DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: Sztuka śląska wobec husytyzmu: późnogotyckie świadectwa malarskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0042
32
J. KOSTOWSKI
W skomponowanych na kształt gotyckiego tabernakulum malowid-
łach na południowej ścianie pełniącej pierwotnie funkcje armarium
zakrystii kościoła św. Mikołaja w Brzegu^ aż trzykrotnie powtórzono ten
sam motyw w różnych wersjach wyobrażeniowych (il. 1). Poprzez
zespolenie monogramu Chrystusa z przedstawieniem Mszy św. Grzego-
rza (il. 2), między którymi umieszczono Veraicon, a więc stopniowanie
symbolicznych wyobrażeń eucharystycznych, od wręcz dotykalnych
(Chrystus orans) po zupełnie abstrakcyjne (yhs), wyjątkowo dobitnie
zobrazowano kwestionowany przez Johna Wiclefa i Jana Husa dogmat
transsubstancjacji^.
W pobliskich Strzelnikach i Pogorzeli nad sakramentarium przed-
stawiono ,.gregoriańskiego" Virum Dolorum, któremu tak jak w Brzegu
,,oddają pokłon wszyscy aniołowie Boży'"?. Rolę świętego papieża
zdawał się tu każdorazowo pełnić kapłan odprawiający mszę,przy-
klękając przed ,,novum sepulchrum Christi viventis", ponad którym
pojawiał się w otoczeniu realistycznie odtworzonych Armorum Christi
mistyczny Mąż Boleści^. Nieziemską aurę mszalnego misterium potęgo-
wały realistyczne przedstawienia oblicza Chrystusa czy Veraiconu.
Podobne treści prezentowały także malowidła w Krzyżowicach (il. 3).
Zgodnie z mistyczną metaforyką walki religijnej całości dopełniały
hieratyczne wyobrażenia świętych pogromców pogaństwa i herezji,
^ Por.: P. Bretschneider: Breslauer Bischdfe in deutschen Reimen des Mitteiaiters.
Archiv fur schlesische Kirchengeschichte 5, 1940, s. 57-58.
*3 Zob.: A. Schultz: Urkundliche Geschichte der Breslauer Maler-Innung in den Jahren
1354 bis 1523. Breslau 1866, s. 12.
" Zlat: Sztuki śląskiej..., s. 170; A. Karłowska-Kamzowa: Brzeskie malowidła ścienne
z I połowy XV wieku. Zagadnienie związków śląsko-burgundzkich u schyłku średnio-
wiecza. Opolski Rocznik Muzealny VI, 1975, s. 195-230, ryc. 1-11; taż, Malarstwo śląskie...,s.
61-64, rys. f-h, il.93-110; M. Zlat: Brzeg. Wrocław 1979. s. 170-173, il. 89-91; Gotyckie
malarstwo ścienne w Polsce. Pod red. A. Karłowskiej-Kamzowej. Poznań 1984, s. 90-96, il.
92-109.
Bibliografię analizowanych tu dzieł ograniczono do podstawowych i zarazem najnowszych
opracowań, zawierających w zdecydowanej większości obszerną literaturę przedmiotu.
Szczegółowe opisy tematów i treści poszczególnych przedstawień uwzględniono w części
katalogowej pracy: J. Kostowski: Sztuka śląska wobec husytyzmu. Wrocław 1987, s.
110-154 (mps nr 260 w Bibliotece Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego),
is O. Lorenz: Aus der Vergangenheit der evangelischen Kirchengemeinde Brieg. Brieg
1885-1886. s. 55.
^ Karłowska-Kamzowa: Brzeskie malowidła ścienne..., s. 209 n.; Zlat, Brzeg..., s. 171.
" Hbr 1.6, cyt. wg: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków
oryginalnych. Poznań-Warszawa 1980.
T. Dobrzeniecki: Niekóre zagadnienia ikonografii Męża Boleści. Rocznik Muzeum
Narodowego w Warszawie XV,1 (1971), s. 199, 202n.; U. Westfehling, Die Messe Gregors des
Grossen. Vision-Kunst-Realitat (Katalog und Fuhrer zu einer Ausstellung im Schnut-
gen-Museum der Stadt Koln). Koln 1982, s. 22-24, 32.
