146

REZENZJE I OMÓWIENIA

Książka jest monografią budowli uważanej przez Teofila Gautier za jedną z najpięk-
niejszych na świecie: ,,Ton in octavo opisów, atlas składający się z dwu tysięcy plansz,
dwadzieścia sal zapełnionych gipsowymi odlewami - stwierdzał francuski pisarz - - nie
dałyby jeszcze pełnego wyobrażenia o tym cudownym wykwicie sztuki gotyckiej,
gęstszym i bardziej zawiłym niż las brazylijski"^. Omawiana praca nie jest i nie miała być
takim „tomem in octavo". Jej cel jest z jednej strony węższy, gdyż dotyczy ona jedynie
trzynastowiecznych części katedry, z drugiej jednak szerszy, bo —jak wskazuje podtytuł
— omawia rozprzestrzenianie się francuskiego gotyku w królestwach Kastylii i Leonu.
Książka składa się z czterech zasadniczych części. W pierwszej omówiono sytuację
historyczno-geograflczną miejsca, w którym katedra powstała (s. 13-23). Druga — zaty-
tułowana „Monografia katedry w Burgos" — stnowi jej trzon i składa się z rozdziałów
podejmujących kolejno historię katedry w świetle źródeł pisanych (w tym również
przekształenia w czasach nowożytnych i restauracje z XIX i XX wieku) oraz analizę
struktury architektonicznej, a w szczególności planu i proporcji, filarów i ścian, tryforiów,
okien, sklepień i łuków systemu przyporowego. Analiza ta stanowi punkt wyjścia dla
dokonanego w następnych rozdziałach rozwarstwienia i wyróżnienia etapów budowy,
rekonstrukcji dwóch kolejno po sobie następujących układów kaplicowych, wyodręb-
nienia i datowania poszczególnych zespołów rzeźby monumentalnej.
Analityczna część rozprawy jest ponadto podstawą dla interpretacji zawartej w części
trzeciej, poświęconej miejscu katedry w Burgos w historii sztuki (s. 91-141). Autor omawia
tu genezę poszczególnych motywów i nawiązań do pierwowzorów francuskich i tradycji
miejscowych oraz ustała miejsce katedry w Burgos w rozwoju gotyku hiszpańskiego.
W części tej podjęto również próbę określenia indywidualnego wkładu i roli projek-
tujących architektów. W części czwartej (s. 143-180), będącej w istocie bardzo roz-
buowanym aneksem, umieszczono szczegółowy opis i skrupulatną analizę poszczególnych
składników katedry. Aneksy te są jakby rowinięciem i uzasadnieniem analiz zawartych
w części drugiej, dzięki czemu uniknięto przeciążenia głównego tekstu, co niewątpliwie
zakłóciłoby tok wywodów, a jednocześnie krytycznemu czytelnikowi przedstawiono pełny
materiał faktograficzny. Ten kompromis pomiędzy niemalże drobiazgową rzetelnością
a wymogami klarowności należy uznać za rozwiązanie szczęśliwe, aczkolwiek nie udało
się uniknąć pewnych powtórzeń.
Zasadniczy tekst, liczący łącznie z aneksami 182 strony, uzupełnia ponad sześćset
przypisów, bibliografia, skorowidz, streszczenia. Istotną częścią książki jest materiał
ilustracyjny — stanowi go 26 rycin w tekście, 198 fotografii na tablicach oraz 4 załączone
plany. Strona wizualna książki zasługuje na szczególną uwagę. Po raz pierwszy chyba
opublikowano materiał dający całościowy obraz katedry w Burgos. Stanowi on integralną
część wywodu a jednocześnie, dzięki materiałom porównawczym, pozwała na krytyczne
się do niego ustosunkowanie. Autor, współpracując z geodetą Berendem Nanninga,
dokonał pomiarów katedry w Burgos, co samo w sobie stanowi ważny wkład do badań
nad hiszpańskim gotykiem i zarazem tworzy solidny fundament dla rozważań na temat
miar i proporcji zastosowanych przy jej budowie. Materiał ilustracyjny został uporząd-
kowany według części budowli, co ułatwia szybką orientację. Niestety wśród zdjęć
zdarzają się nieostre (np. il. 9, 61, 65, 159) oraz z „walącymi się pionami" (np. il. 73), co
jednak nie dyskwalifikuje ich wartości dokumentacyjnej.
Ponieważ książka ukazała się w ograniczonym nakładzie a jej bardzo wysoka cena
czyni ją mało dostępną nawet dla bibliotek, nie od rzeczy będzie skrótowe przedstawienie
jej tez. Bez analizy budowli in situ, której przeprowadzenia recenzent nie miał możliwości,
uwagi dyskusyjne wypadnie ograniczyć do sugestii interpretacyjnych, niekiedy róż-

^ T. Gautier: Podróż do Hiszpanii, przeł. J. Guze, Warszawa 1979, s. 36