Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (5.1991)

120

M. BAXANDALL

różnice pomiędzy terminem spieador (XIII wiek) a naszym ,,splendour"
[blask, piękno, wspaniałość], disegao (XVI wiek) a ,,design" [układ,
plan, wzór, projekt], seatńaeatcd (XVIII wiek) a ,.sentimental" [u-
czuciowy, sentymentalny], impression (XIX wiek) a ,.impression" [im-
presja, wrażenie]. Dlatego właśnie krytyczne użycie terminologii uczes-
tnika stanowi swoistą lingwistyczną deklarację niezależności od sposobu
myślenia innej kultury. Jej sporadyczna obecność w naszym tekście
wiąże się z trybem intencjonalnym, którym sami nie potrafimy się
posługiwać.
Trzecie uzasadnienie powraca raz jeszcze do wyjściowego punktu
moich rzważań pośwęconych językowi krytyki artystycznej, i z tej
przyczyny przedstawię je tylko pokrótce. Zasugerowałem mianowicie,
że pomiędzy pojęciami a obrazem istnieje współzależność: używamy
wybranych kategorii, aby w inny sposób przyjrzeć się obrazowi, a jego
znaczenie staje się dla nas jaśniejsze wraz z dostrzeżeniem powiązań
tych kategorii z samym obrazem. Proces ten niesie z sobą pewne
korzyści, musimy go zaakceptować, a wówczas włożony weń wysiłek
przyczyni się do lepszego zrozumienia obrazu. Dlatego właśnie pojęcia
takie jak coaiareasarazioae okazują się wyjątkowo inspirujące. Ponie-
waż jednak nie używamy ich ze swobodą płynącą z zupełnego przy-
swojenia musimy z największą gorliwością poszukiwać ich związków
z malowidłem. Są one więc superostensywne.
5. PRAWDA I UPRAWOMOCNIENIE: ZEWNĘTRZNE DECORUM,
WEWNĘTRZNE DECORUM I UZASADNIONA ZWIĘZŁOŚĆ
Jak dotąd, stwierdziliśmy, że kulturowe wyposażenie (Brief) Piera
mogło zawierać wymogi, aby obraz dotyczył Chrztu Chrystusa, aby
wykonany był przez samego malarza, i aby należał do grupy malowideł
ołtarzowych; przyjęliśmy też z grubsza, iż sam rodzaj ,,malowidło
obrazowe" powoduje pojawienie się oczekiwań, iż obraz będzie jasny,
wzruszający, zapadający w pamięć, stosowny i godny. Odnotowaliśmy
również rozwinięcie się w obrębie kultury Piera szczególnej dziedziny
nauki — pewnego typu wiedzy i umiejętności matematycznych, które
Piero posiadał w stopniu wyjątkowo wysokim, a jego klienci w nie-
przeciętnym. Przywołaliśmy także utworzone przez Piera złożone po-
jęcie coauaenswazioae, które zapewne czynnie współkształtowało jego
intencję. Wszystkie nasze dotychczasowe ustalenia dotyczące intencji
muszą ostensywnie współgrać z obrazem, gdyż w przeciwnym wypadku
okażą się całkowicie jałowe.
W jakim jednakże stopniu ustalenia te odpowiadają prawdzie? Lub
inaczej, nieco bardziej ogólnie, w jaki sposób możemy ocenić stosunek