Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (11.2000)

206

PIOTR BERNATOWICZ

cia twarzy postaci w obrazie Skarżyńskiego. Skarżyński łączy dwa ujęcia
- z profilu i en face - w jeden wygląd. Jest to rzecz charakterystyczna,
wręcz znak rozpoznawczy portretów Picassa.
Ten sposób malowania nie znajduje kontynuacji w następnych obra-
zach Skarżyńskiego. Gwar słoneczników z tego samego roku i Miejsce
opuszczone przez dzięcioły z roku następnego są obrazami abstrakcyjny-
mi, w których stopniowo ostra geometryzacja ustępuje bardziej organicz-
nym formom. Przypominają one współczesne im obrazy abstrakcyjne
Kantora.
Marynarz Bogusława Szwacza z 1947 roku (il. 17), podobnie jak obraz
Skarżyńskiego, przedstawia samotną postać, która ujęta jest do pasa.
U Szwacza, jak u Skarżyńskiego, podstawowym elementem budowy obra-
zu jest szeroka plama barwna obwiedziona grubym konturem. Jednak
obrazy te różnią się znacznie. O ile w obrazie Skarżyńskiego kontur na-
dawał postaci przestrzenności, o tyle obraz Szwacza zbudowany jest z
płaskich planów. Pierwszy plan stanowi sylwetka marynarza oparta na
czymś w rodzaju parapetu. W tle widoczna jest, podobna do pajęczej sieci,
plątanina olinowania okrętu i okrętowy komin. Wróćmy do postaci mary-
narza. Jest ona zbudowana z kilku form, które przylegają do siebie jak
dobrze dopasowane elementy układanki. Ideę tą dobrze oddają złączone
dłonie marynarza, których prostokątne palce wpasowują się w siebie jak
puzzle. Syntetycznie zbudowana jest twarz postaci. Jest ona złożona z
dwóch półkoli o różnej wielkości oddzielonych prostą linią, która wyzna-
cza część oświetloną i zacienioną. W większej, oświetlonej części dominu-
je duże, migdałowe oko.
Jeżeli szukać obrazu pokrewnego dla Marynarza pośród dzieł Picassa,
to można by wskazać na Naturę morte au buste de femme z 1942 roku.
Podobna jest zasada konstrukcji przestrzennej w obu obrazach - pier-
wszoplanowa postać zbudowana z kilku syntetycznych elementów,
wsparta o parapet-ramę obrazu, podobne jest tło zdominowane przez plą-
taninę linii. Nie chcę udowadniać, że Szwacz wzorował się na tym kon-
kretnym obrazie Picassa. Podobieństwo myślenia o kompozycji obrazu
wydaje mi się jednak znaczące. Równie interesującym i ważnym elemen-
tem obrazu Szwacza są splecione dłonie tytułowej postaci. Gest ten w
bardzo podobnej formie odnajdziemy w okupacyjnych obrazach Picassa
np. Femme assise au chapeau-poisson również z 1942 roku (il. 18). Jest
on charakterystyczny dla kobiecych portretów, jakie malował Picasso
podczas okupacji, jak pisze M. Cone96. Wyrażał bowiem postawę bierności
i atmosferę bezsilnego oczekiwania.

96 M. C. Cone, Artist under Vichy. A Case of Prejudice and Persecution, Princenton
1992.