DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Cnota i grzech w gdańskiej Tablicy Dziesięciorga Przykazań: czyli jak rzeczywistość przedstawienia obrazowego s(po)tyka się z rzeczywistością miasta późnośredniowiecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0076
74
ADAM S. LABUDA
chodzi: w badaniach dotychczasowych była mowa o skórkach z soboli,
które są rzadką odmianą kuny17. Obok płaszcza futrzanego pojawia się
inne, ale bliskie mu formą okrycie wierzchnie: długi, wykonany z wełnia-
nego materiału płaszcz, którego kraje i kołnierz zdobi brokatowa lamów-
ka. Stroje te uzupełnione są rozmaitymi nakryciami głowy. Matrony, jak
wspomniana niewiasta z drugiego przykazania, noszą z reguły białe płó-
cienne czepce, których zakończenia schowane są pod płaszczami; w trze-
cim przykazaniu jedna z nich okryła głowę okazałym futrzanym kapelu-
szem. Z kolei głowy panien, odsłaniających długie włosy, zdobią
brokatowe diademy i wałki.
Konsekwencja, z jaką pojawiają się na gdańskiej tablicy te dwa tak
niestereotypowe rodzaje płaszczy, nakazuje zapytać, czy nie mamy tu do
czynienia z elementem kolorytu lokalnego18. Trzy obrazowe świadectwa
przemawiają na rzecz tego domysłu. Na awersie prawego skrzydła dypty-
ku, który wymalował zapewne w Gdańsku w 1518 roku Michał z Augs-
burga19, wyobrażone zostały podobne do omówionych wyżej stroje matron
i panien, przy czym należy zwrócić uwagę na strój niewiasty z prawej
(ił. 4). Już Peter Strieder wskazał na związek obu dzieł pod względem ko-
stiumologicznym20. Ponieważ dwa przedstawienia dyptyku ukazują ja-
kieś konkretne i dotąd nie rozszyfrowane wydarzenie z życia fundatora,
wolno przyjąć, że oba dzieła przedstawiają autentyczne, noszone na prze-
łomie XV i XVI wieku w Gdańsku ubiory. Dowód następny stanowią dwa
drzeworyty Antona Moliera z jego Frauentrachtenbuch z 1601 roku
(il. 5)21. Strieder pisał: „Parze kroczących kobiet, odzianych w kloszowato
17 Por. Drost 1963, s. 97; H. Boockmann, Die Stadt im späten Mittelalter, Zürich
1987 (II wyd.),s. 215.
18 Płaszcz o tej formie występuje jednak również w innych regionach Europy na północ
od Alp. Por. np. Mistrz Życia Marii z Iserlohn, Ofiarowanie Chrystusa w świątyni
(A. Stange, Kritisches Verzeichnis der deutschen, Tafelbilder vor Dürer, I, München 1967,
nr 49) oraz niektóre miniatury prawa hamburskiego - por. B. Binder, Illustriertes Recht.
Die Miniaturen des Hamburger Stadtrechts von 1497, Hamburg 1988 (Veröffentlichungen
des Vereins für Hamburgische Geschichte, 32), s. 115, 117, 120. Natomiast rysem specyfi-
cznie gdańskim wydaje się być struktura płaszcza polegająca na zszyciu pionowych pasm
futrzanych - por. też przypis 23. Jedyny znany mi pozagdański przykład okrycia tego typu
pojawia się w scenie Zaślubin Marii w ołtarzu z Herrenberg Jörga Ratgeba z roku 1519
(obecnie Stuttgart, Staatsgalerie) - za wskazanie tego przykładu dziękuję Danieli Gräfin
V. Pfeil, Monachium.
19 Norymberga, Germanisches Nationalmuseum; por. P. Strieder, Ein Danziger Bild-
nisdiptychon von 1518, „Zeitschrift für Kunstwissenschaft”, 13, 1959, s. 15 nn. i R. Kah-
snitz, Das Germanische Nationalmuseum in Nürnberg und die Provinz Preussen, (w:) U.
Arnold (red.), Preussen im 19. Jahrhundert, Lüneburg 1984, s. 86 nn.
20 Strieder, op.cit., s. 22 nn.
21 Reedycji dokonał A. Bertling, Anton Moellers Danziger Frauentrachtenbuch aus
dem Jahre 1601 in getreuen Faksimile-Reproduktionen neu herausgegeben nach den Origi-
nal-Holzschnitten mit begleitendem Text, Danzig 1886.
