DOI Artikel:
Brendel, János: Rodczenko - produktywizm - Proletkult: uwagi na marginesie monografii artysty
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0249
RODCZENKO — PRODUKTYWIZM — PHOLETKULT
197
Mimo wskazanych podobieństw pomiędzy Proletkultem a Produktywi-
zmem istnieją także różnice. Jedna z zasadniczych sprzeczności zawarta
jest w ich stosunku do rewolucji, a zatem do samej sztuki. Proletkult wal-
czył, jego celem było dokonanie proletariackiej rewolucji, zburzenie spo-
łeczeństwa klasowego, poprzez stworzenie kultury proletariackiej. Sztuka
była środkiem do osiągnięcia tego celu. Konstruktywiści zaś na gruncie
dokonanej już rewolucji proponowali rewolucję artystyczną, jako środek
pomocny w budowie komunizmu. Można powiedzieć, że mając daleko za
sobą ówczesny etap sztuki i „świadomości” Proletkultu, konstruktywiści
zajęli wobec niego pozycję awangardową. Dlatego też hasło „śmierci sztu-
ki” odnosiło się w obydwu wypadkach do diametralnie różnych pojęć, W
wypadku Proletkultu do treści sztuki burżuazyjnej, w wypadku produk-
tywizmu do formy rozumianej jako „malarstwo sztalugowe”. Dla sztuki
Proletkultu ideologia pozostała najwyższą wartością. Forma pozo-
stała na marginesie ich zainteresowań. Dyskusje, o ile toczyły się na ten
temat, odnosiły się wyłącznie do perfekcji profesjonalnej, a więc nie do
koncepcji budowy dzieła, wobec której większość teoretyków Proletkultu
wykazywała stosunek obojętny, o ile nie negatywny. To stanowisko Pro-
letkultu Kalinin podsumował następująco: „Należy uchwycić tylko pro-
letariacką treść klasową i ukazać jej siłę i osiągnięcia. Nie można dopuścić
do tego, by źle wyrażona treść, z punktu widzenia artystycznego, wprowa-
dzała w błąd, by [forma —- J.B.] stała się przeszkodą na drodze socjali-
stycznej twórczości wiernej klasie” u. Badacz Proletkultu i futuryzmu
L. Saragina podkreśla, że forma w ideologii proletkultowskiej „jest tylko
przesądem, pozostałością świadomości burżuazyjnej” 33. Ci, którzy zajmo-
wali inne stanowiska zmuszeni byli do opuszczenia szeregów Proletkultu.
Tak powstała w roku 1920 grupa pisarzy proletariackich „Kuźnica”, która
„głosiła walkę o sztukę na wysokim poziomie artystycznym, o doskonałej
formie artystycznej” 36.
W efekcie dzieła obrazowe proletkultowców niewiele różniły się od tak
atakowanych obrazów „sztuki burżuazyjnej”. Wyróżniała je nieporadność
i brak warsztatu profesjonalnego artysty. Uwagi Sartra, dotyczące podob-
nej problematyki realizmu socjalistycznego, rzucają również światło na
błędne założenia Proletkultu: „Zły malarz szuka typów. Proponuje robot-
nika — pewnego robotnika. — Cóż można myśleć o pewnym robotniku?
Nieskończone mnóstwo rzeczy sprzecznych” 37.
Tarabukin zajmował wręcz odmienne stanowisko -— akcentował mi-
34 Cytuję za: L. Saragina, A tómegek kulturaja a Proletkult es Futurizmus
elmeleteben es gyakorlataban. Helikon XII, Budapest 1966 s. 227.
35 Tamże, s. 227.
3(1 L. Skvorcova, A Kuznyica. Helikon XII, Budapest 1966 s. 19.
37 J. P. S a r t r e, Czym jest literatura'!, Warszawa 1968, s. 104.
197
Mimo wskazanych podobieństw pomiędzy Proletkultem a Produktywi-
zmem istnieją także różnice. Jedna z zasadniczych sprzeczności zawarta
jest w ich stosunku do rewolucji, a zatem do samej sztuki. Proletkult wal-
czył, jego celem było dokonanie proletariackiej rewolucji, zburzenie spo-
łeczeństwa klasowego, poprzez stworzenie kultury proletariackiej. Sztuka
była środkiem do osiągnięcia tego celu. Konstruktywiści zaś na gruncie
dokonanej już rewolucji proponowali rewolucję artystyczną, jako środek
pomocny w budowie komunizmu. Można powiedzieć, że mając daleko za
sobą ówczesny etap sztuki i „świadomości” Proletkultu, konstruktywiści
zajęli wobec niego pozycję awangardową. Dlatego też hasło „śmierci sztu-
ki” odnosiło się w obydwu wypadkach do diametralnie różnych pojęć, W
wypadku Proletkultu do treści sztuki burżuazyjnej, w wypadku produk-
tywizmu do formy rozumianej jako „malarstwo sztalugowe”. Dla sztuki
Proletkultu ideologia pozostała najwyższą wartością. Forma pozo-
stała na marginesie ich zainteresowań. Dyskusje, o ile toczyły się na ten
temat, odnosiły się wyłącznie do perfekcji profesjonalnej, a więc nie do
koncepcji budowy dzieła, wobec której większość teoretyków Proletkultu
wykazywała stosunek obojętny, o ile nie negatywny. To stanowisko Pro-
letkultu Kalinin podsumował następująco: „Należy uchwycić tylko pro-
letariacką treść klasową i ukazać jej siłę i osiągnięcia. Nie można dopuścić
do tego, by źle wyrażona treść, z punktu widzenia artystycznego, wprowa-
dzała w błąd, by [forma —- J.B.] stała się przeszkodą na drodze socjali-
stycznej twórczości wiernej klasie” u. Badacz Proletkultu i futuryzmu
L. Saragina podkreśla, że forma w ideologii proletkultowskiej „jest tylko
przesądem, pozostałością świadomości burżuazyjnej” 33. Ci, którzy zajmo-
wali inne stanowiska zmuszeni byli do opuszczenia szeregów Proletkultu.
Tak powstała w roku 1920 grupa pisarzy proletariackich „Kuźnica”, która
„głosiła walkę o sztukę na wysokim poziomie artystycznym, o doskonałej
formie artystycznej” 36.
W efekcie dzieła obrazowe proletkultowców niewiele różniły się od tak
atakowanych obrazów „sztuki burżuazyjnej”. Wyróżniała je nieporadność
i brak warsztatu profesjonalnego artysty. Uwagi Sartra, dotyczące podob-
nej problematyki realizmu socjalistycznego, rzucają również światło na
błędne założenia Proletkultu: „Zły malarz szuka typów. Proponuje robot-
nika — pewnego robotnika. — Cóż można myśleć o pewnym robotniku?
Nieskończone mnóstwo rzeczy sprzecznych” 37.
Tarabukin zajmował wręcz odmienne stanowisko -— akcentował mi-
34 Cytuję za: L. Saragina, A tómegek kulturaja a Proletkult es Futurizmus
elmeleteben es gyakorlataban. Helikon XII, Budapest 1966 s. 227.
35 Tamże, s. 227.
3(1 L. Skvorcova, A Kuznyica. Helikon XII, Budapest 1966 s. 19.
37 J. P. S a r t r e, Czym jest literatura'!, Warszawa 1968, s. 104.