Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (8.1997)

190

PAWEŁ LESZKOWICZ

czątek jego redefinicji i wytwarzającego go systemu, oraz rozpoznanie
wzajemnych zależności pomiędzy centrum a marginesem, władzą a pod-
władnym8.
W obszarze interpretacji kultury wizualnej nacisk został położony na
ideologiczne wartości i interesy określające przedstawienie. Pojęcie ideo-
logii oznacza tutaj zarówno obowiązujący system przedstawiania, jak
i związany z nim społeczny totalitaryzm. Postmodernistyczna polityka
przedstawiania przyjmuje, iż istnieje system władzy, który waloryzuje
i uprawomocnia pewne obrazy marginalnych kulturowych tożsamości -
innych np.: kolorowych, homoseksualistów, emigrantów, chorych na
AIDS, usuwając i tłumiąc alternatywne wizerunki. Prowadzone w tej
perspektywie studia nad przedstawieniem badają społeczną i ideologicz-
ną produkcję znaczenia oraz sposób, w jaki obrazy strukturalizują to, jak
postrzegamy rzeczywistość i siebie w teraźniejszości i przeszłości.
Historyczno-artystyczne i krytyczne narracje traktują tu kulturę nie
jako źródło przedstawienia, ale jego efekt unoszący się na społecznym
kontekście i ideologii9. Równocześnie problemy społeczne lat osiemdzie-
siątych: ruchy emigracyjne, AIDS, bezdomni, nietolerancja i dyskrymina-
cja (rasizm, homofobia, klasizm) wywołały nową falę produkcji artystycz-
nej o zdecydowanie krytyczno-społecznym charakterze. W miejsce
modernistycznej transgresji pojawiła się nowa strategia krytyczna.
Praktyka uzupełniona wpływami teorii: feministycznej, gayowskiej,
afro-amerykańskiej, marksistowskiej i postkolonialnej, sprowokowała
wielu artystów i krytyków do pełnego uczestnictwa i zaangażowania się
w społeczną rzeczywistość, odrzucając modernistyczny mit artysty-intele-
ktualisty, outsidera żyjącego na zewnątrz ograniczeń klas i płci.
Współcześni twórcy decydują się często na badanie złożoności świata
sztuki i statusu obiektu artystycznego wobec panującej kulturowej re-
akcji i represji. Obieg artystyczny długo kontynuował mitologię własnego
społecznego odsunięcia, estetyka modernizmu umieszczała się poza róż-
nicami wynikającymi z powstania wizerunku w określonym społecznym
kontekście. Prawomocność i autorytet modernistycznego dzieła sztuki
i jego prawo do reprezentacji pewnej autentycznej wizji świata bazowały
na uniwersalnych przesłankach przypisywanych formom użytym w
przedstawieniu.
W modernistycznej krytyce Clementa Greenberga formalizm służył ja-
ko ucieczka od późnoindustrialnej cywilizacji, jako negacja społecznej re-
alności i metafizyczna transcendencja polityki i kultury masowej iden-
tyfikowanej z kiczem. Była to konserwatywna i restrykcyjna definicja
8 L. Hutcheon, op. cit., s. 57-59.
9 L. Hutcheon, The Politics of Postmodernism, New York, London, Routledge, 1989,
s. 6-7.