DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: Sztuka śląska wobec husytyzmu: późnogotyckie świadectwa malarskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0071
SZTUKA ŚLĄSKA WOBEC HUSYTYZMU
49
gron, spływa przez rynienkę tłoczni wprost do stojącego przed nią
kielicha mszalnego, co unaocznia jej tożsamość z ofiarą mszalną.
Wyobrażenie Chrystusa jako Męża Boleści, mistycznie kumulującego
w sobie całą Pasję, pozwoliło na pogłębienie symbolicznych znaczeń
wywodzącego się ze Starego Testamentu przedstawienia^. Równocześ-
nie interesująca formuła wyrażenia drugoplanowego, pasyjnego wątku
przedstawienia, nawiązująca na drodze prostych wizualnych skojarzeń
do kulminacyjnego momentu Pasji (tj. scen Niesienia krzyża i Ukrzyżo-
wania) spowodowana była zapewne tematem ołtarza^.
Nałożone na siebie dwa aspekty — pasyjny i eucharystyczny - wyra-
żono w maksymalnie zwięzłej, syntetycznej formie. Zmierzające niemal
ku indywidualnej dewocji wyobrażenie miało uświadamiać nie tyle
Pasję, co jej nierozłączność z ofiarą mszalną.Stąd też posłużenie się
symbolem tłoczni mistycznej w obrębie liturgii ołtarza i eksponowanie
jej mistycznych znaczeń, podkreślone włączeniem do przedstawienia
kielicha Ostatniej Wieczerzy, a zwłaszcza motywu zbierania do niego
krwi Chrystusa, której przyjmowanie zastrzeżone było tylko i wyłącznie
dla kleru sprawującego komunię świętą^.
Prezentacji tych samych treści, lecz w daleko bardziej rozbudowanej
i złożonej treściowo formie, dokonano w domniemanym epitafium
zmarłego w 1497 r. Grzegorza Helentreutera^. Zawieszone pierwotnie (?)
„extra capellam ad columnam"^, najprawdopodobniej w ambicie kated-
ry wrocławskiej, poprzez zestawienie trzech symbolicznych wyobrażeń
^ A. Thomas: Christus in der Kelter. w: Reailexikon..., Bd. III, Stuttgart 1954, szp. 673-687.
Przedstawienie to — wg Iz 63.3 i Rdz 49.11 posiada także wiele pośrednich źródeł
(omówione tamże).
^ Przedstawienie na odwrociu kwatery Chrystusa na Górze Oliwnej - o czym wspomina-
ją: Braune, Wiese: op. cit., s. 89; Nowack: op. cit., s. 36; Burgemeister, Grundmann: j.w.
- pozwala domyślać się umieszczenia na obustronnie malowanych, nie istniejących już
skrzydłach, cyklu pasyjnego.
^ Thomas: op. cit., szp. 679; Mroczko, op. cit., s. 510,512; Schiller, Ikonographie..., Bd. II...,
s. 242; Małkiewiczówna, op. cit., s. 81, 88, 132-133; Westfehling, op. cit., s. 23, 76.
^ P. Bretschneider: Gregorius Helentreuter, Archiv fur schlesische Kirchengeschichte 4,
1939, s. 85-86; tenże, Zu den Epitaphien Gregor Helentreuters und Hans Stegers. Tamże, 5,
1940, s. 61-63.
"" Machnerus: Monumenta et Inscriptiones Silesiae..., k. 27v., 28r.: ,,Extra Capellam ad
Columnam./GREGOR HELENTREUTER./. Anno 1491. obiit honorabilis vir Dn. Grego-
rius Helemreuter./ Ad imaginem christi crucifixi/. Parce Jesu benedicte tuis proscentibus
ultro'/Millenis decies Rex bone militibus/. /Ut ubi poenarum Comites sub judice saxo /
Cum cruce perpessi verbera vincla precem /Horum praeclaris meritis precibusq' sacratis/
Mitior in culpas sis pie christe meas."
Przytoczony tekst zdaje się zawierać nie zachowaną już co najmniej od ubiegłego stulecia
inskrypcję z obramienia (daszka?) epitafium, przy czym najprawdopodobniej Machner źle
odczytał datę, zapewne 149A (tj. 1497). Opis ten powtórzono także w późniejszym rękopisie
Inscriptiones Silesiacae, Vol. I. Bibl. Uniw. we Wrocławiu, sygn. R 643, s. 66 (nr 108)
-- zamieszczając go między ,,In quarta..." (s. 64), a ,,In quinta Capella" (s. 66).
