DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Bryl, Mariusz: Obraz i widz: o nowej książce Wolfganga Kempa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0185
RECENZJE I OMÓWIENIA
151
w jednolitym języku relacji między „materialną bazą” sztuki a jej „formami”. „Wpływ” bowiem
sfery zewnętrznej na obraz dotyczy nie „treści” przedstawienia, ale sposobu jego prezentacji,
owego „jak”, dotyczy strategii artystów i dzieł wobec widza. „Estetyka recepcji” jawi się zatem
jako fragment „socjologii form artystycznych”, stanowi bowiem socjologicznie uzasadnioną 32
historię jednego ze środków artystycznego ksztaltowania, zajmuje się strukturą i ewolucją nie-
zwykle istotnej konwencji wizualnego komunikatu, konwencji określającej sposób kontaktowania
się widza i dzieła.
Der Anteil des Betrachters z powodu uniwersalności projektowanej metody wykracza swym
znaczeniem daleko poza granice historii sztuki XIX wieku. Dla historyka sztuki ubiegłego stulecia,
niezależnie od tego czy przyjmie on założenia „estetyki recepcji”, jednym z najistotniejszych
„zysków” z pracy Kempa będzie niewątpliwie uświadomienie sobie faktu, że problem perspektywy
w XIX wieku, zanim stała się ona przedmiotem modyfikujących i — w konsekwencji — uni-
cestwiających zabiegów pod koniec stulecia 33, stał w centrum zainteresowania najwybitniejszych
artystów pierwszej połowy wieku, jako problem związku rzeczywistości przedstawionej w obrazie
i patrzącego nań widza. Podważył zatem Kemp tezę o nieistotności perspektywy jako konwencji
malarskiej transpozycji natury, o bezrefleksyjnym stosowaniu jej tradycyjnej renesansowej
formy — lub jej odrzuceniu przez XIX-wiecznych artystów, wynikającym, jak twierdzono, bądź
z nieznajomości zasad perspektywy przez malarzy, bądź z podważenia jej „prawdziwości” przez
naukę u progu XIX wieku. Zanim nastąpił zmierzch perspektywy, jej rozpad ukoronowany
kubizmem, malarstwo europejskie przeżyło niezwykły rozkwit najróżniejszych form perspekty-
wicznych stanowiących środek autorskiej strategii pozyskania odbiorcy.
Dla historyka sztuki współczesnej, włączającego w obręb swego zainteresowania również
kulturę masową, istotnym wkładem Kempa jest dostrzeżenie i precyzyjne scharakteryzowanie,
być może najbardziej swoistego dla rodzącej się właśnie w XIX wieku cywilizacji „obrazkowej”,
typu dzieł: „autorefleksyjnych”, „metakrytycznych”, świadomych reguł swego postrzegania,
zmuszających widza do sproblematyzowania własności własnego widzenia. Z tym wiąże się ko-
lejny — kto wie czy nie najważniejszy dla historii sztuki, bo posiadający najbardziej uniwersalny
wymiar — walor omawianej pracy: autor uświadamia swemu czyteinikowi, ile jeszcze można zo-
baczyć w obrazie, w jaki sposób ujawnia on odbiorcy — w procesie widzenia jego wizualnej
struktury — ukryty, a przecież w dosłownym znaczeniu słowa — widocz ny sens.
Mariusz Bryl
32 ,,Uzasadnienie” to należy rozumieć w najszerszym znaczeniu, jako stworzenie przez istniejący układ kultury
artystycznej możliwości powstania i rozwoju nowych ,,form artystycznych” (Rezeptionsuorgabe). Albowiem pomiędzy
stwierdzeniem przez Kempa nieadekwatności form zewnętrznej prezentacji, czy też jego analizami rynkowego charakteru
ówczesnej kultury artystycznej a — dla przykładu - interpretacją Klatki niedźwiedzi Menzla czy obrazów Muncha nie zacho-
dzi żaden bezpośredni związek.
