126

AGATA JAKUBOWSKA

czny podział seksualny uprzywilejowujący jedną ze stron. Tym samym
penis (jego posiadanie lub nie) staje się najistotniejszym elementem w
konstrukcji podmiotu i jego pozycji w strukturach społecznych. One
uprzywilejowują ten element u przywilej owuj ąc tym samym mężczyznę.
Kobieta pojawia się jako kategoria negatywna. Zdefiniowana jest ona
jako różna od mężczyzny, jako to, czym on nie jest. „Negatywna” w termi-
nach podziału seksualnego, funkcjonuje jako element, względem którego
pojawia się męska przewaga. Lacan bardzo silnie podkreśla jednak, że to
nie elementowi męskiej anatomii - penisowi a fallusowi, odróżnianemu
od niego, zawdzięcza mężczyzna swą nadrzędną w stosunku do kobiety
pozycję. Fallus nie wchodzi w porządek rzeczywisty, a znajduje się za-
wsze na poziomie Symbolicznego. Tym samym nie ma on znaczenia jako
znak seksualnej identyfikacji. Seksualna różnica jest co prawda oznaczo-
na według tego, czy podmiot posiada penisa czy nie, ale nie oznacza to, że
anatomiczna różnica jest równoznaczna z różnicą seksualną, ona ją jedy-
nie wyobraża. Zasiania zawiłości i nieoczywistości życia seksualnego
i identyfikacji seksualnej dziecka, proponując opozycję kobieta-mężczy-
zna, w której musi ono znaleźć miejsce. Lacan wychodzi bowiem z założe-
nia, że nawet jeśli kluczem do tożsamości jest obecność lub nieobecność
penisa, to ma to znaczenie tylko w odniesieniu do istniejącego uprzednio
systemu znaczeń. Tego, który definiuje kobietę jako Inną, a normą czyni
mężczyznę - tym samym jego stawiając w uprzywilejowanej pozycji.
Wydaje się, że do tych rozważań Lacana można odnieść wspomniane
przeze mnie prace Natalii LL. Konsumowanie przez nią „penisów” ma
podważyć, niesłusznie przypisywaną sobie przez mężczyzn, dominującą
pozycję. W pracach Natalii LL fallus nie jest groźnym mieczem czy też
wężem, z którymi często w ikonografii był identyfikowany, lecz bardzo
smacznym bananem czy też parówką. Proces jedzenia (konsumpcji) nato-
miast przybiera formę zabawy zabarwionej seksualnym charakterem.
Artystka pokazuje sytuację, w której męski organ płciowy nie stanowi dla
kobiety źródła opresji. Wręcz przeciwnie - modelka zjadając „penisy” su-
geruje, by zacytować Bergera, że „(...) jest zdolna do zrobienia czegoś to-
bie (...)”13. Mężczyzna będący widzem zostaje postawiony w co najmniej
niezręcznej sytuacji. Przedstawiona w pracach kobieta skupiająca swą
aktywność pozornie tylko na czynności jedzenia bananów czy parówek,
cały czas utrzymuje z nim kontakt wzrokowy jakby podkreślała, że dzia-
łania te skierowane są właśnie do niego. Co więcej, czynność ta rozpisana
na szereg sekwencji i przez to kontynuowana przez długi czas, wydaje się
13 J. Berger, Ways of Seeing, London 1972, s. 46. Słów tych użył Berger w od-
niesieniu do sposobu pokazywania w sztukach mężczyzn: „męska obecność sugeruje, że jest
on zdolny do zrobienia czegoś tobie lub dla ciebie”.