DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Między językiem a światem: poematy obrazowe poetyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0178
176
STANISŁAW CZEKALSKI
o wyrwaniu słów z językowego porządku i nawiązaniu bezpośredniej rela-
cji między nimi a samą rzeczywistością. „Gdy słowa były nowe - pisał po-
eta - lśniły obok siebie swą stałą, pierwotną intensywnością. W ciągu
częstego ich używania wytworzyła się frazeologia. (...) Logika jest tym
właśnie, co ze świetlistych słów czyni frazy. Logicznie szklanka przypisa-
na jest do stołu, gwiazda do nieba, drzwi do klatki schodowej. Dlatego ich
nie widzimy. Trzeba było położyć gwiazdę na stół, szklankę w pobliżu
pianina i aniołów, drzwi w sąsiedztwie oceanu. Chodziło o to, by odkryć
rzeczywistość, dać jej postać tak czystą, jakby był to pierwszy dzień”21.
Dla Nezvala poetyzm oznaczał taki sposób postrzegania świata, aby on
sam stał się poezją. W jego poglądach wydaje się pobrzmiewać echo po-
etyckich idei Chlebnikowa, przybliżonych czeskim artystom przez Jakob-
sona, idei ,,słów-oczu, którymi można widzieć i słów-rąk, którymi można
pracować”22. Ten nurt myślenia o poezji, stanowiący jakby drugą stronę -
bo nie przeciwieństwo - traktowania jej jako „dyspozycji lingwistycznej”,
zmierzał w kierunku wyznaczonym przez konstruktywistyczne hasło li-
kwidacji sztuki samej w sobie. „Nowa sztuka przestanie być sztuką” -
powtarzają wielokrotnie poetyści za Ilją Erenburgiem. Deklaracji tej,
ogłoszonej na łamach almanachu „Zivot II”, towarzyszą zdjęcia prezentu-
jące nowe piękno - świat współczesnej cywilizacji technicznej; oto gdzie
należy szukać nowej poezji23.
Konstruktywistyczna perspektywa zniesienia sztuki była wyzwaniem,
które skłaniało do wyprowadzenia pierwiastka poetyckiego poza ramy ję-
zyka. Drogę wyjścia otwierała jednak sama lingwistyczna teoria poezji.
Mamy tu do czynienia z sytuacją analogiczną, jak w przypadku malar-
stwa abstrakcji geometrycznej. Puryfikacja sztuki prowadzi do wydziele-
nia jej czystej esencji jako swego rodzaju konstytutywnej zasady, która
w myśl formułowanych utopii staje się następnie podstawą uniwersalne-
go systemu mającego organizować całą rzeczywistość. Podobnie jak syste-
my formy wywiedzione z „czystego” obrazu miały być prefiguracją ideal-
nego porządku świata, tak też odkrycie na gruncie języka autonomicznej
funkcji poetyckiej pozwoliło artystom Devëtsilu dostrzec konstytutywną
zasadę poezji ponad dotychczasowymi jej gatunkowymi granicami. Od
strony lingwistyki ten nowy horyzont wyłania się zza Jakobsona teorii
dzieła poetyckiego, osadzonej - nawet jeszcze w wersji zredagowanej
21 V. Nezval, Kapka Inkoustu, 1928.
22 R. Jakobson, Nowiejszaja russkajapoezija, Praha. W jednym ze swych listów Ja-
kobson wspomina: „Przywiozłem do Czechosłowagi pierwsze informacje o Chlebnikowie
i Majakowskim. (...) Często dyskutowałem o tych rosyjskich poetach z członkami Devëtsi-
lu”. Cytuję za: K. Passuth, Les Avant-gardes de l’Europe Centrale, Paris 1988, s. 154.
23 Żivot II. Sbornik nové krâsy, Praha 1922.
STANISŁAW CZEKALSKI
o wyrwaniu słów z językowego porządku i nawiązaniu bezpośredniej rela-
cji między nimi a samą rzeczywistością. „Gdy słowa były nowe - pisał po-
eta - lśniły obok siebie swą stałą, pierwotną intensywnością. W ciągu
częstego ich używania wytworzyła się frazeologia. (...) Logika jest tym
właśnie, co ze świetlistych słów czyni frazy. Logicznie szklanka przypisa-
na jest do stołu, gwiazda do nieba, drzwi do klatki schodowej. Dlatego ich
nie widzimy. Trzeba było położyć gwiazdę na stół, szklankę w pobliżu
pianina i aniołów, drzwi w sąsiedztwie oceanu. Chodziło o to, by odkryć
rzeczywistość, dać jej postać tak czystą, jakby był to pierwszy dzień”21.
Dla Nezvala poetyzm oznaczał taki sposób postrzegania świata, aby on
sam stał się poezją. W jego poglądach wydaje się pobrzmiewać echo po-
etyckich idei Chlebnikowa, przybliżonych czeskim artystom przez Jakob-
sona, idei ,,słów-oczu, którymi można widzieć i słów-rąk, którymi można
pracować”22. Ten nurt myślenia o poezji, stanowiący jakby drugą stronę -
bo nie przeciwieństwo - traktowania jej jako „dyspozycji lingwistycznej”,
zmierzał w kierunku wyznaczonym przez konstruktywistyczne hasło li-
kwidacji sztuki samej w sobie. „Nowa sztuka przestanie być sztuką” -
powtarzają wielokrotnie poetyści za Ilją Erenburgiem. Deklaracji tej,
ogłoszonej na łamach almanachu „Zivot II”, towarzyszą zdjęcia prezentu-
jące nowe piękno - świat współczesnej cywilizacji technicznej; oto gdzie
należy szukać nowej poezji23.
Konstruktywistyczna perspektywa zniesienia sztuki była wyzwaniem,
które skłaniało do wyprowadzenia pierwiastka poetyckiego poza ramy ję-
zyka. Drogę wyjścia otwierała jednak sama lingwistyczna teoria poezji.
Mamy tu do czynienia z sytuacją analogiczną, jak w przypadku malar-
stwa abstrakcji geometrycznej. Puryfikacja sztuki prowadzi do wydziele-
nia jej czystej esencji jako swego rodzaju konstytutywnej zasady, która
w myśl formułowanych utopii staje się następnie podstawą uniwersalne-
go systemu mającego organizować całą rzeczywistość. Podobnie jak syste-
my formy wywiedzione z „czystego” obrazu miały być prefiguracją ideal-
nego porządku świata, tak też odkrycie na gruncie języka autonomicznej
funkcji poetyckiej pozwoliło artystom Devëtsilu dostrzec konstytutywną
zasadę poezji ponad dotychczasowymi jej gatunkowymi granicami. Od
strony lingwistyki ten nowy horyzont wyłania się zza Jakobsona teorii
dzieła poetyckiego, osadzonej - nawet jeszcze w wersji zredagowanej
21 V. Nezval, Kapka Inkoustu, 1928.
22 R. Jakobson, Nowiejszaja russkajapoezija, Praha. W jednym ze swych listów Ja-
kobson wspomina: „Przywiozłem do Czechosłowagi pierwsze informacje o Chlebnikowie
i Majakowskim. (...) Często dyskutowałem o tych rosyjskich poetach z członkami Devëtsi-
lu”. Cytuję za: K. Passuth, Les Avant-gardes de l’Europe Centrale, Paris 1988, s. 154.
23 Żivot II. Sbornik nové krâsy, Praha 1922.