DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Iwanoyko, Eugeniusz: Emblematyczne Sobiesciana Gotfryda Peschwitza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0048
24
E. IWANOYKO
powiązanych ze sobą jako pendants. Odczytujemy więc równocześnie po
dwa emblemy, z lewej i prawej strony: jedynkę z lewej z jedynką z pra-
wej, dwójkę z dwójką etc. Przy takim układzie powstaje pewna logika
przyjęta przez inwentora Gotfryda Peschwitza i zachowana przez rytow-
nika P. Bocka. Należy również prawidłowo odczytać znaki ikoniczne,
niekiedy mylnie i powierzchownie zinterpretowane przez A. Kurkową 2ł.
Pierwsza w kolejności para emblematów, odczytując od lewej stro-
ny, eksponuje symbolikę pokoju (il. 10, 1). Spokojna tafla wody morskiej
i bezpiecznie w gnieździe siedzący ptak odpowiadają temu nastrojowi,
jak głosi wypisana na wstędze lemma: TRANQVILLO FVRENTEM czyli:
Wzburzoną toń uczynił spokojną.
Zagadkowy motyw niepozornego ptaka w gnieździe pływającego po
morzu odnosi się do zimorodka i alegorycznego sensu zawartego w zwy-
czajach tego ptaka. Zimorodek (halcyon, alcyon, alcione, Eisvogel) znany
na gruncie przekazów antycznych, średniowiecznych i nowożytnych ma
bogatą symbolikę i obszerną literaturę. W alegoryce przekazów literac-
kich dominuje jeden motyw: składanie jaj d wysiadywanie piskląt
w gnieździe na morzu. Odbywa się ta czynność zimą w warunkach ab-
solutnego spokoju panującego na morzu: ten spokój przeczuwa zimoro-
dek. Okres wylęgu jest zapowiedzią pewnego spokoju. Gniazdo tego pta-
ka jest tak silne, że nie zniszczy go żadna burza. „Sileant nunc turbi-
dum, Amat tranquilla, Aequora tuta silent”, piszą o nim nowożytni em-
blematycy, nazywający okres wylęgania piskląt dies alcyonides lub alcy-
onia względnie halkyonische Stille, co jest synonimem spokojnych dni
lub szerzej — pokoju. Zimorodek przynosi pokój: porta quies, elle ap-
port la paix. W warunkach pokoju, którego utrzymanie jest według em-
blematyki Alciata obowiązkiem władcy — Officium boni principis —
wzrasta dobrobyt kraju i obfitość dóbr: Ex pace ubertas. Inny autor pi-
sze o symbolice zimorodka: „.. . ita illos qui amici fuerint pacis et quietis
multiplicaturos sibi divitias et voluptates, in hac et futura vita” 22.
Analogicznym nastrojem i symboliczną zbieżnością odznacza się em-
blemat z prawej strony (il. 11, 1). Nad trochę niespokojną taflą morza
zjawia się biblijny gołąb z gałązką oliwną, zwiastun pokoju. Lemma głosi:
CVM PACE REVERTOR — Przynosząc pokój. Aluzja do panowania
21 Rysunki wykonane podobną techniką, tuszem en grisaille, są bardziej pro-
stokątne i nieco mniejsze od szkiców Duwena: ich rozmiary wynoszą li X13 cm.
53 Obszerną bibliografią zawiera hasło Eisvogel w R.D.K., i. IV, szp. liai-1188,
a także fundamentalne dzieło A. Henkel i A. Schöne, Emblemata, Handbuch
zur Sinnbüdkunst des 16 und IS Jahrhunderts, Stuttgart 1967, s. 840 - 841; Omnia
Andreae Alciati Emblemata.,,, Antveppiae MDLXXXI, Emblema OLXXVIII,
s. 613-616; J. de Boria, Emblemata Moralia..., Berolini 1697, s. 36 - 37; M B.
