DOI Heft:
Omówienia i recenzje
DOI Artikel:Moryń, Hanna: W kręgu badań nad sztuką portretową XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0269
OMÓWIENIA I RECENZJE
267
Joachima von Sandrarta (Teutschen Academie, 1675/79) i Rogera de Piles (Cours
de peinture par principes, 1708) (s. 59-69).
Systematyczne omówienie wypowiedzi o sztuce portretowej dopełnione jest
przez interpretacje konkretnych obrazów. Znanym portrecistą hamburskim
w pierwszym dziesięcioleciu XVIII wieku był Baltazar Denners. Kanz analizuje
portretowe studia głów Dennersa, wskazując na mikrorealizm przedstawienia:
dokładne opracowanie włosów, skóry i innych szczegółów. System wewnętrznej
prezentacji opierał się na drobiazgowości wizerunków, która wyznaczała opty-
malny punkt oglądu. Równocześnie wszystkie elementy podporządkowane zosta-
ły podstawowej funkcji - ukazania „całości i istoty” człowieka. Temu sposobowi
wizualizowania w sztuce — poprzez wybranie jakiegoś wycinka natury, jego opty-
czną analizę, rozłożenie na elementy i złożenie nowego obrazu rzeczywistości -
odpowiadała oświeceniowa twórczość poetycka. W takim, paralelnym ujęciu,
Kanz interpretuje zmysłową „lirykę przyrody” hamburskiego poety Bartholda
Heinricha Brockesa (s. 69-78).
Autor kreśli w swej pracy obraz estetycznej rzeczywistości na ziemiach nie-
mieckich epoki Oświecenia. Epoka ta poszukuje wyrazu głębi na widzialnej po-
wierzchni, czemu odpowiadają zasady twórczości poetyckiej i malarskiej, wyrażo-
ne w systemie wewnętrznej prezentacji. Sytuują one widza i czytelnika w okre-
ślony sposób wobec przetworzonej w dziele sztuki rzeczywistości. Wewnętrznym
przesłankom recepcji towarzyszą zewnętrzne jej warunki - kontekst społeczno-
polityczny oraz złożona, wielopoziomowa kultura portretowo-literacka. Podsta-
wowym założeniem pracy Kanza jest rekonstrukcja tych warunków, przy czym
punktem wyjścia dla rozważań jest dzieło sztuki. Jemu też służy hermeneutycz-
na interpretacja „tekstów kultury”.
Dwie pierwsze z omówionych tu publikacji mieszczą się w postmodernistycz-
nym nurcie historii sztuki. Rosnąca stale popularność tego rodzaju opracowań
wynika pośrednio z kręgu zagadnień, które są podejmowane przez ich autorów.
Nieznane obszary kultury, spychane przez tradycyjne nurty na margines badaw-
czy, kuszą swoją odmiennością, egzotyką i wydają się być płodne w swej inności
dla nowych ujęć, zdawałoby się znanych problemów. „Tematyka kobieca”, dzie-
cięca, problemy mniejszości seksualnych, stawiają na nowo przemyślane pytania
przebadanym już dawno zespołom dokumentów. To właśnie w odmiennym posta-
wieniu problemu tkwi wartość prac Pointon i Stafford. Można im zarzucić po-
wierzchowność analiz, zwłaszcza w porównaniu z hermeneutyczną tradycją nie-
mieckiej historii sztuki. Można też wskazać na niedopracowania warsztatu
historyka. Czy przyjęta przez autorki konwencja dyskursu „artystyczno-nauko-
wego”, dopuszczającego subiektywizm w doborze tematów, stopniu rozwinięcia
pewnych zagadnień, pozwala na naukowe nieścisłości? Wydaje się, iż to pytanie
należy postawić nie autorkom, lecz czasowi, który zaprzeczył tradycyjnym for-
mom opisywania świata proponując w zamian inny ogląd, skupiający się na wy-
dawałoby się nieważnych dla konstytucji całości, marginaliach. Największe jed-
nak wątpliwości budzi w tego rodzaju opracowaniach status dzieła sztuki. Czy
zostaje ono „zgubione”, rozproszone w szeregu innych dokumentów epoki (tak
chciałby je widzieć Foucault)? Otóż wydaje się że nie — Pointon pokazała
w drugiej części swej książki, iż ostateczny sens dzieła konstytuowany jest
267
Joachima von Sandrarta (Teutschen Academie, 1675/79) i Rogera de Piles (Cours
de peinture par principes, 1708) (s. 59-69).
