DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: De constructione ecclesiae: o artystycznych i społecznych uwarunkowaniach budowy kościoła św. Jakuba w Nysie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28099#0059
de constructione ecclesiae
57
w środowisku nadbałtyckim, czyni tym bardziej możliwym podobny me-
chanizm w przypadku projektanta kościoła nyskiego. Podróże archite-
któw były nie tylko możliwe, ale wręcz konieczne, stanowiły część ich wy-
kształcenia. Niestety, itineraria twórców zazwyczaj dają się odczytać
jedynie hipotetycznie z analizy ich dzieł.
Wymiana idei artystycznych w tym okresie była bardzo ożywiona i od-
bywała się w wielu kierunkach. Co istotne, kierunki „wpływów” nie ogra-
niczają się tylko do tradycyjnych centrów, ale pojawiają się nowe dynami-
czne środowiska mające wiele do zaoferowania sobie nawzajem.
Przykładem może być kościół św. Katarzyny w Brandenburgu - dzieło
Henryka Brunsberga. Ta hala z obejściowym prezbiterium, budowana
równocześnie z nyską, została w nawie głównej - podobnie jak nyska -
nakryta sieciowym, „parlerowskim” sklepieniem70.
Jest godne podkreślenia, że zarówno dzieło Burghausena, jak Bruns-
berga, wykorzystuje parłerowskie sklepienia, łącząc je z koncepcjami
przestrzennymi zaczerpniętymi z innych środowisk, co owocuje zupełnie
nowymi jakościami. Podobne zjawisko obserwujemy w Nysie. Jest to
swoisty mechanizm twórczy polegający na „zestawianiu” dzieła ze sto-
sunkowo autonomicznych, czasem heterogenicznych, niekiedy skontra-
stowanych części.
Kościół św. Jakuba w Nysie powstał w wyniku splotu czynników o
charakterze zarówno społeczno-historycznym jak artystycznym. Wyjątko-
wość tego rozwiązania spowodowała jego odosobnienie - właściwie nie
oddziałał on na rozwój śląskiej architektury. Trwały natomiast okazał się
wypracowany w trakcie jego budowy modus operandi: zgodna współpraca
biskupów - panów miasta i samorządnych mieszczan ich stolicy. Układ
ten powtórzył się później w przypadku budowy wielkiej dzwonnicy, której
kondygnacje znaczone są herbami poszczególnych biskupów, ale to mie-
szczanie prowadzili rachunki, zabiegali o architektów i ich zatrudniali71.
70 W 1401 roku „constructa est haec ecclesia” głosi inskrypcja na pn. kaplicy, ok.
1430/40 ukończono chór, wcześniej wybudowano korpus nawowy. Całość wzniesiono wg
jednolitej koncepcji, jednak wg Zaskego tutaj także sklepienia parłerowskie nie należały do
pierwotnego planu Brunsberga. Por. N. Zaske, Hinrich Brunsbergs St. Katharinenkirche
zu Brandenburg a.H. (w:) Die mittelalterliche Plastik in der Mark Brandenburg. Protokoll-
band des internationalen Kolloąuiums vom 2. bis 4. Marz 1989 in den Staatlichen Museen
zu Berlin Bodemuseum. Herausgegeben von Lothar Lambacher und Frank Matthias Kam-
niel Staatliche Museen zu Berlin Skulpturensammlung. Berlin 1990, s. 56 nn., tu: s. 58-60.
71 „Rudolphus episcopus coepit fabricare turrim campanilem ... anno 1474 collectis a
populo elemosynis...” - Pedewitz, op. cit., s. 104; por. też: W. Krause, ZurBaugeschichte
der Neisser Jakobuskirche, „Jahresbericht des Kunst und Altertumsvereins” 40/42, Neisse
1939, s. 82; G. Weis ser, Der Glockenturm von St. Jakobus und seine Zeit, „Jahresbericht
des Kunst und Altertumsvereins” 40/42, Neisse 1939, s. 88-94; E. Walter, Meister
Jodokus (Jost) Tauchen, der Steinmetz und die St. Jakobuskirche in Neisse, „Schlesische
Geschichtsblatter”, 1941, s. 61-64.