J. KOSTOWSKI
W skomponowanych na kształt gotyckiego tabernakulum malowid-
łach na południowej ścianie pełniącej pierwotnie funkcje armarium
zakrystii kościoła św. Mikołaja w Brzegu^ aż trzykrotnie powtórzono ten
sam motyw w różnych wersjach wyobrażeniowych (il. 1). Poprzez
zespolenie monogramu Chrystusa z przedstawieniem Mszy św. Grzego-
rza (il. 2), między którymi umieszczono Veraicon, a więc stopniowanie
symbolicznych wyobrażeń eucharystycznych, od wręcz dotykalnych
(Chrystus orans) po zupełnie abstrakcyjne (yhs), wyjątkowo dobitnie
zobrazowano kwestionowany przez Johna Wiclefa i Jana Husa dogmat
transsubstancjacji^.
W pobliskich Strzelnikach i Pogorzeli nad sakramentarium przed-
stawiono ,.gregoriańskiego" Virum Dolorum, któremu tak jak w Brzegu
,,oddają pokłon wszyscy aniołowie Boży'"?. Rolę świętego papieża
zdawał się tu każdorazowo pełnić kapłan odprawiający mszę,przy-
klękając przed ,,novum sepulchrum Christi viventis", ponad którym
pojawiał się w otoczeniu realistycznie odtworzonych Armorum Christi
mistyczny Mąż Boleści^. Nieziemską aurę mszalnego misterium potęgo-
wały realistyczne przedstawienia oblicza Chrystusa czy Veraiconu.
Podobne treści prezentowały także malowidła w Krzyżowicach (il. 3).
Zgodnie z mistyczną metaforyką walki religijnej całości dopełniały
hieratyczne wyobrażenia świętych pogromców pogaństwa i herezji,
^ Por.: P. Bretschneider: Breslauer Bischdfe in deutschen Reimen des Mitteiaiters.
Archiv fur schlesische Kirchengeschichte 5, 1940, s. 57-58.
*3 Zob.: A. Schultz: Urkundliche Geschichte der Breslauer Maler-Innung in den Jahren
1354 bis 1523. Breslau 1866, s. 12.
" Zlat: Sztuki śląskiej..., s. 170; A. Karłowska-Kamzowa: Brzeskie malowidła ścienne
z I połowy XV wieku. Zagadnienie związków śląsko-burgundzkich u schyłku średnio-
wiecza. Opolski Rocznik Muzealny VI, 1975, s. 195-230, ryc. 1-11; taż, Malarstwo śląskie...,s.
61-64, rys. f-h, il.93-110; M. Zlat: Brzeg. Wrocław 1979. s. 170-173, il. 89-91; Gotyckie
malarstwo ścienne w Polsce. Pod red. A. Karłowskiej-Kamzowej. Poznań 1984, s. 90-96, il.
92-109.
Bibliografię analizowanych tu dzieł ograniczono do podstawowych i zarazem najnowszych
opracowań, zawierających w zdecydowanej większości obszerną literaturę przedmiotu.
Szczegółowe opisy tematów i treści poszczególnych przedstawień uwzględniono w części
katalogowej pracy: J. Kostowski: Sztuka śląska wobec husytyzmu. Wrocław 1987, s.
110-154 (mps nr 260 w Bibliotece Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego),
is O. Lorenz: Aus der Vergangenheit der evangelischen Kirchengemeinde Brieg. Brieg
1885-1886. s. 55.
^ Karłowska-Kamzowa: Brzeskie malowidła ścienne..., s. 209 n.; Zlat, Brzeg..., s. 171.
" Hbr 1.6, cyt. wg: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków
oryginalnych. Poznań-Warszawa 1980.
T. Dobrzeniecki: Niekóre zagadnienia ikonografii Męża Boleści. Rocznik Muzeum
Narodowego w Warszawie XV,1 (1971), s. 199, 202n.; U. Westfehling, Die Messe Gregors des
Grossen. Vision-Kunst-Realitat (Katalog und Fuhrer zu einer Ausstellung im Schnut-
gen-Museum der Stadt Koln). Koln 1982, s. 22-24, 32.