Hedxichs, Gründliches Lexicon Mythologicum..., Leipzig 1724, s. 162.
E. IWANOYKO
powiązanych ze sobą jako pendants. Odczytujemy więc równocześnie po
dwa emblemy, z lewej i prawej strony: jedynkę z lewej z jedynką z pra-
wej, dwójkę z dwójką etc. Przy takim układzie powstaje pewna logika
przyjęta przez inwentora Gotfryda Peschwitza i zachowana przez rytow-
nika P. Bocka. Należy również prawidłowo odczytać znaki ikoniczne,
niekiedy mylnie i powierzchownie zinterpretowane przez A. Kurkową 2ł.
Pierwsza w kolejności para emblematów, odczytując od lewej stro-
ny, eksponuje symbolikę pokoju (il. 10, 1). Spokojna tafla wody morskiej
i bezpiecznie w gnieździe siedzący ptak odpowiadają temu nastrojowi,
jak głosi wypisana na wstędze lemma: TRANQVILLO FVRENTEM czyli:
Wzburzoną toń uczynił spokojną.
Zagadkowy motyw niepozornego ptaka w gnieździe pływającego po
morzu odnosi się do zimorodka i alegorycznego sensu zawartego w zwy-
czajach tego ptaka. Zimorodek (halcyon, alcyon, alcione, Eisvogel) znany
na gruncie przekazów antycznych, średniowiecznych i nowożytnych ma
bogatą symbolikę i obszerną literaturę. W alegoryce przekazów literac-
kich dominuje jeden motyw: składanie jaj d wysiadywanie piskląt
w gnieździe na morzu. Odbywa się ta czynność zimą w warunkach ab-
solutnego spokoju panującego na morzu: ten spokój przeczuwa zimoro-
dek. Okres wylęgu jest zapowiedzią pewnego spokoju. Gniazdo tego pta-
ka jest tak silne, że nie zniszczy go żadna burza. „Sileant nunc turbi-
dum, Amat tranquilla, Aequora tuta silent”, piszą o nim nowożytni em-
blematycy, nazywający okres wylęgania piskląt dies alcyonides lub alcy-
onia względnie halkyonische Stille, co jest synonimem spokojnych dni
lub szerzej — pokoju. Zimorodek przynosi pokój: porta quies, elle ap-
port la paix. W warunkach pokoju, którego utrzymanie jest według em-
blematyki Alciata obowiązkiem władcy — Officium boni principis —
wzrasta dobrobyt kraju i obfitość dóbr: Ex pace ubertas. Inny autor pi-
sze o symbolice zimorodka: „.. . ita illos qui amici fuerint pacis et quietis
multiplicaturos sibi divitias et voluptates, in hac et futura vita” 22.
Analogicznym nastrojem i symboliczną zbieżnością odznacza się em-
blemat z prawej strony (il. 11, 1). Nad trochę niespokojną taflą morza
zjawia się biblijny gołąb z gałązką oliwną, zwiastun pokoju. Lemma głosi:
CVM PACE REVERTOR — Przynosząc pokój. Aluzja do panowania
21 Rysunki wykonane podobną techniką, tuszem en grisaille, są bardziej pro-
stokątne i nieco mniejsze od szkiców Duwena: ich rozmiary wynoszą li X13 cm.
53 Obszerną bibliografią zawiera hasło Eisvogel w R.D.K., i. IV, szp. liai-1188,
a także fundamentalne dzieło A. Henkel i A. Schöne, Emblemata, Handbuch
zur Sinnbüdkunst des 16 und IS Jahrhunderts, Stuttgart 1967, s. 840 - 841; Omnia
Andreae Alciati Emblemata.,,, Antveppiae MDLXXXI, Emblema OLXXVIII,
s. 613-616; J. de Boria, Emblemata Moralia..., Berolini 1697, s. 36 - 37; M B.
Hedxichs, Gründliches Lexicon Mythologicum..., Leipzig 1724, s. 162.