Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (8.1997)

196

RECENZJE

Pierwszy rozdział pracy ma charakter teoretyczny i służy przedstawieniu roz-
bieżności w teoriach Lacana i historycystów (Foucaulta). W następnych rozdzia-
łach zostają poddane analizie pewne zjawiska z kultury, służąc jako rodzaj prete-
kstu dla zderzenia tych poglądów. Kolejno są to: wspomniana już zorientowana
feministycznie teoria filmu, zdjęcia draperii ubiorów wykonane przez francuskie-
go psychiatrę Clerambaulta, strach w XVIII wieku zilustrowany relacją między
karmieniem piersią a horrorami, demokracja, filmy detektywistyczne i wreszcie
płeć, a właściwie mechanizm tworzenia się różnicy płciowej. Jak w przypadku każ-
dego wyboru tak i tu można postawić pytanie o klucz, który został użyty przy jego
dokonaniu. Szczególnie w sytuacji, w której przedstawione zostały obszary nie mają-
ce z sobą wiele wspólnego. Nasuwa mi się skojarzenie z niedawno opublikowaną
książką Żiżka3. Przeprowadzona w niej próba analizy zjawisk kultuiy masowej
(część z nich znajduje się też w książce Copjec - jak choćby filmy Hitchcocka) doko-
nana na podstawie teorii Lacana, ma - jak mówi autor - przybliżyć myśl tego teore-
tyka i równocześnie zwrócić uwagę na te jej elementy, które zazwyczaj umykają ko-
mentatorom tej teorii psychoanalitycznej4. Copjec, jak pisze sama w jednej z
deklaracji dotyczącej treści książki, także chce nakłonić do odczytywania zjawisk
kultury w duchu Lacanowskim, równocześnie jednak - chcąc jakby upiec dwie pie-
czenie na jednym ogniu — występuje przeciw historycystom (Foucaultowi) ukazując
błędy w ich teoriach5. Krąży między tymi dwoma celami, do końca nie skupiając się
na żadnym z nich. W konsekwencji w całej książce przeplatają się dwa wątki: pier-
wszy to krytyka poglądów historycystów i Foucaulta zestawianych z „prawidłowy-
mi” („słusznymi”) opiniami Lacana, drugi natomiast to analizy, w trakcie których
autorka korzysta nieomal wyłącznie z Lacana.
Pierwsze wątpliwości, które pojawiają się w wyniku lektury, to przede wszy-
stkim: rzeczywista relacja między Lacanem a historycystami i - co może jeszcze
ważniejsze — pytanie, o jakich to historycystach mówi Copjec. Wbrew tytułowi,
czytając pierwszy rozdział, można odnieść wrażenie, że tak naprawdę to wystą-
pienie skierowane jest nie tyle przeciwko wszystkim historycystom, co jednemu z
nich — Michelowi Foucault. Dzieje się tak, ponieważ to wyłącznie jego teoria jest
przedstawiona w tej części. Warto tutaj wspomnieć, iż Copjec, która konstatuje
istnienie wielu określeń historycyzmu, uznaje jedno z najczęściej przypisywa-
nych Foucaultowi stwierdzeń o redukowalności wszystkich zjawisk społecznych
do relacji władzy i wiedzy za jego najodpowiedniejszą definicję (s. 6). Stawia za-
tem niejako znak równości między Foucaultem a historycystami. W odniesieniu
do tego dziwi więc — już przy pobieżnym przejrzeniu dalszych rozdziałów - fakt,
że bardzo mało uwagi, w stosunku do pierwszego rozdziału, poświęca w nich
3 S. Żiżek, Looking Awry. An Introduction to Jacqu.es Lacan through Popular Cultur,
Cambridge-London 1991.
4 Ibid., s. VII.
5 Początkowo deklaruje, iż tezą książki jest wskazanie tych punktów w teorii Foucaulta,
które wyraźnie wskazują na jego odejście od koncepcji bliskiej psychoanalitycznej i popadnięcie
w historycyzm (s. 3-4). Dalej jednak pisze: „If this book may be said to have one intention, it is
this: to urge analysts of culture to become literatein desire, to learn how to read what is
inarticulable in cultural statements” co, dodajmy, jest według niej analizą opartą na twier-
dzeniach Lacana.