DOI Heft:
Omówienia i recenzje
DOI Artikel:Moryń, Hanna: W kręgu badań nad sztuką portretową XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0262
260
OMÓWIENIA I RECENZJE
cyflcznym kodem. Pointon nie interesuje moment, w którym artysta nawiązuje
kontakt z modelem (czy w ogóle — z przedmiotem artystycznych zabiegów)
i w którym rodzi się absolutna jakość dzieła sztuki. Malarstwo postrzega jako
przedstawienia, w których odbijają się przekonania społeczności, uważane za
obiektywną rzeczywistość. Na przekonania te składa się zbiór mitologii, poprzez
które kultura istnieje. Podstawową funkcją dzieła sztuki jest utrzymywanie ste-
reotypów kulturowych, ochrona trwałych, uznanych za nienaruszalne hierarchii
wartości, według których członkom społeczeństwa przysługują określone miejsca.
Sprowadzenie sensu sztuki do funkcji społecznych czy ideologicznych mogłoby
budzić wątpliwości, gdyby Pointon poprzestała na formułowaniu ogólników, wy-
znaczających ogólne zasady tych funkcji. Nie zapomina ona jednak o obrazie,
w jego indywidualnym wymiarze — to on pozostaje punktem wyjścia rozważań
zakorzenionych silnie w tradycji poststrukturalizmu (Foucault), semiologii, psy-
choanalizy (Lacan), czy współczesnego dekonstrukcjonizmu. Autorka postuluje
potrzebę tworzenia „historii generalnej”, w przeciwieństwie do „historii total-
nej”. Zgodnie z rozróżnieniem wprowadzonym przez Foucault, ta pierwsza ogra-
niczałaby się do opisywania niewielkich segmentów historii, „miejsc rozprosze-
nia” bez roszczenia sobie pretensji do tworzenia syntez i uogólnień, które nie
podlegałyby rewizji. Pointon nie daje sobie prawa wyłączności i ostateczności
swej interpretacji. Z wielodyskursywnej rzeczywistości podejmuje ona tematy
marginalne (np. portrety kobiet, dzieci, seksualność a polityka, wizerunki prze-
stępców etc.), pomijane dotąd w analizach z powodu braków źródeł i małej użyte-
czności dla tradycyjnego modelu historii. Nie dokumenty i źródła wyznaczają te-
matykę jej badań, lecz fakty, o których źródła „milczą”.
W podobnym, postmodernistycznym nurcie metodologicznym, choć bez
wyraźnie określonej, jak to było w przypadku Pointon, perspektywy feministycz-
nej, sytuuje się praca Barbary M. Stafford Body Criticism. Imaging the Unseen
in Enlightenment Art and Medicine. Obszerne to dzieło poświęcone jest proble-
mowi obrazowania ciała ludzkiego w sztuce i medycynie. Jest to pozycja specyfi-
czna nie tylko z powodu tematyki, ale przede wszystkim ze względu na przyjętą
formę wykładu. Tradycyjny podział na rozdziały, wyznaczany problematyką na-
ukowego dyskursu, został tu zastąpiony próbą zmetaforyzowania problemów.
Każdy z rozdziałów spięty jest więc wyrażeniem metaforycznym, którego wyróż-
niającą cechą jest możliwość odniesienia go do ciała ludzkiego (Dissecting, Abs-
tracting, Conceiving, Marking, Magnifying, Sensing). Na poziomie naddanej nad
światem zjawisk metafory (rozumianej tu nie w sensie oratorskiego ozdobnika),
która łączy w sobie wielość zagadnień niemożliwych do wyjaśnienia w drodze
tradycyjnego, uporządkowanego dyskursu naukowego, autorka próbuje zesta-
wiać ze sobą odległe i wydawałoby się, niezależne od siebie obszary wiedzy. Bada
więc różne tropy i wyobrażenia z perspektywy słów-kluczy spajających sztukę,
medycynę, teologię i filozofię. „Metaforologiczny” tryb wykładu przeciwstawiony
jest tradycyjnemu „logocentryzmowi” nauki, od którego Stafford się odżegnuje.
„Logika” metafory polega na kojarzeniu odległych pól semantycznych, co pozwa-
la obrazowo i przedjęzykowo ujmować świat. Sam termin ,,metaforologia” został
zaczerpnięty od Hansa Blumenberga (Paradigmen zu einer Metapherologie, „Ar-
chiv für Begriffsgeschichte”, 4 (1960), 83).
