130

K. KALINOWSKI

roku 56. Wariant kompozycji „Fali” prezentował obraz „Burza na Morzu
Azowskim” (1889) z masztami tonącego okrętu wśród fal57.

W późnych pracach wykorzystywał Ajwazowski wielokrotnie wcześ-
niej stosowane ujęcie kompozycyjne. Na przykład w „Burzy” (1892) 58 (ii. 7)
powtarza zasadnicze rozwiązanie kompozycyjne „Dziewiątej fali'. Na
pierwszym planie o rozjaśnionej tonacji barwnej, którego głębia prze-
strzenna zaznaczona jest charakterystycznym rekwizytem, przekątnie usta-
wioną tratwą, umieszczona jest grupa rozbitków. Dalszy plan jest ciem-
ny z niewyraźną sylwetką tonącego statku. Dramatyzm wydarzenia pod-
kreślony jest walorowymi kontrastami dużych płaszczyzn koloru. Mamy
tutaj wyraźny powrót do konwencji wczesnych, malowniczych, konstruo-
wanych kompozycji.

Na zakończenie przeglądu obrazów poświęconych interesującemu nas
motywowi należy zaprezentować kilka płócien o odmiennym charakterze
obrazowania. Są to „Tonący żaglowiec” (189 4) 59 (il. 9), „Tonący statek” B0,
„Tonący żaglowiec” 61 i „Wschód księżyca nad Feodosją” (1892) z wrakiem
osiadłego na mieliźnie statku na horyzoncie62. O odrębności tych dzieł
stanowi odejście od wysokiego punktu widzenia i umieszczenie horyzon-
tu na wysokości oczu widza oraz przybliżenie samego wydarzenia, dzięki
czemu uzyskano wrażenie bezpośredniości obserwacji i łatwiejszy odoiór
emocjonalny. W połączeniu z typową dla Ajwazowskiego wiernością deta-
lu i realistyczną formułą odwzorowania rzeczywistości uzyskały one rea-
listyczny charakter, podkreślony impresyjną często interpretacją formy
i koloru. Zarazem jednak technika atelierowego komponowania upodabnia
te płótna do rodzajowego malarstwa holenderskiego XVII i XVIII wieku
i do współczesnego malarstwa belgijskiego i holenderskiego, kontynuują-
cego tradycje rodzajowej, północnej mariny — dzieł L. Artana (1837 -
- 1890), H. Schaepsa (1826 - 1870), H. Schaefelsa (1827 - 1904) czy J. A. M.
Jacobsa (1812 - 1879).

4

Strukturę obrazowania omawianych płócien i ich formę wyjaśnia w
znacznej mierze system ich realizacji. Ajwazowski poza sporadycznymi
okazjami w początkach kariery artystycznej nie pracował nigdy w ple-

56 Timm, op. cit., il. 71, 72.

57 BapcaMOB, Aubci308ckuu, s. 124, dawniej w zbiorach L. A. Rusłanowej.

58 Ol. pl. 144,5X108 cm, wł. Galeria Malarstwa im. Ajwazowskiego w Feodosji.
BapcaMOB, AueasoncKuu, s. 208, il. s. 204; BapcaMOB-2, tabl. 38.

59 Akwarela 16,5X25 cm. Państwowe Muzeum Rosyjskie w Leningradzie.

60 BapcaMOB, Aiiea300CKuu, il. s. 247.

61 Sepia, BapcaMOB, AueasoocKuu, il. s. 259.

82 Ol. pł. 96X194,5 cm. Galeria Malarstwa im. Ajwazowskiego w Feodosji, Bap-
caMOB, Auea3oecKuCi, s. 203, BapcaMOB-2, tabl. 35.