DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Olszewski, Lechosław: Działalność Warsztatu Formy Filmowej jako przykład strategii sztuki wobec władzy w Polsce lat siedemdziesiątych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0137
DZIAŁALNOŚĆ WARSZTATU FORMY FILMOWEJ JAKO PRZYKŁAD STRATEGII SZTUKI
135
w pierwszych miesiącach rządów nowej „ekipy”, w propagandowej retory-
ce postawiono szczególny akcent na ekonomię. Nie tyle podniesiono, co
zabsolutyzowano problem warunków życiowych ludności. Nadano wagę
nie tylko sprawie stylu życia, ale także jakości życia. Naukę, technikę
i postęp organizacyjny próbowano pośpiesznie i nieudanie wpisać w ist-
niejący system gospodarczy, czego symbolem stał się zakup w lipcu 1972
roku licencji na produkcję Coca-coli.
Film wspierał te potrzeby. Rozprzestrzenienie się postaw konsumpcyj-
nych kojarzy się z okresem gierkowskim, jednak te tendencje ujawniły
się już wcześniej. W filmie objawiało się to obowiązywaniem swoistego
kryterium „ładności”65. Filmy podporządkowane takim wymogom tworzy-
ły nową wizję życia. W rzeczywistości pozaekranowej warunki material-
ne, świadomość i hierarchia wartości rysowały się przecież zupełnie
inaczej66.
Tej fascynacji nowoczesnością nie ulegli jednak wszyscy. Przykładem
urągającym regułom filmu „dobrze zrobionego”, „profesjonalnego” wydaje
się być Rejs (reż. Marek Piwowski), w którym całą plejadę postaci miej-
skiego folkloru poddano procesowi „ukulturalnienia”. W ten sposób bra-
wurowo zostały obnażone nie tylko mechanizmy „demokracji stosowanej”,
ale również jej instytucje, język oraz obyczaje.
Podobnie uczynili członkowie WFF odwołując się do owego folkloru.
Tak jak w Rejsie, przeczył on wizji nowoczesności. Folklor potraktowano
jako synonim czystej naiwności, prostoty i wolności. Wsparcie się na nim
dawało możliwość przeciwstawienia się działaniom skażonym ideologią.
Tę formę działalności członkowie WFF realizowali poprzez współdzia-
łanie z różnymi przedstawicielami twórczości spontanicznej. Najwszech-
stronniejszą współpracę podjęto z Wacławem Antczakiem67 - ekscentrycz-
60 M. Oleksiewicz (W kolorze i panoramie, „Film” 1969, nr 9) pisał np. o Człowieku
z M-3 (reż. L. Jeannot). „Byłby to niewątpliwie film rzeczywiście komediowy, gdyby umie-
szczono go w realnym świecie (...). Ale reżyser zrezygnował z wypróbowanej recepty kome-
dii «małego realizmu* i przyjął formułę inną, kolorową, panoramiczną, widowiskową. (...)
W czasie zdjęć plenerowych na ulicach miasta przeciera się starannie obiektyw kamery
zamszową ściereczką, aby nawet najmniejszy pyłek nie osiadł na nieskazitelnej elegancji
miasta”.
66 Pozornej nowoczesności towarzyszyła w filmie liberalizacja obyczajowości, np.
w Kardiogramie (reż. R. Załuski) „(...) pierwszy w historii polskiego kina - po popiersiu
rewolucjonistki (Hanny Skarżanki) z Młodości Chopina (1952) - nagi biust Anny Seniuk
fotografowany był z hojnością wynagradzając wieloletnie zaniedbania” (Marszałek,
op. cit., s. 171).
