DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Nad mapą neoawangardy Europy Środkowej lat siedemdziesiątych XX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0177
NAD MAPĄ NEOAWANGARDY EUROPY ŚRODKOWEJ LAT SIEDEMDZIESIĄTYCH XX WIEKU
175
wolnościowych ambicji środowiska i próbą wyminięcia ograniczeń narzu-
canych życiu artystycznemu przez władze komunistyczne. Geza Pernecz-
ky, jeden z bardziej aktywnych krytyków węgierskich, za Peterem
Esterhazym, tego rodzaju działalność artystyczną (w kontekście sztuki
Galantaia) nazywa „wschodnim modernizmem”, terminem wymiennym
wobec postmodernizmu". Niewątpliwie jest to dość zgrabne pojęcie odda-
jące różnice w znaczeniach strategii sztuki neoawangardowej na Zacho-
dzie i Wschodzie, motywacjach oraz kontekście, w jakim się ona pojawia.
Zapewne w sensie „stylistycznym”, czy też „formalnym” - jeżeli można
użyć takich pojęć - jest ona do pewnego stopnia wtórna; jej recepcja jed-
nak pojawia w innych ramach historycznych, w których proste i banalne
niekiedy czynności (na Zachodzie) znaczą coś innego, a ich wykonywanie
wiąże się często z bardzo głębokimi motywacjami egzystencjalnymi i poli-
tycznymi. Wysłanie znaczka, listu, koperty, kartki itp., coś, co na Zacho-
dzie nie wzbudzało ani ryzyka, ani emocji, na Wschodzie wiązało się z
działalnością o charakterze obrony praw człowieka do wolnej ekspresji,
z działalnością wręcz obywatelską.
Na Węgrzech, które wychodziły powoli z kryzysu roku 1956, neoawan-
garda wiązała się z tego rodzaju wartościami. Jej akcje w dużym stopniu
nastawione były na publiczną recepcję i publiczną manifestację. Z począt-
kiem lat siedemdziesiątych zaś wyraźnie się dynamizują100. Historia neo-
awangardy na Węgrzech zaczyna się naturalnie wcześniej, kiedy w dru-
giej połowie lat sześćdziesiątych spotykają się ze sobą stare pokolenie
awangardy (Lajos Kassak, Ferenc Martyn, Dezsó Korniss) z artystami
młodszymi (Imre Bak, Gyórgy Jovanovics, Laszló Lakner, Endre Tót)101.
Ale też i koniec charakterystycznej dla lat siedemdziesiątych atmosfery,
której synonimem jest słynna doktryna węgierskiej polityki kulturalnej
„3xT” (od skrótu trzech słów: Turni, Tiltani, Tamogatni - Tolerować, Za-
kazywać, Popierać), następuje przed upływem dekady wraz z próbą
wprowadzenia tzw. nowego mechanizmu ekonomicznego, którego skut-
kiem miał być „gulaszowy komunizm”. Po połowie lat siedemdziesiątych
więc następuje powolna liberalizacja kultury artystycznej, która jest ceną
99 Ibidem, s. 29.
100 Por. kalendarium ruchu: Kunstler aus Ungarn, red. J. Diederichs, Wilhelmshaven:
Kunsthalle, 1980. Patrz także: A magyar neoavatgard elso generaciója, 1965-1972 / Die er-
ste Generation der ungarischen Neoauantgarde, 1965-1972, red. J. Fabenyi, Szombathely:
Keptar, 1998.
101 M. Kovalovsky, Hungarian Art in the Last 25 Years, (w:) Contemporary Visual
Art in Hungary. Eighteen Artists, Glasgow/ Szekesfehervar: Third Eye Center and the
King Stephen Museum, 1985, s. 19-20; [P. Kovacs] A huszadik szazad magyar muueszete.
