Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (5.1991)

PRAWDA A INNE KULTURY

113

sprawy ludzie w XV wieku. Gdyby wówczas ktokolwiek chciał określić
to malowidło raczej jako wyraz charakteru Piera, a nie jego klienta,
który zamówił obraz dla swych własnych celów, musiałby sporządzić
bilans jego względnych kompetencji sprawczych w odniesieniu do
różnych dziedzin sztuki — ,,koloru", ,,rysunku", ,,kompozycji", i tak
dalej. Posiadając odpowiednio rozległe wykształcenie, mógłby wyob-
razić sobie ponadto, że Piero usiłował przekazać w Chrzcie Chrystusa
pewną ,,ideę". Wówczas takie rozumienie intencji odbiegałoby jeszcze
bardziej od pojmowania jej jako rozwiązywania problemów. Piętnasto-
wieczny sposób myślenia o przyczynach powstania Chrztu Chrystusa,
a zatem również i piętnastowieczne oczekiwania względem Chrztu,
Chrr/stusa oraz własne wyobrażenia Piera związane z malowaniem
Chrztu Chrr/stusa, znacznie różnią się pod względem formalnym od
współczesnego nam stylu wyjaśniania.
Jak dalece możemy więc odtworzyć intencje Piera della Francesca,
człowieka różniącego się od nas tak znacznie pod względem wiedzy
o obrazach, w swych założeniach dotyczących ich funkcji, w swych
skłonnościach i umiejętnościach spostrzegania, a nawet w swoim myś-
leniu o przyczynach i samej intencji?
2. WIEDZA O INNYCH KULTURACH: PODEJŚCIE UCZESTNIKA A PODEJŚCIE
OBSERWATORA
Na początku najsłuszniej będzie wyjaśnić cel naszych badań i za-
jmowane przez nas stanowisko, gdyż są one szczególne i ograniczone.
Interesuje nas intencja obrazów i malarzy jako środek do wnikliwszej
percepcji tych pierwszych. Postaramy się tutaj objaśnić sam obraz
opisany już za pomocą naszych własnych kategorii. Objaśnienie to
stanie się wówczas częścią obszerniejszego opisu obrazu dokonanego
ponownie w oparciu o nasze kategorie. Próba wyjaśnienia intencji nie
będzie więc opowieścią o tym, co działo sie w umyśle malarza, lecz
analitycznym odtworzeniem celów i środków, jakie potrafimy ustalić
na podstawie obserwacji związków pomiędzy danym przedmiotem
a dającymi się określić warunkami jego powstawania. Wyjaśnienie takie
pozostaje w ostensywnej relacji do samego obrazu.
Dyskusje poświęcone ,,rozumieniu" innych kultur i ich przedstawi-
cieli — a problem ten bywa dyskutowany bardzo często — rozpoczyna
się zwykle od zarysowania różnicy pomiędzy podejściem ,,uczestnika"
i,,obserwatora". W przeciwieństwie do obserwatora, uczestnik odczuwa
i rozumie swoją kulturę bezrefleksyjnie i spontanicznie. Może on
poruszać się w obrębie jej norm i reguł bez ich racjonalnego uświado-
mienia bądź sprecyzowania. Nie musi on na przykład świadomie