NEW ART HISTORY: NAUKA, POLITYKA, OBYCZAJ

187

zjonistyczne wobec tradycyjnej historii sztuki doprowadziły do powstania
rzeczywiście nowej jakości. O „odnowę” historii sztuki zaapelował w 1974
roku T. J. Clark: „Potrzebujemy faktów — odnośnie mecenatu, rynku
sztuki, statusu artysty, struktury produkcji artystycznej - ale musimy
również wiedzieć, jakie pytania zadać temu materiałowi. Potrzebujemy
importu nowych koncepcji i ich żywotności - musimy wbudować je w me-
todę pracy”2. Koncepcja Clarka AD 1974 to propozycja rewizji tradycyjne-
go modelu historii sztuki przez rewitalizację społecznej historii sztuki ja-
ko „miejsca, gdzie pytania muszą być stawiane i gdzie nie mogą być
stawiane w stary sposób”. Program Clarka stanowił wyzwanie wobec
dominującego przez dziesięciolecia na Wyspach Brytyjskich modelu
uprawiania historii sztuki symbolizowanego przez instytuty Courtaulda
i Warburga. Wywodząca się z atrybucjonizmu i koneserstwa historia sty-
lu, wzbogacona w latach trzydziestych (przez emigrantów z Niemiec) me-
todą ikonograficzną, historia sztuki wpisana w elitarny układ instytucji
muzealnych i akademickich, obsługująca z jednej strony galerie i domy
aukcyjne, z drugiej zaś upowszechniająca sztukę w ramach instytucji
kultury masowej - ten model historii sztuki zaatakowany został przez
Clarka z pozycji jawnie marksistowskich.
Właśnie marksizm na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesią-
tych stał się dla humanistyki brytyjskiej niezwykle atrakcyjny jako in-
strument służący do rozbicia konserwatywnego status quo tak w nauce,
jak i - szerzej - w kulturze. Przywołuje się tu zwykle przełomowy artykuł
Perry Andersona Elementy kultury narodowej3, w którym autor zaatako-
wał dominującą na Wyspach Brytyjskich w okresie powojennym formację
intelektualną pokolenia „kontynentalnych” uchodźców przed faszyzmem.
Ich zdecydowane antymarksistowskie nastawienie w połączeniu z typową
dla brytyjskiej tradycji pozytywistycznej niechęcią do formułowania
teoretycznych generalizacji zaowocowało, zdaniem Andersona, brakiem
w intelektualnym życiu Wielkiej Brytanii ogólnej teorii społeczeństwa,
czy to marksistowskiej, czy to „burżuazyjnej” proweniencji. Anderson
wezwał do przezwyciężenia konformizmu brytyjskiej kultury przez wpro-
wadzenie do jej krwioobiegu radykalnej teorii społecznej. Czasopismo
„Screen”, powstałe na początku lat siedemdziesiątych, uznawane jest po-
wszechnie za pierwszą i najbardziej brzemienną w skutkach odpowiedź
na to wezwanie. Poświęcone filmowi i fotografii, nie obciążone bagażem
tradycji badawczej, nie wtłoczone w sztywny gorset nauki akademickiej,
mogło korzystać w sposób nieskrępowany z bogatego zasobu kontynental-
2 T. J. Clark, The Conditions of Artistic Creation, „Times Literaiy Supplement”,
24 May 1974.
3 P. Anderson, Components of the National Culture, (w:) A. Cockburn, R. Black-
burn (eds.), Student Power, London 1969.