49
gron, spływa przez rynienkę tłoczni wprost do stojącego przed nią
kielicha mszalnego, co unaocznia jej tożsamość z ofiarą mszalną.
Wyobrażenie Chrystusa jako Męża Boleści, mistycznie kumulującego
w sobie całą Pasję, pozwoliło na pogłębienie symbolicznych znaczeń
wywodzącego się ze Starego Testamentu przedstawienia^. Równocześ-
nie interesująca formuła wyrażenia drugoplanowego, pasyjnego wątku
przedstawienia, nawiązująca na drodze prostych wizualnych skojarzeń
do kulminacyjnego momentu Pasji (tj. scen Niesienia krzyża i Ukrzyżo-
wania) spowodowana była zapewne tematem ołtarza^.
Nałożone na siebie dwa aspekty — pasyjny i eucharystyczny - wyra-
żono w maksymalnie zwięzłej, syntetycznej formie. Zmierzające niemal
ku indywidualnej dewocji wyobrażenie miało uświadamiać nie tyle
Pasję, co jej nierozłączność z ofiarą mszalną.Stąd też posłużenie się
symbolem tłoczni mistycznej w obrębie liturgii ołtarza i eksponowanie
jej mistycznych znaczeń, podkreślone włączeniem do przedstawienia
kielicha Ostatniej Wieczerzy, a zwłaszcza motywu zbierania do niego
krwi Chrystusa, której przyjmowanie zastrzeżone było tylko i wyłącznie
dla kleru sprawującego komunię świętą^.
Prezentacji tych samych treści, lecz w daleko bardziej rozbudowanej
i złożonej treściowo formie, dokonano w domniemanym epitafium
zmarłego w 1497 r. Grzegorza Helentreutera^. Zawieszone pierwotnie (?)
„extra capellam ad columnam"^, najprawdopodobniej w ambicie kated-
ry wrocławskiej, poprzez zestawienie trzech symbolicznych wyobrażeń
^ A. Thomas: Christus in der Kelter. w: Reailexikon..., Bd. III, Stuttgart 1954, szp. 673-687.
Przedstawienie to — wg Iz 63.3 i Rdz 49.11 posiada także wiele pośrednich źródeł
(omówione tamże).
^ Przedstawienie na odwrociu kwatery Chrystusa na Górze Oliwnej - o czym wspomina-
ją: Braune, Wiese: op. cit., s. 89; Nowack: op. cit., s. 36; Burgemeister, Grundmann: j.w.
- pozwala domyślać się umieszczenia na obustronnie malowanych, nie istniejących już
skrzydłach, cyklu pasyjnego.
^ Thomas: op. cit., szp. 679; Mroczko, op. cit., s. 510,512; Schiller, Ikonographie..., Bd. II...,
s. 242; Małkiewiczówna, op. cit., s. 81, 88, 132-133; Westfehling, op. cit., s. 23, 76.
^ P. Bretschneider: Gregorius Helentreuter, Archiv fur schlesische Kirchengeschichte 4,
1939, s. 85-86; tenże, Zu den Epitaphien Gregor Helentreuters und Hans Stegers. Tamże, 5,
1940, s. 61-63.
"" Machnerus: Monumenta et Inscriptiones Silesiae..., k. 27v., 28r.: ,,Extra Capellam ad
Columnam./GREGOR HELENTREUTER./. Anno 1491. obiit honorabilis vir Dn. Grego-
rius Helemreuter./ Ad imaginem christi crucifixi/. Parce Jesu benedicte tuis proscentibus
ultro'/Millenis decies Rex bone militibus/. /Ut ubi poenarum Comites sub judice saxo /
Cum cruce perpessi verbera vincla precem /Horum praeclaris meritis precibusq' sacratis/
Mitior in culpas sis pie christe meas."
Przytoczony tekst zdaje się zawierać nie zachowaną już co najmniej od ubiegłego stulecia
inskrypcję z obramienia (daszka?) epitafium, przy czym najprawdopodobniej Machner źle
odczytał datę, zapewne 149A (tj. 1497). Opis ten powtórzono także w późniejszym rękopisie
Inscriptiones Silesiacae, Vol. I. Bibl. Uniw. we Wrocławiu, sygn. R 643, s. 66 (nr 108)
-- zamieszczając go między ,,In quarta..." (s. 64), a ,,In quinta Capella" (s. 66).