater Misericordiae. Jak się
zdaje, można tu mówić o niewątpliwym związku treściowym między tą
postacią a sceną Sądu Ostatecznego. Istnieje bowiem szereg przedstawień
Sądu, w których postać Marii orędowniczki została zastąpiona przez Marię
w płaszczu opiekuńczym. Wprowadzenie tego typu ikonograficznego Ma-
rii do sceny Sądu wydaje się całkowicie uzasadnione wiarą w jej miłosier-
dzie, w miłość do ludzi, wreszcie przekonaniem, że jej prośba zostanie
przez najwyższego Sędziego wysłuchana 70. Idea ta znalazła odzwiercie-
dlenie w licznych legendach, wizjach, kazaniach, a także w sztuce 7i. Po-
wtórzenie postaci Marii na malowidle koprzywnickim zdaje się wynikać
z chęci podkreślenia jej roli, jako ,,Advocata”, z drugiej zaś — ma z całą
pewnością związek z nabożeństwem Cystersów do iei osoby, a przede
wszystkim właśnie do Mater Misericordiae 72.
Powstałe w końcu XIV w. malowidło w Żehfa przedstawia połączone
.w jedno drzewo — Drzewo Krzyża i Drzewo Wiadomości. Krzyż jest tu
drzewem z pniem i gałęziami ściętymi (Astkreuz). Wokół pnia owinięty
jest wąż, od którego przyjmuje jabłko Ewa. Obok Ewy umieszczona zo-
stała postać Adama i ręka krusząca wrota piekieł. Ponad Pierwszymi Ro-
dzicami znajduje się Synagoga. Po przeciwnej stronie umieszczono scenę
Wypędzenia z Raju, a nad nią Eklezję. Działające ręce Krzyża nie są
z nim złączone, lecz działają niezależnie.
Ponieważ malowidło w Żehfa stanowi jedyny przykład przedstawie-
nia Żyjącego Krzyża powstały — jak polichromia koprzywnicka — w koń-
cu XIV wieku, należy zastanowić się nad relacją obu dzieł. Jak się zdaje,
twórca programu ikonograficznego malowidła słowackiego wzorował się
na koprzywnickim.
Na malowidle w Żehfa zostały ze sobą spojone w sposób uproszczony
70 V. S u s s m a n n, op. cit., s. 336 - 337, il. 32. R. Van Marle, The Development.
of the Italian School of Painting, t. I, The Hague 1923, s. 407 - 408. Na malowidle
ściennym w Dalesicach, z I ćwierci XIV w. pod postacią Chrystusa Sędziego wy-
obrażono Mater Misericordiae. Got. nast. malba, op. cit., s. 168; podobnie w kościele
św. Jana w Toruniu, ok. 1388, M. M i c h n o w s k a. Ze studiów nad XIV-wiecznym
poliptykiem toruńskim. Teka Komisji Historii Sztuki, t. II, 1961, s. 203 - 204.
71 V. S u s s m a n n, op. cit., s. 296.
72 V. Sussmann, op. cit., s. 12; L. S i 1 v y, L’orgine de la „Vierge de Miseri-
cordę”. Gazette des Beaux-Arts, t. XXXIV, 1905, s. 401 - 405. E. B e i t, z, Caesarius
von Heisterbach und die bildende Kunst. Augsburg 1926, s. 9, 40, 43. P. D e c h a m p s,
La Vierge au manteau dans les peintures murales de la fin du Moyen Age. W: Scritti
di Storia delTarte in onore di Mario Salmi, t. II, Roma 1962, s. 176.