ADAM S. LABUDA
chodzi: w badaniach dotychczasowych była mowa o skórkach z soboli,
które są rzadką odmianą kuny17. Obok płaszcza futrzanego pojawia się
inne, ale bliskie mu formą okrycie wierzchnie: długi, wykonany z wełnia-
nego materiału płaszcz, którego kraje i kołnierz zdobi brokatowa lamów-
ka. Stroje te uzupełnione są rozmaitymi nakryciami głowy. Matrony, jak
wspomniana niewiasta z drugiego przykazania, noszą z reguły białe płó-
cienne czepce, których zakończenia schowane są pod płaszczami; w trze-
cim przykazaniu jedna z nich okryła głowę okazałym futrzanym kapelu-
szem. Z kolei głowy panien, odsłaniających długie włosy, zdobią
brokatowe diademy i wałki.
Konsekwencja, z jaką pojawiają się na gdańskiej tablicy te dwa tak
niestereotypowe rodzaje płaszczy, nakazuje zapytać, czy nie mamy tu do
czynienia z elementem kolorytu lokalnego18. Trzy obrazowe świadectwa
przemawiają na rzecz tego domysłu. Na awersie prawego skrzydła dypty-
ku, który wymalował zapewne w Gdańsku w 1518 roku Michał z Augs-
burga19, wyobrażone zostały podobne do omówionych wyżej stroje matron
i panien, przy czym należy zwrócić uwagę na strój niewiasty z prawej
(ił. 4). Już Peter Strieder wskazał na związek obu dzieł pod względem ko-
stiumologicznym20. Ponieważ dwa przedstawienia dyptyku ukazują ja-
kieś konkretne i dotąd nie rozszyfrowane wydarzenie z życia fundatora,
wolno przyjąć, że oba dzieła przedstawiają autentyczne, noszone na prze-
łomie XV i XVI wieku w Gdańsku ubiory. Dowód następny stanowią dwa
drzeworyty Antona Moliera z jego Frauentrachtenbuch z 1601 roku
(il. 5)21. Strieder pisał: „Parze kroczących kobiet, odzianych w kloszowato
17 Por. Drost 1963, s. 97; H. Boockmann, Die Stadt im späten Mittelalter, Zürich
1987 (II wyd.),s. 215.
18 Płaszcz o tej formie występuje jednak również w innych regionach Europy na północ
od Alp. Por. np. Mistrz Życia Marii z Iserlohn, Ofiarowanie Chrystusa w świątyni
(A. Stange, Kritisches Verzeichnis der deutschen, Tafelbilder vor Dürer, I, München 1967,
nr 49) oraz niektóre miniatury prawa hamburskiego - por. B. Binder, Illustriertes Recht.
Die Miniaturen des Hamburger Stadtrechts von 1497, Hamburg 1988 (Veröffentlichungen
des Vereins für Hamburgische Geschichte, 32), s. 115, 117, 120. Natomiast rysem specyfi-
cznie gdańskim wydaje się być struktura płaszcza polegająca na zszyciu pionowych pasm
futrzanych - por. też przypis 23. Jedyny znany mi pozagdański przykład okrycia tego typu
pojawia się w scenie Zaślubin Marii w ołtarzu z Herrenberg Jörga Ratgeba z roku 1519
(obecnie Stuttgart, Staatsgalerie) - za wskazanie tego przykładu dziękuję Danieli Gräfin
V. Pfeil, Monachium.
19 Norymberga, Germanisches Nationalmuseum; por. P. Strieder, Ein Danziger Bild-
nisdiptychon von 1518, „Zeitschrift für Kunstwissenschaft”, 13, 1959, s. 15 nn. i R. Kah-
snitz, Das Germanische Nationalmuseum in Nürnberg und die Provinz Preussen, (w:) U.
Arnold (red.), Preussen im 19. Jahrhundert, Lüneburg 1984, s. 86 nn.
20 Strieder, op.cit., s. 22 nn.
21 Reedycji dokonał A. Bertling, Anton Moellers Danziger Frauentrachtenbuch aus
dem Jahre 1601 in getreuen Faksimile-Reproduktionen neu herausgegeben nach den Origi-
nal-Holzschnitten mit begleitendem Text, Danzig 1886.