Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (5.1991)

RECENZJE I OMÓWIENIA

147

niących się od zaprezentowanych przez Autora, ale opierających się na przedstawionym
przez niego materiale.
Burgos — miasto położone na drodze pielgrzymek do grobu św. Jakuba — około
przełomu tysiącleci stało się centrum niezależnego hrabstwa Kastylii, które w 1035 roku
zostało podniesione do rangi królestwa. Wraz z postępami rekonkwisty i przesuwaniem
politycznego punktu ciężkości ku południowi miasto traciło swą centralną pozycję.
Tamtejsze biskupstwo istniejące od 11. wieku było bezpośrednio podporządkowane
Rzymowi. W 13. w. rośnie jego ranga w stosunku do potężnych opactw benedyktyńskich
i cysterskich, co miało realne odbicie w zwiększeniu dochodów. Rośnie także rola
biskupów w polityce królestwa. Biskup Mauricio (1213-1238), inicjator gotyckiej przebu-
dowy,posłował do Niemiec w sprawie małżeństwa Ferdynanda III z Beatrix von Hohen-
staufen, które też zostało zawarte w romańskiej jeszcze katedrze w 1219 roku. Co istotne
— zarówno Mauricio jak Rodrigo Ximenez de Rada (późniejszy arcybiskup Toledo, który
podjął przebudowę tamtejszej katedry) studiowali w Paryżu na przełomie 12. i 13. w.
Następcą Mauricia był Juan (1240-1246), wcześniej kanclerz królewski. Wśród biskupów
Burgos w 13. w. stale przewijają się dostojnicy związani z dworem.
W czasie budowy głównego zrębu katedry w latach 1221-1260 Kastylia przeżywa pod
panowaniem Ferdynanda III (1217-1252) i Alfonsa X (1252-1284) okres niezwykle dynamicz-
nej ekspansji —jej obszar powiększył się wówczas ponad dwukrotnie.
Budowa katedry była wspierana finansowo przez władców, co znalazło także pewne
odbicie w jej programie. Mimo tych rozlicznych powiązań Autor nie interpretuje budowy
katedry jednoznacznie w kategoriach ,,Kónigskirche" — jako wyrazu ideologii królews-
kiej, akcentuje raczej wielość motywacji i interesów, których wzajemne powiązania
tworzą całą sieć zależności. Ponieważ w okresie gotyku budowanie coraz większych i coraz
bardziej wyrafinowanych budowli wymagało nakładów przekraczających możliwości
poszczególnych inwestorów, co zmuszało do korzystania z zewnętrznych źródeł finan-
sowania, katedra — jako wspólna fundacja wielu podmiotów — przestaje być wyrazem
jednolitego programu. Takie postawienie problemu jest zbliżone do zaproponowanego
przez M. Warnkegot na którego zresztą Autor się nie powołuje.
Francuski gotyk pojawił się w Kastylii w 13. w. przede wszystkim w centrach miejskich
(katedry) i w klasztorach cystersów i premonstratensów, które stanowiły wyspy na tle
miejscowej tradycji późnoromańskiej i mudejar. Powszechna recepcja francuskiego
modelu katedry w Kastylii nasuwa przypuszczenie, że chodzi tutaj o wynik świadomego
zamiaru a nie automatyczne rozprzestrzenianie się nowego stylu,.aczkolwiek również
wewnętrznej dynamiki rozwoju architektonicznego autor nie nieguje (s. 23). Przeniesienie
nowego stylu jest przede wszystkim zasługą wyższego duchowieństwa — biskupów
i kapituł. Budowa nowej, okazalszej katedry dokumentuje skonsolidowaną władzę
biskupa w diecezji z jednej strony, a z drugiej — jest demonstracją jego przewagi wobec
biskupstw sąsiednich, rywalizujących między sobą, m. in. podejmowaniem rozmaitych
przedsięwzięć modernizacyjnych. Biskupi i kapituły byli najsilniejszymi sojusznikami
królów w ich walce z rosnącymi aspiracjami arystokracji, z czego wynika stałe poparcie
budowy przez monarchów. Fakt ten nie determinuje jednak jednoznacznie formy
architektonicznej. W swoich rezydencjach królowie preferowali formy arabskie. Nie bez
znaczenia był wreszcie gospodarczy rozkwit miasta oraz przebiegająca przez nie droga
pielgrzymek. Architektura gotycka w Hiszpanii na skutek ,,frontowej" sytuacji tego kraju
nabierała znaczeń, których nie miała we Francji — wobec sąsiedztwa kultury islamskiej
stawała się chrześcijańską par exellence — architekturą reconquisty (s. 23). O ile zgodzić

^ M. Warnke: Bau und Uberbau. Soziologie der mittelalterlichen Architektur nach den Schriftquellen,
Frankfurt a.M. 1984, s. 58-60.