DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kubczak, Jerzy: Wizerunki Scytów w ikonografii nadczarnomorskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0013
WIZERUNKI SCYTÓW W IKONOGRAFII NADCZARNOMORSKIEJ
11
władcy na monetach zawsze byli idealizowani, niezależnie od stopnia
indywidualizacji i maniery artystycznej, tego bowiem wymagała sama ich
naczelna pozycja i związana z nią symbolika17. W badaniach ikonografi-
cznych utrwalił się priorytet portretu fizjonomicznego, polegającego na
jak najwierniejszym oddaniu rysów twarzy, z przydaniem jej wyrazu oso-
bistego. Jest to nader popularne pojmowanie wizerunku człowieka w ogó-
le, o tyle zrozumiałe, że wywodzi się ono z dziedzictwa antycznego, przy
tym nawet z pewną deprecjacją odmiennych, „barbarzyńskich” form wy-
powiedzi. A przecież dla współczesnych portretami były zarówno ujedno-
licone postaci królewskie na perskich darejkach, jak zhieratyzowane po-
piersia na monetach partyjskich Arszakidów i władców Chorezmu czy
stypizowane wyobrażenia baktryjskich Ku-
szanów18. Monety emitował monarcha,
więc w powszechnym rozumieniu tylko jego
wizerunek był na nich pomieszczony, nie-
zależnie od rzeczywistego podobieństwa, za
to z charakterystycznymi detalami wystro-
ju, atrybutami i inskrypcjami. Tego rodza-
ju pojmowanie portretowości jest oczywi-
ście kłopotliwe dla badaczy weryfikujących
emisje monetarne, a sprawa komplikuje się
jeszcze bardziej w przypadku kontynuacji
określonego motywu, jak na achemenidz-
kich darejkach, lub zastosowania wizerun-
ku założyciela dynastii, którego wcieleniem
był we własnym mniemaniu kolejny jego
następca. Może się to również odnosić do
przypuszczalnego protoplasty całego ludu,
co w przypadku ikonografii scytyjskiej wy-
daje się bardzo prawdopodobne.
Powszechnie wiadomo, że monety od początku ściśle wiązały się z
państwowością, a ich oznakowania wyrażały jej charakter i ideologię.
Pierwsze, zresztą nieliczne przykłady odnoszące się do Scytii zostały wy-
konane ze srebra według wzorów greckich, a przypadają na panowanie
Ateasa w pierwszej połowie IV wieku przez n.e., jeśli nie liczyć zagadko-
wych staterów olbijskich z imieniem EMINAKO (il. 6), datowanych na
schyłek V stulecia. Zastanawiające jest niezwyczajne wyobrażenie na ich
17 Zob. K. Regling, Die antike Münze als Kunstwerk, Berlin 1924, passim: G. F. Hill,
L’art dans les monnaies grecques, Paris 1927, s. 26 nn.; Zograf, op. cit., s. 69 nn. Por. H. P.
L’Orange, Apotheosis in Ancient Portraiture, Oslo 1947, passim.
18 Zob. A. Godard, L’art de l’Iran, Paris 1962, il. 145-147; R. Ghirshman, Iran:
Parthians and Sassanians, London 1962, il. 135-155; B. Stawiski, Kunst der Kuschan,
Leipzig 1979, s. 196-197 i il. 40-53.
Ryc. 6. Przerys awersu stateru
z wyobrażeniem Heraklesa. Sre-
bro. 11,73 g. Schyłek V w.p.n.e.
Olbia. [Wg D. S. Rajewskij,
Oczerki idieologii skifo-sakskich
plemion, Moskwa 1977, il. 12]
11
władcy na monetach zawsze byli idealizowani, niezależnie od stopnia
indywidualizacji i maniery artystycznej, tego bowiem wymagała sama ich
naczelna pozycja i związana z nią symbolika17. W badaniach ikonografi-
cznych utrwalił się priorytet portretu fizjonomicznego, polegającego na
jak najwierniejszym oddaniu rysów twarzy, z przydaniem jej wyrazu oso-
bistego. Jest to nader popularne pojmowanie wizerunku człowieka w ogó-
le, o tyle zrozumiałe, że wywodzi się ono z dziedzictwa antycznego, przy
tym nawet z pewną deprecjacją odmiennych, „barbarzyńskich” form wy-
powiedzi. A przecież dla współczesnych portretami były zarówno ujedno-
licone postaci królewskie na perskich darejkach, jak zhieratyzowane po-
piersia na monetach partyjskich Arszakidów i władców Chorezmu czy
stypizowane wyobrażenia baktryjskich Ku-
szanów18. Monety emitował monarcha,
więc w powszechnym rozumieniu tylko jego
wizerunek był na nich pomieszczony, nie-
zależnie od rzeczywistego podobieństwa, za
to z charakterystycznymi detalami wystro-
ju, atrybutami i inskrypcjami. Tego rodza-
ju pojmowanie portretowości jest oczywi-
ście kłopotliwe dla badaczy weryfikujących
emisje monetarne, a sprawa komplikuje się
jeszcze bardziej w przypadku kontynuacji
określonego motywu, jak na achemenidz-
kich darejkach, lub zastosowania wizerun-
ku założyciela dynastii, którego wcieleniem
był we własnym mniemaniu kolejny jego
następca. Może się to również odnosić do
przypuszczalnego protoplasty całego ludu,
co w przypadku ikonografii scytyjskiej wy-
daje się bardzo prawdopodobne.
Powszechnie wiadomo, że monety od początku ściśle wiązały się z
państwowością, a ich oznakowania wyrażały jej charakter i ideologię.
Pierwsze, zresztą nieliczne przykłady odnoszące się do Scytii zostały wy-
konane ze srebra według wzorów greckich, a przypadają na panowanie
Ateasa w pierwszej połowie IV wieku przez n.e., jeśli nie liczyć zagadko-
wych staterów olbijskich z imieniem EMINAKO (il. 6), datowanych na
schyłek V stulecia. Zastanawiające jest niezwyczajne wyobrażenie na ich
17 Zob. K. Regling, Die antike Münze als Kunstwerk, Berlin 1924, passim: G. F. Hill,
L’art dans les monnaies grecques, Paris 1927, s. 26 nn.; Zograf, op. cit., s. 69 nn. Por. H. P.
L’Orange, Apotheosis in Ancient Portraiture, Oslo 1947, passim.
18 Zob. A. Godard, L’art de l’Iran, Paris 1962, il. 145-147; R. Ghirshman, Iran:
Parthians and Sassanians, London 1962, il. 135-155; B. Stawiski, Kunst der Kuschan,
Leipzig 1979, s. 196-197 i il. 40-53.
Ryc. 6. Przerys awersu stateru
z wyobrażeniem Heraklesa. Sre-
bro. 11,73 g. Schyłek V w.p.n.e.
Olbia. [Wg D. S. Rajewskij,
Oczerki idieologii skifo-sakskich
plemion, Moskwa 1977, il. 12]