Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

EiMBLEMATYCZNE SOBŒSCIANA GOTFRYDA PESCHWITZA

25

Jana III jest oczywista: jego panowanie rozpoczęło się od ugruntowania
pokoju i stało pod znakiem pokoju.
Forma rysunku, a nawet w pewnym stopniu subskrypcja wskazują
na czerpanie z cytowanego dzieła J. Camerariusa, gdzie gołąb określony
został jako Divinae nuntia pacis 23.
Pokrewny aspekt reprezentuje następna para alegorii, oznaczona nu-
merem drugim, oparta na tematach z mitologii greckiej (ił. 12, 2). Lewa
strona przedstawia Danae, na którą spływa deszcz złotych monet, prawa
zaś Herkulesa walczącego z Hydrą. Źródeł uzasadnienia tych scen figu-
ralnych, jedynych w całej serii, należy szukać w wymowie obu lemma-
tów widniejących u dołu. Napis pod postacią Danae głosi: OPIBVS SO-
LATVR AMICIS, co znaczy: Pociesza łaskawymi darami. Domyślać się
należy, że pocieszycielem jest król, który zapewnia swemu krajowi, nie
tylko Gdańskowi, bogactwo i pomyślność. Ten szeroki aspekt treściowy
zawiera się w nietypowym dla tej sceny, rzadkiej zresztą w sztuce Eu-
ropy zachodniej, umieszczeniu jej w krajobrazie, podczas gdy Danae
jest zazwyczaj wyobrażana zgodnie z mitologią w komnacie, w sypialni.
Symboliczny złoty deszcz został tu ukazany w całej dosłowności, jako
deszcz ztata, boz chmur i (promieni nadających tej seeinerii dodatkową
wymowę 24.
Zgodnie z zasadą symetryzacji, po prawej stronie umieszczono Her-
kulesa w walce z hydrą lernejską (U. 13, 2). Mimo jasno określonej
w lemmacie treści wskazującej na walkę z hydrą, potworem o wężowa-
tym kształcie, trudno zgodzić się z sugestią inwentora. Herkules stacza
bowiem walkę na naszym rysunku nie z siedmiogłową hydrą, co zresztą
eksponuje prawidłowo rycina, ale najwyraźniej z trzygłowym psem, straż-
nikiem piekieł. Niezależnie jednak od tej niekonsekwencji występującej
na rysunku, wymowa emblematu pozostaje niezmieniona. Zarówno hydra
lernejską, jak i Cerber są symbolami zła, nienawiści, anarchii25.
Antyczny heros, który uosabia tutaj króla, występuje w roli pogrom-
cy zła: walczy z niezgodą, waśniami wewnętrznymi, jakie gnębiły kraj
przed uzyskaniem władzy przez Sobieskiego. Dewiza w subskrypcji —
83 J. Camerarius, op. vit., HI, nr 59. Źródłem Księga Genesis, VIII, 10- 11;
C. Ripa, Pace Iconologia di... Padova 1630, s. 60; G. de Ter va rent, op. cit.,
s. 290, Olivier (rameau d’>.
24 Przedstawienie wolne całkowicie od implikacji symbolicznych, o jaikich pisze
E. Panofsky, Studia z historii sztuki (Spętany Eros), Warszawa 1971, s. 315,
przyp. 41 - 42. Danae na gdańskim rysunku nawiązuje w jakimś stopniu do typu
występującego w obrazach Tycjana. Por. ibidem, op. cit. ił. 284, 286. O różnych
wersjach ikome-graHeiznyoh Danae pisze G. de Te r va rent, op. cit., &, 303, Pliul
d’or. Porównaj również hasło Danae w R.D.K., t. HI, ff. 1029.
** N. Comitis, Mythologiae..., op. cit. Cap. V. s. 202, De Cerbero; C. Ripa,
Invidia; G. de T er vare nt, op. cit, s. 93, Chien, L’envie.