DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Cnota i grzech w gdańskiej Tablicy Dziesięciorga Przykazań: czyli jak rzeczywistość przedstawienia obrazowego s(po)tyka się z rzeczywistością miasta późnośredniowiecznego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0090
88
ADAM S. LABUDA
rzeczywiste pomieszczenia sądowe dekorowane były przedstawieniami o
tej tematyce; przykładem jest tu znany obraz Złożenia przysięgi w ratu-
szu w Wesel, na którym świadek znajduje się w polu walki między anio-
łem i szatanem49. Zmiany i uzupełnienia podjęte u schyłku XV wieku w
wilkierzu z Gdańska dowodzą, że krzywoprzysięstwo było tam na porząd-
ku dnia i dlatego nieodzowne stało się prawne przeciwdziałanie tej pra-
ktyce50. Kwatera Tablicy stawia sprawę nieetycznego czynu w
płaszczyźnie życia publicznego. Jeśli inne wyobrażenia drugiego przyka-
zania krytykują bluźnierstwo i krzywoprzysięstwo w okolicznościach
mniej lub więcej prywatnych (np. przy grze w karty lub kości)51, to kwa-
tera gdańska problem prawdomówności stawia w perspektywie świado-
mości społeczno-prawnej. Na szerszy sens przykazania zdaje się nato-
miast wskazywać wspomniana dziwna hybrydyczna postać: stwór ten ma
ciało człowieka, nogi i ręce zaś - zakończone kopytami. W okrągłej głowie
zwraca uwagę wyciągnięty język i wielkie ponad miarę uszy. Wydaje się,
że jest to symbol człowieka grzeszącego mową i słuchem, wypowiadaniem
i wysłuchiwaniem rzeczy nagannych.
Co się tyczy strojów przedstawionych postaci, to omówiona przed
chwilą zasada przeciwstawienia zachowuje ważność i tutaj: wystarczy
wskazać na ubogi kaftan młodzieńca stojącego na progu sali sądowej, z
jednej strony, i długi płaszcz futrzany kobiety stojącej obok niego, z dru-
giej. Gdy dodatkowo porównać męskie ubiory lewej strony ze strojem klę-
czącego mężczyzny, to wolno stwierdzić, że linia podziału między dobrym
i złym ma tu również wymiar społeczny. Przedstawiciele górnej warstwy
społeczeństwa umieszczeni są po stronie dobra, dolnej - zła.
Dwie pierwsze kwatery odznaczają się - jak już zauważono - głęb-
szym opracowaniem przestrzennym scenerii, co stworzyło miejsce dla wy-
obrażeń starotestamentowych na dalszym planie. W tle ilustracji przyka-
zania pierwszego Mojżesz otrzymuje od Boga na górze Synaj tablicę z
dziesięcioma przykazaniami, a następnie okazuje ją Żydom, odzianym
strojnie, barwnie, na modłę ,,burgundzką” i tańczącym wokół złotego ciel-
ca. Z kolei za wyobrażeniem ukazującym drugie przykazanie Żydzi — tym
razem ubrani prosto i skromnie - zbierają mannę. Obie sceny, nieprzy-
padkowo umieszczone w górnej strefie tablicy, pod niebem baldachimu,
należą do innego porządku przedstawieniowego aniżeli ciąg wyobrażeń
ilustrujących przykazania. Poświadczają one, iż nauka Kościoła jest bo-
skiego pochodzenia. Boska proweniencja Dziesięciorga Przykazań ukaza-
49 A. Stange, Kritisches Verzeichnis der deutschen Tafelbilder vor Dürer, I, München
1987, nr 391.
50 Simson, Die Geschichte der Danziger Willkür, op.cit., s. 74.
51 Por. np. „Einblattdruck” Sehr. 1846 w Bayerische Staatsbibliothek w Monachium;
Schiller, op.cit., il. 283 i s. 123 n.
ADAM S. LABUDA
rzeczywiste pomieszczenia sądowe dekorowane były przedstawieniami o
tej tematyce; przykładem jest tu znany obraz Złożenia przysięgi w ratu-
szu w Wesel, na którym świadek znajduje się w polu walki między anio-
łem i szatanem49. Zmiany i uzupełnienia podjęte u schyłku XV wieku w
wilkierzu z Gdańska dowodzą, że krzywoprzysięstwo było tam na porząd-
ku dnia i dlatego nieodzowne stało się prawne przeciwdziałanie tej pra-
ktyce50. Kwatera Tablicy stawia sprawę nieetycznego czynu w
płaszczyźnie życia publicznego. Jeśli inne wyobrażenia drugiego przyka-
zania krytykują bluźnierstwo i krzywoprzysięstwo w okolicznościach
mniej lub więcej prywatnych (np. przy grze w karty lub kości)51, to kwa-
tera gdańska problem prawdomówności stawia w perspektywie świado-
mości społeczno-prawnej. Na szerszy sens przykazania zdaje się nato-
miast wskazywać wspomniana dziwna hybrydyczna postać: stwór ten ma
ciało człowieka, nogi i ręce zaś - zakończone kopytami. W okrągłej głowie
zwraca uwagę wyciągnięty język i wielkie ponad miarę uszy. Wydaje się,
że jest to symbol człowieka grzeszącego mową i słuchem, wypowiadaniem
i wysłuchiwaniem rzeczy nagannych.
Co się tyczy strojów przedstawionych postaci, to omówiona przed
chwilą zasada przeciwstawienia zachowuje ważność i tutaj: wystarczy
wskazać na ubogi kaftan młodzieńca stojącego na progu sali sądowej, z
jednej strony, i długi płaszcz futrzany kobiety stojącej obok niego, z dru-
giej. Gdy dodatkowo porównać męskie ubiory lewej strony ze strojem klę-
czącego mężczyzny, to wolno stwierdzić, że linia podziału między dobrym
i złym ma tu również wymiar społeczny. Przedstawiciele górnej warstwy
społeczeństwa umieszczeni są po stronie dobra, dolnej - zła.
Dwie pierwsze kwatery odznaczają się - jak już zauważono - głęb-
szym opracowaniem przestrzennym scenerii, co stworzyło miejsce dla wy-
obrażeń starotestamentowych na dalszym planie. W tle ilustracji przyka-
zania pierwszego Mojżesz otrzymuje od Boga na górze Synaj tablicę z
dziesięcioma przykazaniami, a następnie okazuje ją Żydom, odzianym
strojnie, barwnie, na modłę ,,burgundzką” i tańczącym wokół złotego ciel-
ca. Z kolei za wyobrażeniem ukazującym drugie przykazanie Żydzi — tym
razem ubrani prosto i skromnie - zbierają mannę. Obie sceny, nieprzy-
padkowo umieszczone w górnej strefie tablicy, pod niebem baldachimu,
należą do innego porządku przedstawieniowego aniżeli ciąg wyobrażeń
ilustrujących przykazania. Poświadczają one, iż nauka Kościoła jest bo-
skiego pochodzenia. Boska proweniencja Dziesięciorga Przykazań ukaza-
49 A. Stange, Kritisches Verzeichnis der deutschen Tafelbilder vor Dürer, I, München
1987, nr 391.
50 Simson, Die Geschichte der Danziger Willkür, op.cit., s. 74.
51 Por. np. „Einblattdruck” Sehr. 1846 w Bayerische Staatsbibliothek w Monachium;
Schiller, op.cit., il. 283 i s. 123 n.