33 Por. P. Francastel, Twórczość malarska a społeczeństwo, Warszawa 1973.
151
w jednolitym języku relacji między „materialną bazą” sztuki a jej „formami”. „Wpływ” bowiem
sfery zewnętrznej na obraz dotyczy nie „treści” przedstawienia, ale sposobu jego prezentacji,
owego „jak”, dotyczy strategii artystów i dzieł wobec widza. „Estetyka recepcji” jawi się zatem
jako fragment „socjologii form artystycznych”, stanowi bowiem socjologicznie uzasadnioną 32
historię jednego ze środków artystycznego ksztaltowania, zajmuje się strukturą i ewolucją nie-
zwykle istotnej konwencji wizualnego komunikatu, konwencji określającej sposób kontaktowania
się widza i dzieła.
Der Anteil des Betrachters z powodu uniwersalności projektowanej metody wykracza swym
znaczeniem daleko poza granice historii sztuki XIX wieku. Dla historyka sztuki ubiegłego stulecia,
niezależnie od tego czy przyjmie on założenia „estetyki recepcji”, jednym z najistotniejszych
„zysków” z pracy Kempa będzie niewątpliwie uświadomienie sobie faktu, że problem perspektywy
w XIX wieku, zanim stała się ona przedmiotem modyfikujących i — w konsekwencji — uni-
cestwiających zabiegów pod koniec stulecia 33, stał w centrum zainteresowania najwybitniejszych
artystów pierwszej połowy wieku, jako problem związku rzeczywistości przedstawionej w obrazie
i patrzącego nań widza. Podważył zatem Kemp tezę o nieistotności perspektywy jako konwencji
malarskiej transpozycji natury, o bezrefleksyjnym stosowaniu jej tradycyjnej renesansowej
formy — lub jej odrzuceniu przez XIX-wiecznych artystów, wynikającym, jak twierdzono, bądź
z nieznajomości zasad perspektywy przez malarzy, bądź z podważenia jej „prawdziwości” przez
naukę u progu XIX wieku. Zanim nastąpił zmierzch perspektywy, jej rozpad ukoronowany
kubizmem, malarstwo europejskie przeżyło niezwykły rozkwit najróżniejszych form perspekty-
wicznych stanowiących środek autorskiej strategii pozyskania odbiorcy.
Dla historyka sztuki współczesnej, włączającego w obręb swego zainteresowania również
kulturę masową, istotnym wkładem Kempa jest dostrzeżenie i precyzyjne scharakteryzowanie,
być może najbardziej swoistego dla rodzącej się właśnie w XIX wieku cywilizacji „obrazkowej”,
typu dzieł: „autorefleksyjnych”, „metakrytycznych”, świadomych reguł swego postrzegania,
zmuszających widza do sproblematyzowania własności własnego widzenia. Z tym wiąże się ko-
lejny — kto wie czy nie najważniejszy dla historii sztuki, bo posiadający najbardziej uniwersalny
wymiar — walor omawianej pracy: autor uświadamia swemu czyteinikowi, ile jeszcze można zo-
baczyć w obrazie, w jaki sposób ujawnia on odbiorcy — w procesie widzenia jego wizualnej
struktury — ukryty, a przecież w dosłownym znaczeniu słowa — widocz ny sens.
Mariusz Bryl
32 ,,Uzasadnienie” to należy rozumieć w najszerszym znaczeniu, jako stworzenie przez istniejący układ kultury
artystycznej możliwości powstania i rozwoju nowych ,,form artystycznych” (Rezeptionsuorgabe). Albowiem pomiędzy
stwierdzeniem przez Kempa nieadekwatności form zewnętrznej prezentacji, czy też jego analizami rynkowego charakteru
ówczesnej kultury artystycznej a — dla przykładu - interpretacją Klatki niedźwiedzi Menzla czy obrazów Muncha nie zacho-
dzi żaden bezpośredni związek.
33 Por. P. Francastel, Twórczość malarska a społeczeństwo, Warszawa 1973.