6' Poeta, pisarz (autor nie wydanej 220 stronicowej powieści Antek Rozpylacz) aktor
samouk, scenarzysta, krawiec, miłośnik zwierząt, podróżnik, skrzypek, pieśniarz, recytator,
kompozytor, tancerz, konferansjer, pedagog, statysta, reżyser, poliglota, dramaturg, teore-
tyk, krytyk sztuki, filozof. Występował w filmach w reżyserii J. Kondratiuka (Wniebo-
wzięci, Niedziela Barabasza - kompozycja i tekst piosenki), M. Piwowskiego (Rejs,Muchotłuk,
135
w pierwszych miesiącach rządów nowej „ekipy”, w propagandowej retory-
ce postawiono szczególny akcent na ekonomię. Nie tyle podniesiono, co
zabsolutyzowano problem warunków życiowych ludności. Nadano wagę
nie tylko sprawie stylu życia, ale także jakości życia. Naukę, technikę
i postęp organizacyjny próbowano pośpiesznie i nieudanie wpisać w ist-
niejący system gospodarczy, czego symbolem stał się zakup w lipcu 1972
roku licencji na produkcję Coca-coli.
Film wspierał te potrzeby. Rozprzestrzenienie się postaw konsumpcyj-
nych kojarzy się z okresem gierkowskim, jednak te tendencje ujawniły
się już wcześniej. W filmie objawiało się to obowiązywaniem swoistego
kryterium „ładności”65. Filmy podporządkowane takim wymogom tworzy-
ły nową wizję życia. W rzeczywistości pozaekranowej warunki material-
ne, świadomość i hierarchia wartości rysowały się przecież zupełnie
inaczej66.
Tej fascynacji nowoczesnością nie ulegli jednak wszyscy. Przykładem
urągającym regułom filmu „dobrze zrobionego”, „profesjonalnego” wydaje
się być Rejs (reż. Marek Piwowski), w którym całą plejadę postaci miej-
skiego folkloru poddano procesowi „ukulturalnienia”. W ten sposób bra-
wurowo zostały obnażone nie tylko mechanizmy „demokracji stosowanej”,
ale również jej instytucje, język oraz obyczaje.
Podobnie uczynili członkowie WFF odwołując się do owego folkloru.
Tak jak w Rejsie, przeczył on wizji nowoczesności. Folklor potraktowano
jako synonim czystej naiwności, prostoty i wolności. Wsparcie się na nim
dawało możliwość przeciwstawienia się działaniom skażonym ideologią.
Tę formę działalności członkowie WFF realizowali poprzez współdzia-
łanie z różnymi przedstawicielami twórczości spontanicznej. Najwszech-
stronniejszą współpracę podjęto z Wacławem Antczakiem67 - ekscentrycz-
60 M. Oleksiewicz (W kolorze i panoramie, „Film” 1969, nr 9) pisał np. o Człowieku
z M-3 (reż. L. Jeannot). „Byłby to niewątpliwie film rzeczywiście komediowy, gdyby umie-
szczono go w realnym świecie (...). Ale reżyser zrezygnował z wypróbowanej recepty kome-
dii «małego realizmu* i przyjął formułę inną, kolorową, panoramiczną, widowiskową. (...)
W czasie zdjęć plenerowych na ulicach miasta przeciera się starannie obiektyw kamery
zamszową ściereczką, aby nawet najmniejszy pyłek nie osiadł na nieskazitelnej elegancji
miasta”.
66 Pozornej nowoczesności towarzyszyła w filmie liberalizacja obyczajowości, np.
w Kardiogramie (reż. R. Załuski) „(...) pierwszy w historii polskiego kina - po popiersiu
rewolucjonistki (Hanny Skarżanki) z Młodości Chopina (1952) - nagi biust Anny Seniuk
fotografowany był z hojnością wynagradzając wieloletnie zaniedbania” (Marszałek,
op. cit., s. 171).
6' Poeta, pisarz (autor nie wydanej 220 stronicowej powieści Antek Rozpylacz) aktor
samouk, scenarzysta, krawiec, miłośnik zwierząt, podróżnik, skrzypek, pieśniarz, recytator,
kompozytor, tancerz, konferansjer, pedagog, statysta, reżyser, poliglota, dramaturg, teore-
tyk, krytyk sztuki, filozof. Występował w filmach w reżyserii J. Kondratiuka (Wniebo-
wzięci, Niedziela Barabasza - kompozycja i tekst piosenki), M. Piwowskiego (Rejs,Muchotłuk,