PICASSO W POLSCE ZARAZ PO WOJNIE

159

przez okupanta szeregi, oraz jeśli zajdzie potrzeba, zastąpi tych reakcyj-
nych przedstawicieli inteligencji zawodowej, którzy nie zechcą stanąć (...)
do pracy nad dziełem budowy Polski demokratycznej” - został nazwany
rewolucją łagodną13. Twórcą tego sformułowania był J. Borejsza. Jak wy-
glądała owa rewolucja łagodna i co właściwie oznaczała?
Jeżeli rozumieć pod tym pojęciem czas liberalnego traktowania twór-
ców, czas w którym nie narzucano odgórnie, za pomocą nacisków admini-
stracyjnych, jedynie słusznej ideologii - to trwał on dość krótko, bo mniej
więcej do końca roku 1948. Na jesieni 1947 roku ma miejsce słynne prze-
mówienie Bolesława Bieruta z okazji otwarcia radiostacji we Wrocławiu.
Bierut akcentuje potrzebę silniejszego związania twórczości ze społeczeń-
stwem, a także mówi o konieczności wprowadzenia metody planowania
do kultury: „To znowu pociąga za sobą konieczność większego niż dotych-
czas scalenia i usprawnienia pracy na odcinku kultury”14. Przemówienie
spotyka się z żywą reakcją redaktorów pism kulturalnych. Żółkiewski pi-
sze na łamach „Kuźnicy”: „sądzę, że należy traktować przemówienie to-
warzysza Bieruta jako rozpoczęcie nowego etapu w naszej polityce kultu-
ralnej”15. Interesujący jest fakt, że w tym czasie powstaje uchwała KC PPR
w sprawie SW „Czytelnik”, w której poddana krytyce zostaje koncepcja
„rewolucji łagodnej”16. Ostatecznym zamknięciem etapu liberalnego jest
rok 1949, w którym - jak pisze Anna Madej17 - został wyreżyserowany
przez komunistów serial, którego pierwszy odcinkiem był styczniowy
zjazd ZZLP w Szczecinie, a ostatnim listopadowy Zjazd Filmowców w Wiśle.
„Metody władzy komunistycznej były zróżnicowane, polegały na wpro-
wadzeniu ich (ludzi kultury - przyp. P.B.) w sytuację bez wyjścia, nastę-
pnie na stosowaniu wobec opornych różnych form nacisku, aż do terroru
włącznie, a zapewnieniu korzyści i przywilejów dla posłusznych”. Powyż-
sze sformułowanie Jana Drewnowskiego18 trafnie - jak sądzę - interpre-
tuje istotę działania władzy i ukazuje, czym była rewolucja łagodna. W
porządku chronologicznym rok 1949 jawi się jako moment przejścia do
bardziej radykalnych rozstrzygnięć - właśnie wtedy rozpoczęto zwalnia-
nie z Akademii niepokornych profesorów. W roku następnym zostaje
zwolniony z Krakowskiej ASP Tadeusz Kantor. Natomiast okres wcześ-
niejszy jawi się jako czas zastawiania pułapek, które miały doprowadzić
do sytuacji bez wyjścia. Jakie to były pułapki?

13 J. Borejsza, Rewolucja łagodna, „Odrodzenie” 1945, nr 5.
14 Cytat za M. Fik, Kultura polska po Jałcie - kronika lat 1944-1981, Londyn 1989, s. 90.
15 Ibidem.
16 Ibidem, s. 88.
17 A. Madej, Zjazd filmowy w Wiśle, czyli dla każdego coś przykrego, „Kwartalnik Fil-
mowy” 1997, nr 18.
18 J. Drewnowski, Rozkład i upadek sowietyzmu w Polsce, Lublin 1991, s. 29.