Systematyczne omówienie wypowiedzi o sztuce portretowej dopełnione jest
przez interpretacje konkretnych obrazów. Znanym portrecistą hamburskim
w pierwszym dziesięcioleciu XVIII wieku był Baltazar Denners. Kanz analizuje
portretowe studia głów Dennersa, wskazując na mikrorealizm przedstawienia:
dokładne opracowanie włosów, skóry i innych szczegółów. System wewnętrznej
prezentacji opierał się na drobiazgowości wizerunków, która wyznaczała opty-
malny punkt oglądu. Równocześnie wszystkie elementy podporządkowane zosta-
ły podstawowej funkcji - ukazania „całości i istoty” człowieka. Temu sposobowi
wizualizowania w sztuce — poprzez wybranie jakiegoś wycinka natury, jego opty-
czną analizę, rozłożenie na elementy i złożenie nowego obrazu rzeczywistości -
odpowiadała oświeceniowa twórczość poetycka. W takim, paralelnym ujęciu,
Kanz interpretuje zmysłową „lirykę przyrody” hamburskiego poety Bartholda
Heinricha Brockesa (s. 69-78).
Autor kreśli w swej pracy obraz estetycznej rzeczywistości na ziemiach nie-
mieckich epoki Oświecenia. Epoka ta poszukuje wyrazu głębi na widzialnej po-
wierzchni, czemu odpowiadają zasady twórczości poetyckiej i malarskiej, wyrażo-
ne w systemie wewnętrznej prezentacji. Sytuują one widza i czytelnika w okre-
ślony sposób wobec przetworzonej w dziele sztuki rzeczywistości. Wewnętrznym
przesłankom recepcji towarzyszą zewnętrzne jej warunki - kontekst społeczno-
polityczny oraz złożona, wielopoziomowa kultura portretowo-literacka. Podsta-
wowym założeniem pracy Kanza jest rekonstrukcja tych warunków, przy czym
punktem wyjścia dla rozważań jest dzieło sztuki. Jemu też służy hermeneutycz-
na interpretacja „tekstów kultury”.
Dwie pierwsze z omówionych tu publikacji mieszczą się w postmodernistycz-
nym nurcie historii sztuki. Rosnąca stale popularność tego rodzaju opracowań
wynika pośrednio z kręgu zagadnień, które są podejmowane przez ich autorów.
Nieznane obszary kultury, spychane przez tradycyjne nurty na margines badaw-
czy, kuszą swoją odmiennością, egzotyką i wydają się być płodne w swej inności
dla nowych ujęć, zdawałoby się znanych problemów. „Tematyka kobieca”, dzie-
cięca, problemy mniejszości seksualnych, stawiają na nowo przemyślane pytania
przebadanym już dawno zespołom dokumentów. To właśnie w odmiennym posta-
wieniu problemu tkwi wartość prac Pointon i Stafford. Można im zarzucić po-
wierzchowność analiz, zwłaszcza w porównaniu z hermeneutyczną tradycją nie-
mieckiej historii sztuki. Można też wskazać na niedopracowania warsztatu
historyka. Czy przyjęta przez autorki konwencja dyskursu „artystyczno-nauko-
wego”, dopuszczającego subiektywizm w doborze tematów, stopniu rozwinięcia
pewnych zagadnień, pozwala na naukowe nieścisłości? Wydaje się, iż to pytanie
należy postawić nie autorkom, lecz czasowi, który zaprzeczył tradycyjnym for-
mom opisywania świata proponując w zamian inny ogląd, skupiający się na wy-
dawałoby się nieważnych dla konstytucji całości, marginaliach. Największe jed-
nak wątpliwości budzi w tego rodzaju opracowaniach status dzieła sztuki. Czy
zostaje ono „zgubione”, rozproszone w szeregu innych dokumentów epoki (tak
chciałby je widzieć Foucault)? Otóż wydaje się że nie — Pointon pokazała
w drugiej części swej książki, iż ostateczny sens dzieła konstytuowany jest