Regies uj au ant gard (1967-1975) / Hungary Art of the Twentieth Century. Early and New
Avant-Garde (1967-1975), Szekesfehervar: Istvan Kiraly Muzeum, 1987, s. 6-7.
175
wolnościowych ambicji środowiska i próbą wyminięcia ograniczeń narzu-
canych życiu artystycznemu przez władze komunistyczne. Geza Pernecz-
ky, jeden z bardziej aktywnych krytyków węgierskich, za Peterem
Esterhazym, tego rodzaju działalność artystyczną (w kontekście sztuki
Galantaia) nazywa „wschodnim modernizmem”, terminem wymiennym
wobec postmodernizmu". Niewątpliwie jest to dość zgrabne pojęcie odda-
jące różnice w znaczeniach strategii sztuki neoawangardowej na Zacho-
dzie i Wschodzie, motywacjach oraz kontekście, w jakim się ona pojawia.
Zapewne w sensie „stylistycznym”, czy też „formalnym” - jeżeli można
użyć takich pojęć - jest ona do pewnego stopnia wtórna; jej recepcja jed-
nak pojawia w innych ramach historycznych, w których proste i banalne
niekiedy czynności (na Zachodzie) znaczą coś innego, a ich wykonywanie
wiąże się często z bardzo głębokimi motywacjami egzystencjalnymi i poli-
tycznymi. Wysłanie znaczka, listu, koperty, kartki itp., coś, co na Zacho-
dzie nie wzbudzało ani ryzyka, ani emocji, na Wschodzie wiązało się z
działalnością o charakterze obrony praw człowieka do wolnej ekspresji,
z działalnością wręcz obywatelską.
Na Węgrzech, które wychodziły powoli z kryzysu roku 1956, neoawan-
garda wiązała się z tego rodzaju wartościami. Jej akcje w dużym stopniu
nastawione były na publiczną recepcję i publiczną manifestację. Z począt-
kiem lat siedemdziesiątych zaś wyraźnie się dynamizują100. Historia neo-
awangardy na Węgrzech zaczyna się naturalnie wcześniej, kiedy w dru-
giej połowie lat sześćdziesiątych spotykają się ze sobą stare pokolenie
awangardy (Lajos Kassak, Ferenc Martyn, Dezsó Korniss) z artystami
młodszymi (Imre Bak, Gyórgy Jovanovics, Laszló Lakner, Endre Tót)101.
Ale też i koniec charakterystycznej dla lat siedemdziesiątych atmosfery,
której synonimem jest słynna doktryna węgierskiej polityki kulturalnej
„3xT” (od skrótu trzech słów: Turni, Tiltani, Tamogatni - Tolerować, Za-
kazywać, Popierać), następuje przed upływem dekady wraz z próbą
wprowadzenia tzw. nowego mechanizmu ekonomicznego, którego skut-
kiem miał być „gulaszowy komunizm”. Po połowie lat siedemdziesiątych
więc następuje powolna liberalizacja kultury artystycznej, która jest ceną
99 Ibidem, s. 29.
100 Por. kalendarium ruchu: Kunstler aus Ungarn, red. J. Diederichs, Wilhelmshaven:
Kunsthalle, 1980. Patrz także: A magyar neoavatgard elso generaciója, 1965-1972 / Die er-
ste Generation der ungarischen Neoauantgarde, 1965-1972, red. J. Fabenyi, Szombathely:
Keptar, 1998.
101 M. Kovalovsky, Hungarian Art in the Last 25 Years, (w:) Contemporary Visual
Art in Hungary. Eighteen Artists, Glasgow/ Szekesfehervar: Third Eye Center and the
King Stephen Museum, 1985, s. 19-20; [P. Kovacs] A huszadik szazad magyar muueszete.
Regies uj au ant gard (1967-1975) / Hungary Art of the Twentieth Century. Early and New
Avant-Garde (1967-1975), Szekesfehervar: Istvan Kiraly Muzeum, 1987, s. 6-7.