DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Belting, Hans; Bryl, Mariusz [Übers.]: Obraz i jego media: próba antropologiczna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28179#0309
OBRAZ I JEGO MEDIA. PRÓBA ANTROPOLOGICZNA
307
5
Antropologia zwykle staje się przedmiotem nieporozumień, do czego
przyczyniają się dzieje tego pojęcia, które służyło wielu różnym dyscypli-
nom i zbyt często zabarwione bywało ideologicznie. Tradycja myślenia,
która w historii idei (Geistesgeschichte) gloryfikowała jako postęp przej-
ście od magicznego do racjonalnego obrazu świata, przeciwstawia się
i odrzuca antropologię. Dotyczy to też wykonywania obrazów jako prakty-
ki rzekomo archaicznej. Z obrazami wydawała się być związana cie-
mność, którą pokonać zdołało dopiero światło oświeconej refleksji. To, co
kiedyś było obrazem, „wyklarowało się” albo w język (z właściwym mu
użyciem symbolu i metafory), albo w sztukę. Dlatego dziś powrót obrazów
wzbudza szczególną nieufność, jawi się bowiem jako recydywa uznanej za
przezwyciężoną wiary w obrazy. Antropologia, zajmująca się - jako nie-
przerwaną praktyką - wykonywaniem obrazów i wierzeniami w nie,
wzbudza podejrzenie zdrady - tak łubianej i drogiej nam - idei postępu
historycznego. „Historyczna antropologia”, która poszukuje swojego ma-
teriału w przeszłości oraz teraźniejszości własnej kultury, pojawiła się
jednak jako nowoczesna forma nauki o kulturze (Kulturwissenschaft). Jej
tematem staje się obraz, o tyle, o ile poddaje ona badaniu media i symbo-
le, ustanawiane przez kulturę w procesie produkcji sensu.
Pytanie o obrazy rozsadza granice oddzielające epoki i kultury. By na
nie odpowiedzieć, konieczne jest przekroczenie owych granic. Obrazy
wprawdzie posiadają w mediach i technikach, którymi się posługują, hi-
storyczną formę czasową, żyją jednak wyłącznie z ponadczasowych pytań
o śmierć, ciało i doświadczenie czasu. Wydaje się, że zmieniały one nie-
ustannie swój wygląd po to, by pojawiać się na nowo. Obrazy nieustannie
wydobywane były na jaw dzięki impulsowi tworzenia nowych obrazów
dla starych zadań, symbolizowania doświadczenia świata i reprezen-
towania świata, tak że w ich przemianach uwidacznia się zarazem po-
wtarzalność. Zmianom w doświadczaniu obrazu towarzyszyły zmiany w
doświadczaniu ciała, przez co kulturowa historia obrazu znajduje swoje
odzwierciedlenie w analogicznej kulturowej historii ciała. Kluczowa pozy-
cja przysługuje przy tym medium, przez które nasze ciała komunikują się
z obrazami, które inaczej pozostałyby niewidzialne. Ciało i obraz - za-
wsze obecne i nieustannie poddawane redefinicjom - stanowią przeto
nieodrodny temat antropologii.
Człowiek, od momentu, gdy zaczął formować rzeźby i rysować postaci,
wybierał odpowiednie do tego medium, czy była to grudka gliny czy też
gładka ściana jaskini. Przedstawić (darstellen) obraz oznaczało zarazem
obraz wytworzyć (herstellen). Obrazy nie pojawiły się na świecie na dro-
dze partenogenezy. Raczej zrodzone zostały w konkretnych ciałach obra-
307
5
Antropologia zwykle staje się przedmiotem nieporozumień, do czego
przyczyniają się dzieje tego pojęcia, które służyło wielu różnym dyscypli-
nom i zbyt często zabarwione bywało ideologicznie. Tradycja myślenia,
która w historii idei (Geistesgeschichte) gloryfikowała jako postęp przej-
ście od magicznego do racjonalnego obrazu świata, przeciwstawia się
i odrzuca antropologię. Dotyczy to też wykonywania obrazów jako prakty-
ki rzekomo archaicznej. Z obrazami wydawała się być związana cie-
mność, którą pokonać zdołało dopiero światło oświeconej refleksji. To, co
kiedyś było obrazem, „wyklarowało się” albo w język (z właściwym mu
użyciem symbolu i metafory), albo w sztukę. Dlatego dziś powrót obrazów
wzbudza szczególną nieufność, jawi się bowiem jako recydywa uznanej za
przezwyciężoną wiary w obrazy. Antropologia, zajmująca się - jako nie-
przerwaną praktyką - wykonywaniem obrazów i wierzeniami w nie,
wzbudza podejrzenie zdrady - tak łubianej i drogiej nam - idei postępu
historycznego. „Historyczna antropologia”, która poszukuje swojego ma-
teriału w przeszłości oraz teraźniejszości własnej kultury, pojawiła się
jednak jako nowoczesna forma nauki o kulturze (Kulturwissenschaft). Jej
tematem staje się obraz, o tyle, o ile poddaje ona badaniu media i symbo-
le, ustanawiane przez kulturę w procesie produkcji sensu.
Pytanie o obrazy rozsadza granice oddzielające epoki i kultury. By na
nie odpowiedzieć, konieczne jest przekroczenie owych granic. Obrazy
wprawdzie posiadają w mediach i technikach, którymi się posługują, hi-
storyczną formę czasową, żyją jednak wyłącznie z ponadczasowych pytań
o śmierć, ciało i doświadczenie czasu. Wydaje się, że zmieniały one nie-
ustannie swój wygląd po to, by pojawiać się na nowo. Obrazy nieustannie
wydobywane były na jaw dzięki impulsowi tworzenia nowych obrazów
dla starych zadań, symbolizowania doświadczenia świata i reprezen-
towania świata, tak że w ich przemianach uwidacznia się zarazem po-
wtarzalność. Zmianom w doświadczaniu obrazu towarzyszyły zmiany w
doświadczaniu ciała, przez co kulturowa historia obrazu znajduje swoje
odzwierciedlenie w analogicznej kulturowej historii ciała. Kluczowa pozy-
cja przysługuje przy tym medium, przez które nasze ciała komunikują się
z obrazami, które inaczej pozostałyby niewidzialne. Ciało i obraz - za-
wsze obecne i nieustannie poddawane redefinicjom - stanowią przeto
nieodrodny temat antropologii.
Człowiek, od momentu, gdy zaczął formować rzeźby i rysować postaci,
wybierał odpowiednie do tego medium, czy była to grudka gliny czy też
gładka ściana jaskini. Przedstawić (darstellen) obraz oznaczało zarazem
obraz wytworzyć (herstellen). Obrazy nie pojawiły się na świecie na dro-
dze partenogenezy. Raczej zrodzone zostały w konkretnych ciałach obra-