DOI Artikel:
Kalinowski, Konstanty: Motyw tonącego okrętu w malarstwie Iwana K. Ajwazowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0154
118
K. KALINOWSKI
stylowych tak charakterystycznych dla tego wieku. Takie modelowe uję-
cie sztuki XIX stulecia zrealizował w swojej książce Werner Hofmann 3.
Również inne prace poświęcone różnorodnym motywom malarstwa XIX
wieku przyniosły szereg interesujących spostrzeżeń 4.
Motyw, w ujęciu badaczy sztuki XIX wieku 5, ma przede wszystkim
charakter formalny, wizualny, lecz zarazem jest on także nośnikiem okreś-
lonych treści. Motyw nie jest jednak jednoznaczny z tematyką czy tym,
co określamy jako ideę dzieła, gdyż o jego istocie decyduje głównie jego
obrazowy charakter. Właśnie charakter obrazowy decyduje o możliwości
wykorzystania motywu jako istotnego elementu poznawczego w badaniach
nad sztuką 6. Motyw nie ogranicza się tylko do przedstawienia danego obiek-
tu (okrętu, okna, burzy), lecz także prezentuje przebieg określonego wy-
darzenia w które ów obiekt jest włączony. Obrazowy charakter obiektu
i działania powoduje, że w określonych fazach malarstwa motywy często
wykorzystywane nabierają charakteru symboli. Zasadniczą cechą tak wy-
eksplikowanego motywu jest jego dwuwarstwowość — istnienie warstwy
obrazowej i semantycznej, których odczytanie w możliwie pełnym zakre-
sie jest zadaniem badań nad motywami7. Zdaniem Schmolla 8 jest to za-
stosowanie badań ikonograficznych i ikonologicznych wobec zjawisk arty-
stycznych XIX wieku, z pewnymi oczywiście modyfikacjami wynikają-
cymi ze specyfiki materiału zabytkowego — „ikonologia sztuki nowocze-
snej”.
Poszukiwania zróżnicowanego, a zarazem bardziej obiektywnego, obra-
zu zjawisk artystycznych oraz próby konstruowania nowego modelu sztuki
XIX wieku nie objęły jak dotąd niezmiernie interesującego materiału, ja-
! Hofmann, op. cit.
4 L. E i t n e r, The open Window and the stormtossed Boat. An Essay in the
Iconography of Romanticism. The Art Bulletin, 37, 1955, s. 281 - 290; H. Ladendorf,
Die Motirkunde und die Malerei des 19. Jahrhunderts. W: Festschrift E. Trautscholdt.
Hamburg 1965, s. 173 - 188; zbiór studiów w tomie Beitrage zur Motivkunde des
19. Jahrhunderts. Miinchen 1970; J. Białostocki, Od heroicznych grobowców do
pogrzebu chłopa. W: Ikonografia romantyczna. Warszawa 1977, s. 117 - 144. A. B. H o 1-
comb, The Bridge in the Middle Distance. Symbólic elements in Romantic hand-
scape. The Art Quarterly, t. 37, 1974, nr 1, s. 31 - 59.
6 Problematykę badań nad motywami w literaturoznawstwie omawia E. Fren-
z e 1, Stand der Stoff-, Motiv- und Symbolforschung in der Literaturwissenschaft.
W: Beitrage zur Motivkunde .. ., op. cit., s. 253 - 261, referując tezy większej pracy
tejże, Stoff-, Motiv- und Symbolforschung. Stuttgart 1966; por. także E. Sarnow-
ska-Temeriusz, W kręgu badań tematologicznych. W; Problemy metodologiczne
współczesnego literaturoznawstwa. Kraków 1976, s. 145 - 171.
6 J. A. Schmoll gen. Eisenwerth, Zur Methodischen Abgrenzung der Motiv-
kunde. W: Beitrage zur Motivkunde ..., op. cit., s. 9 - 12.
7 Tamże, s. 11.
8 Tamże. s. 11.
K. KALINOWSKI
stylowych tak charakterystycznych dla tego wieku. Takie modelowe uję-
cie sztuki XIX stulecia zrealizował w swojej książce Werner Hofmann 3.
Również inne prace poświęcone różnorodnym motywom malarstwa XIX
wieku przyniosły szereg interesujących spostrzeżeń 4.
Motyw, w ujęciu badaczy sztuki XIX wieku 5, ma przede wszystkim
charakter formalny, wizualny, lecz zarazem jest on także nośnikiem okreś-
lonych treści. Motyw nie jest jednak jednoznaczny z tematyką czy tym,
co określamy jako ideę dzieła, gdyż o jego istocie decyduje głównie jego
obrazowy charakter. Właśnie charakter obrazowy decyduje o możliwości
wykorzystania motywu jako istotnego elementu poznawczego w badaniach
nad sztuką 6. Motyw nie ogranicza się tylko do przedstawienia danego obiek-
tu (okrętu, okna, burzy), lecz także prezentuje przebieg określonego wy-
darzenia w które ów obiekt jest włączony. Obrazowy charakter obiektu
i działania powoduje, że w określonych fazach malarstwa motywy często
wykorzystywane nabierają charakteru symboli. Zasadniczą cechą tak wy-
eksplikowanego motywu jest jego dwuwarstwowość — istnienie warstwy
obrazowej i semantycznej, których odczytanie w możliwie pełnym zakre-
sie jest zadaniem badań nad motywami7. Zdaniem Schmolla 8 jest to za-
stosowanie badań ikonograficznych i ikonologicznych wobec zjawisk arty-
stycznych XIX wieku, z pewnymi oczywiście modyfikacjami wynikają-
cymi ze specyfiki materiału zabytkowego — „ikonologia sztuki nowocze-
snej”.
Poszukiwania zróżnicowanego, a zarazem bardziej obiektywnego, obra-
zu zjawisk artystycznych oraz próby konstruowania nowego modelu sztuki
XIX wieku nie objęły jak dotąd niezmiernie interesującego materiału, ja-
! Hofmann, op. cit.
4 L. E i t n e r, The open Window and the stormtossed Boat. An Essay in the
Iconography of Romanticism. The Art Bulletin, 37, 1955, s. 281 - 290; H. Ladendorf,
Die Motirkunde und die Malerei des 19. Jahrhunderts. W: Festschrift E. Trautscholdt.
Hamburg 1965, s. 173 - 188; zbiór studiów w tomie Beitrage zur Motivkunde des
19. Jahrhunderts. Miinchen 1970; J. Białostocki, Od heroicznych grobowców do
pogrzebu chłopa. W: Ikonografia romantyczna. Warszawa 1977, s. 117 - 144. A. B. H o 1-
comb, The Bridge in the Middle Distance. Symbólic elements in Romantic hand-
scape. The Art Quarterly, t. 37, 1974, nr 1, s. 31 - 59.
6 Problematykę badań nad motywami w literaturoznawstwie omawia E. Fren-
z e 1, Stand der Stoff-, Motiv- und Symbolforschung in der Literaturwissenschaft.
W: Beitrage zur Motivkunde .. ., op. cit., s. 253 - 261, referując tezy większej pracy
tejże, Stoff-, Motiv- und Symbolforschung. Stuttgart 1966; por. także E. Sarnow-
ska-Temeriusz, W kręgu badań tematologicznych. W; Problemy metodologiczne
współczesnego literaturoznawstwa. Kraków 1976, s. 145 - 171.
6 J. A. Schmoll gen. Eisenwerth, Zur Methodischen Abgrenzung der Motiv-
kunde. W: Beitrage zur Motivkunde ..., op. cit., s. 9 - 12.
7 Tamże, s. 11.
8 Tamże. s. 11.