DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Suchan, Jarosław: Dwa modele intertekstualności: Waliszewski i Janisch
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0082
80
JAROSŁAW SUCHAN
czą się o ich pierwotną integralność i związek z określonymi treściami.
Sensy są dowolnie zmieniane. Pierwotne całości rozbijane i fałszowane.
Przywoływane obecnie dawne style malarskie rozważa się, powiada Ołiva,
Jako «objet trouves», opróżnione z zawartości semantycznej i wszelkich
odwołań metaforycznych”10. Takie, nazywane niekiedy postmodernistycz-
nym, cytowanie rozrywa związki między znaczonym i znaczącym, sprawia-
jąc, iż powstałe prace są czystą symulacją, „bez widocznego znaczenia i funkcji
(...), prace te nie przynoszą żadnych transcendentnych znaczeń, stają się
przedmiotem pośród przedmiotów, wytwarzając jedynie efekt estetyczny”* 11.
Przyjmując, że dwudziestowiecznego (lub ponowoczesnego) artystę
wyróżnia dezynwoltura w podejściu do treści wnoszonych przez cytat, za-
kłada się milcząco, że dawniej nawiązywanie do cudzych dzieł odbywało
się z uwzględnieniem ich ideowego uposażenia i polegało na jego sto-
sownym przeniesieniu do nowego kontekstu. Jak się jednak wydaje, ani
współczesne cytowanie nie odbywa się z zupełnym lekceważeniem pier-
wotnych sensów cytowanego materiału, ani też sztuka epok minionych
nie zawsze posługiwała się przytoczeniami w zgodzie z ich uprzednią „za-
wartością semantyczną”. Trudno oprzeć się wrażeniu, że ów dwubieguno-
wy model to efekt zestawienia ze sobą nie tyle dawnych i obecnych prze-
jawów intertekstualnych zależności, ile raczej ich jednowymiarowych
dyskursywnych reprezentacji. Historia któregokolwiek z popularnych
ikonograficznych motywów jednoznacznie pokazuje, że z zapożyczonymi
elementami nader często obchodzono się w podobny sposób, w jaki bu-
downiczowie wczesnośredniowiecznych katedr postępowali z fragmenta-
mi rzymskich bądź greckich budowli - tzn. bez troski o ich pierwotne funk-
cje i znaczenie. Z drugiej strony, nie trzeba szczególnej dociekliwości, by
w dziełach wielu współczesnych „repetytorów” dostrzec coś więcej niż
beztroską zabawę „na ruinach muzeum” czy bezmyślną grabież w „maga-
zynach historii sztuki”. Niemal każda interpretacja prac takich czoło-
wych intertekstualistów, jak Duchamp, Picabia, Rauschenberg, Warhol
czy Sherrie Levine dowodzi, że przywłaszczanie dzisiejsze to zazwyczaj
przemyślana gra z wypowiedziami poprzedników lub też ze sposobami, w
jakie są one czytane. Gra ta zaś może się toczyć tylko dzięki temu, że
dzieło, które się przywołuje, nie jest traktowane jako „opróżniony z za-
wartości semantycznej” materiał, ale jako nośnik konkretnych znaczeń,
również tych, które nadaje dziełu kontekst jego odbioru. Czy zresztą arty-
10 A. B. 01iva, Points cThistoire recente, (w:) Nouvelle Biennale de Paris 1985, Milan-
-Paris 1985, s. 52. Cytat za: G. Sztabiński, Eklektyzm a postmodernizm, (w:) Sztuka
i estetyka po awangardzie a filozofia postmodernistyczna, red. A. Zeidler-Janiszewska,
Warszawa 1994, s. 28.
11 A. Erjavec, Przednia i wsteczna straż: awangarda i retrogarda, (w:) Awangarda
w perspektywie postmodernizmu, tłum. i red. G. Dziamski, Poznań 1996, s. 41.
JAROSŁAW SUCHAN
czą się o ich pierwotną integralność i związek z określonymi treściami.
Sensy są dowolnie zmieniane. Pierwotne całości rozbijane i fałszowane.
Przywoływane obecnie dawne style malarskie rozważa się, powiada Ołiva,
Jako «objet trouves», opróżnione z zawartości semantycznej i wszelkich
odwołań metaforycznych”10. Takie, nazywane niekiedy postmodernistycz-
nym, cytowanie rozrywa związki między znaczonym i znaczącym, sprawia-
jąc, iż powstałe prace są czystą symulacją, „bez widocznego znaczenia i funkcji
(...), prace te nie przynoszą żadnych transcendentnych znaczeń, stają się
przedmiotem pośród przedmiotów, wytwarzając jedynie efekt estetyczny”* 11.
Przyjmując, że dwudziestowiecznego (lub ponowoczesnego) artystę
wyróżnia dezynwoltura w podejściu do treści wnoszonych przez cytat, za-
kłada się milcząco, że dawniej nawiązywanie do cudzych dzieł odbywało
się z uwzględnieniem ich ideowego uposażenia i polegało na jego sto-
sownym przeniesieniu do nowego kontekstu. Jak się jednak wydaje, ani
współczesne cytowanie nie odbywa się z zupełnym lekceważeniem pier-
wotnych sensów cytowanego materiału, ani też sztuka epok minionych
nie zawsze posługiwała się przytoczeniami w zgodzie z ich uprzednią „za-
wartością semantyczną”. Trudno oprzeć się wrażeniu, że ów dwubieguno-
wy model to efekt zestawienia ze sobą nie tyle dawnych i obecnych prze-
jawów intertekstualnych zależności, ile raczej ich jednowymiarowych
dyskursywnych reprezentacji. Historia któregokolwiek z popularnych
ikonograficznych motywów jednoznacznie pokazuje, że z zapożyczonymi
elementami nader często obchodzono się w podobny sposób, w jaki bu-
downiczowie wczesnośredniowiecznych katedr postępowali z fragmenta-
mi rzymskich bądź greckich budowli - tzn. bez troski o ich pierwotne funk-
cje i znaczenie. Z drugiej strony, nie trzeba szczególnej dociekliwości, by
w dziełach wielu współczesnych „repetytorów” dostrzec coś więcej niż
beztroską zabawę „na ruinach muzeum” czy bezmyślną grabież w „maga-
zynach historii sztuki”. Niemal każda interpretacja prac takich czoło-
wych intertekstualistów, jak Duchamp, Picabia, Rauschenberg, Warhol
czy Sherrie Levine dowodzi, że przywłaszczanie dzisiejsze to zazwyczaj
przemyślana gra z wypowiedziami poprzedników lub też ze sposobami, w
jakie są one czytane. Gra ta zaś może się toczyć tylko dzięki temu, że
dzieło, które się przywołuje, nie jest traktowane jako „opróżniony z za-
wartości semantycznej” materiał, ale jako nośnik konkretnych znaczeń,
również tych, które nadaje dziełu kontekst jego odbioru. Czy zresztą arty-
10 A. B. 01iva, Points cThistoire recente, (w:) Nouvelle Biennale de Paris 1985, Milan-
-Paris 1985, s. 52. Cytat za: G. Sztabiński, Eklektyzm a postmodernizm, (w:) Sztuka
i estetyka po awangardzie a filozofia postmodernistyczna, red. A. Zeidler-Janiszewska,
Warszawa 1994, s. 28.
11 A. Erjavec, Przednia i wsteczna straż: awangarda i retrogarda, (w:) Awangarda
w perspektywie postmodernizmu, tłum. i red. G. Dziamski, Poznań 1996, s. 41.