Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (5.1991)

34

J. KOSTOWSKI

toryczną ofiarę Chrystusa (il.4), a do ilustracji tego dogmatu włączono
podobnie jak w Brzegu czy Krzyżowicach — niosący także tradycyjne
wątki znaczeniowe temat Męczeństwa żołnierzy Legii Tebańskiej^.
Tak wymowne obrazowe eksponowanie dogmatu transsubstancjacji
było wobec ówczesnych konfliktów religijnych niczym innym, jak
przypomnieniem podstawowych prawd wiary. Ideowe programy malo-
wideł ściennych z Brzegu i okolicy były odpowiedzią Kościoła na
szerzącą się wóczas herezję, a powstanie — bezpośrednią reakcją na
dotkliwe zniszczenia z okresu wojen husyckich, zwłaszcza Brzegu
w latach 1428-1432 (Krzyżowice, Pogorzela i Strzelniki leżą zaledwie
kilka kilometrów od Brzegu, a kościół w Strzelnikach należał do dóbr
splądrowanej w 1428 roku przez husytów kolegiaty św. Jadwigi)^.
Musiało to nastąpić w 2. ćw. XV w. - należy sądzić, iż już po zakończeniu
walk, tj. po 1432 roku. Ich forma świadczy o tym, iż stało się to bliżej
połowy wieku. Przemawia za tym także aktualizacja przedstawień,
przede wszystkim wprowadzenie do nich charakterystycznych elemen-
tów uzbrojenia, co podnosiło dodatkowo i tak już wyraźnie czytelny
dydaktyczno-moralizatorski charakter. Tak więc w Strzelnikach, w cyk-
lu pasyjnym na północnej ścianie prezbiterium, żołdacy, którzy pojmali
Chrystusa w Ogrójcu i przywiedli go przed Heroda, uzbrojeni są jak
husyci. Zza wiklinowego płotu otaczającego Getsemani wyraźnie widać
charakterystyczny husycki cep bojowy^, a jeden ze stojących nąjbliżej

^ Malowidła dotąd nie publikowane. Odsłonięte, częściowo samoistnie, w czasie prac
porządkowo-remontowych w 1974-1975, wykonane najprawdopodobniej techniką fresku
suchego na pobiale wapiennej, zachowane na ścianach pn., wsch. i pd. kaplicy (obecnie
p.w. św. Maksymiliana Kolbe) przedstawiają: zacheuszek, Arbor Vitae i Męczeństwo
Dziesięciu Tysięcy (ściana pn), św. Dziewicę, śś. Niewiasty (Apolonia?, Matka Boska?,
nieznana św.), nieczytelny fragment inskrypcji gotyckiej (wsch.), Pasję (Modlitwa Jezusa
w Ogrodzie Oliwnym, Ukrzyżowanie z Marią i św. Janem), Madonnę Apokaliptyczną,
ornament floralny (pd.), zob.: Kostowski, op. cit., s. 13-14, 125-126 (kat. 5), il. 35-46.
24 O antyhusyckich treściach całego zespołu malowideł brzeskich (Brzeg, Krzyżowice,
Strzelniki, Pogorzela) pisano wielokrotnie, choć pomijano dotąd — z wyjątkiem malowideł
w Pogorzeli - kwestię uzbrojenia: T. Chrzanowski, M. Kornecki: Sztuka Śląska Opols-
kiego. Od średniowiecza do końca wieku XIX, Kraków 1974, s. 114; A. Karłows-
ka-Kamzowa: Dzieje sztuki w Brzegu, w: Brzeg. Dzieje — gospodarka — kultura. Pod red.
Wł. Dziewulskiego. Opole 1975, s. 221, 226n.; taż: Śreniowieczne polichromie ścienne na
Śląsku Opolskim. Katowice 1976, s. nlb.; taż: Programy ideowe gotyckich malowideł
ściennych w Polsce, w: Gotyckie malarstwo ścienne w Europie środkowo-wschodniej. Pod
red. A. Karłowskiej-Kamzowej. Poznań 1977, s. 141n.; K. Stejskal, Dyskusja, w: Ibidem, s.
175; Karłowska-Kamzowa: Malarstwo śląskie..., s. 64, 76; Zlat, Brzeg ..., s. 171-173; A.
Karłowska-Kamzowa: Malarstwo gotyckie Europy środkowo-wschodniej. Zagadnienie
odrębności regionu. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce.
Prace Komisji Historii Sztuki. T. XIV. Warszawa — Poznań 1982, s. 97; Kębłowski: Polska
sztuka..., s. 209; Gotyckie malarstwo ścienne..., s. 92, 95, 172.
M. Gradowski, Z. Żygulski jun.: Słownik polskiej terminologii uzbrojenia historycz-
nego. Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków. Seria B, T. LXXI. Warszawa 1982, s.