57
w środowisku nadbałtyckim, czyni tym bardziej możliwym podobny me-
chanizm w przypadku projektanta kościoła nyskiego. Podróże archite-
któw były nie tylko możliwe, ale wręcz konieczne, stanowiły część ich wy-
kształcenia. Niestety, itineraria twórców zazwyczaj dają się odczytać
jedynie hipotetycznie z analizy ich dzieł.
Wymiana idei artystycznych w tym okresie była bardzo ożywiona i od-
bywała się w wielu kierunkach. Co istotne, kierunki „wpływów” nie ogra-
niczają się tylko do tradycyjnych centrów, ale pojawiają się nowe dynami-
czne środowiska mające wiele do zaoferowania sobie nawzajem.
Przykładem może być kościół św. Katarzyny w Brandenburgu - dzieło
Henryka Brunsberga. Ta hala z obejściowym prezbiterium, budowana
równocześnie z nyską, została w nawie głównej - podobnie jak nyska -
nakryta sieciowym, „parlerowskim” sklepieniem70.
Jest godne podkreślenia, że zarówno dzieło Burghausena, jak Bruns-
berga, wykorzystuje parłerowskie sklepienia, łącząc je z koncepcjami
przestrzennymi zaczerpniętymi z innych środowisk, co owocuje zupełnie
nowymi jakościami. Podobne zjawisko obserwujemy w Nysie. Jest to
swoisty mechanizm twórczy polegający na „zestawianiu” dzieła ze sto-
sunkowo autonomicznych, czasem heterogenicznych, niekiedy skontra-
stowanych części.
Kościół św. Jakuba w Nysie powstał w wyniku splotu czynników o
charakterze zarówno społeczno-historycznym jak artystycznym. Wyjątko-
wość tego rozwiązania spowodowała jego odosobnienie - właściwie nie
oddziałał on na rozwój śląskiej architektury. Trwały natomiast okazał się
wypracowany w trakcie jego budowy modus operandi: zgodna współpraca
biskupów - panów miasta i samorządnych mieszczan ich stolicy. Układ
ten powtórzył się później w przypadku budowy wielkiej dzwonnicy, której
kondygnacje znaczone są herbami poszczególnych biskupów, ale to mie-
szczanie prowadzili rachunki, zabiegali o architektów i ich zatrudniali71.
70 W 1401 roku „constructa est haec ecclesia” głosi inskrypcja na pn. kaplicy, ok.
1430/40 ukończono chór, wcześniej wybudowano korpus nawowy. Całość wzniesiono wg
jednolitej koncepcji, jednak wg Zaskego tutaj także sklepienia parłerowskie nie należały do
pierwotnego planu Brunsberga. Por. N. Zaske, Hinrich Brunsbergs St. Katharinenkirche
zu Brandenburg a.H. (w:) Die mittelalterliche Plastik in der Mark Brandenburg. Protokoll-
band des internationalen Kolloąuiums vom 2. bis 4. Marz 1989 in den Staatlichen Museen
zu Berlin Bodemuseum. Herausgegeben von Lothar Lambacher und Frank Matthias Kam-
niel Staatliche Museen zu Berlin Skulpturensammlung. Berlin 1990, s. 56 nn., tu: s. 58-60.
71 „Rudolphus episcopus coepit fabricare turrim campanilem ... anno 1474 collectis a
populo elemosynis...” - Pedewitz, op. cit., s. 104; por. też: W. Krause, ZurBaugeschichte
der Neisser Jakobuskirche, „Jahresbericht des Kunst und Altertumsvereins” 40/42, Neisse
1939, s. 82; G. Weis ser, Der Glockenturm von St. Jakobus und seine Zeit, „Jahresbericht
des Kunst und Altertumsvereins” 40/42, Neisse 1939, s. 88-94; E. Walter, Meister
Jodokus (Jost) Tauchen, der Steinmetz und die St. Jakobuskirche in Neisse, „Schlesische
Geschichtsblatter”, 1941, s. 61-64.