OMÓWIENIA I RECENZJE
cyflcznym kodem. Pointon nie interesuje moment, w którym artysta nawiązuje
kontakt z modelem (czy w ogóle — z przedmiotem artystycznych zabiegów)
i w którym rodzi się absolutna jakość dzieła sztuki. Malarstwo postrzega jako
przedstawienia, w których odbijają się przekonania społeczności, uważane za
obiektywną rzeczywistość. Na przekonania te składa się zbiór mitologii, poprzez
które kultura istnieje. Podstawową funkcją dzieła sztuki jest utrzymywanie ste-
reotypów kulturowych, ochrona trwałych, uznanych za nienaruszalne hierarchii
wartości, według których członkom społeczeństwa przysługują określone miejsca.
Sprowadzenie sensu sztuki do funkcji społecznych czy ideologicznych mogłoby
budzić wątpliwości, gdyby Pointon poprzestała na formułowaniu ogólników, wy-
znaczających ogólne zasady tych funkcji. Nie zapomina ona jednak o obrazie,
w jego indywidualnym wymiarze — to on pozostaje punktem wyjścia rozważań
zakorzenionych silnie w tradycji poststrukturalizmu (Foucault), semiologii, psy-
choanalizy (Lacan), czy współczesnego dekonstrukcjonizmu. Autorka postuluje
potrzebę tworzenia „historii generalnej”, w przeciwieństwie do „historii total-
nej”. Zgodnie z rozróżnieniem wprowadzonym przez Foucault, ta pierwsza ogra-
niczałaby się do opisywania niewielkich segmentów historii, „miejsc rozprosze-
nia” bez roszczenia sobie pretensji do tworzenia syntez i uogólnień, które nie
podlegałyby rewizji. Pointon nie daje sobie prawa wyłączności i ostateczności
swej interpretacji. Z wielodyskursywnej rzeczywistości podejmuje ona tematy
marginalne (np. portrety kobiet, dzieci, seksualność a polityka, wizerunki prze-
stępców etc.), pomijane dotąd w analizach z powodu braków źródeł i małej użyte-
czności dla tradycyjnego modelu historii. Nie dokumenty i źródła wyznaczają te-
matykę jej badań, lecz fakty, o których źródła „milczą”.
W podobnym, postmodernistycznym nurcie metodologicznym, choć bez
wyraźnie określonej, jak to było w przypadku Pointon, perspektywy feministycz-
nej, sytuuje się praca Barbary M. Stafford Body Criticism. Imaging the Unseen
in Enlightenment Art and Medicine. Obszerne to dzieło poświęcone jest proble-
mowi obrazowania ciała ludzkiego w sztuce i medycynie. Jest to pozycja specyfi-
czna nie tylko z powodu tematyki, ale przede wszystkim ze względu na przyjętą
formę wykładu. Tradycyjny podział na rozdziały, wyznaczany problematyką na-
ukowego dyskursu, został tu zastąpiony próbą zmetaforyzowania problemów.
Każdy z rozdziałów spięty jest więc wyrażeniem metaforycznym, którego wyróż-
niającą cechą jest możliwość odniesienia go do ciała ludzkiego (Dissecting, Abs-
tracting, Conceiving, Marking, Magnifying, Sensing). Na poziomie naddanej nad
światem zjawisk metafory (rozumianej tu nie w sensie oratorskiego ozdobnika),
która łączy w sobie wielość zagadnień niemożliwych do wyjaśnienia w drodze
tradycyjnego, uporządkowanego dyskursu naukowego, autorka próbuje zesta-
wiać ze sobą odległe i wydawałoby się, niezależne od siebie obszary wiedzy. Bada
więc różne tropy i wyobrażenia z perspektywy słów-kluczy spajających sztukę,
medycynę, teologię i filozofię. „Metaforologiczny” tryb wykładu przeciwstawiony
jest tradycyjnemu „logocentryzmowi” nauki, od którego Stafford się odżegnuje.
„Logika” metafory polega na kojarzeniu odległych pól semantycznych, co pozwa-
la obrazowo i przedjęzykowo ujmować świat. Sam termin ,,metaforologia” został
zaczerpnięty od Hansa Blumenberga (Paradigmen zu einer Metapherologie, „Ar-
chiv für Begriffsgeschichte”, 4 (1960), 83).